تالاب گاوخوني / زاينده رود / اصفهان
در منتهي اليه رودخانه زاينده رود تالاب گاوخوني در 167 كيلومتري جنوب شرقي اصفهان قرار دارد كه به سبب عدم تخصيص حقآبه خشك شده است. تالابي كه به باتلاق گاوخوني نيز مشهور است امروز ديگر پهنه اي كويري است كه سبب ايجاد ناهمواري هاي ماسه اي در منطقه شده است.
محمد درويش متخصص محيط زيست در اينباره مي گويد: مردم بايد از وضع بوجود آمده در اين تالاب متاثر شوند چرا كه تمامي زمينهاي اطراف تالاب طعمه نمكزارهاي بستر خوني تالاب شده و سرنوشت تلخي را براي منطقه رقم زده است.
باتلاق گاخوني از تالابهاي با ارزش و نادري بود كه در فلات مركزي ايران و در آستانه كوير قرار دارد. گاخوني به معني گاوخانه است و گور خوني هم ناميده ميشود. ظاهرا به علت وجود تعداد زيادي گورخر در گذشته به اين نام معروف شده است.
درويش معتقد است گاوخوني پديده اي نادر بود كه بايد عبرتي براي بي توجهي به هشدار هاي زيست محيطي براي حفظ طبيعت باشد.
تالاب پريشان، طشتك، بختگان، كميجان / فارس
جاده سازي و برداشت بي رويه آب از سفره هاي زير زميني سطح آبهاي زير زميني در سرزمين باستاني فارس را به اندازه اي فرو برده كه حتي دسترسي طبيعت به آن نيز مشكل شده است.
در آستانه سال جديد و احتمال حضور گردشگران بايد گفت كه تالابهاي طبيعي استان فارس به دليل بحران آب در اثر دخالتهاي بي جا و پر تعدد، دچار خسران جبران ناپذير شده اند و امروز سرزمين تاريخ ساز پارس به مدد خشكسالي به دشتهايي خشك و بي آب بدل شده است.
يك متخصص محيط زيست در اين باره مي گويد: سد سازي در اين منطقه عامل بروز چنين فاجعه اي است. سد سيوند، سد ملاصدرا و ديگر سدهاي اين منطقه اراضي فارس را به نمكزارهاي بي آب و علف بدل كرده است.
در كنار درياچه خشك پريشان در كازرون "معبد آناهيتا" به عنوان الهه آب در فرهنگ ايران زمين اما همچنان ايستاده است. معبدي كه از معماري و هنر فوق العاده ايراني بهره برده و در منطقه بيشابور چشم به ديدن مردمي بسته كه آب را مايه روشني مي دانستند.
هامون / انبار غله ايران / سيستان و بلوچستان
حال پريشان درياچه هامون به دليل چاهاي كنده شده و حائل سد كجكي بر روي رودخانه هيرمند در مرز افغانستان رغبت حضور در منطقه باستاني سيستان را از همه مي گيرد. آسمان غبار آلود و خاك ترك خورده بيش از هر چيز نشانه عدم رعايت توسعه پايدار است.
به عقيده ناصر كرمي متخصص محيط زيست، گردشگري پايدار نيازمند رعايت الزامات زيست محيطي و اصول و قواعد ثابت است اما گاهي اكوسيستمهاي طبيعي مثل تالاب هامون چنان در هم تكيده است كه راهي براي عبور از آن را نمي توان يافت.
به عقيده زردتشتيان "سيستان يازدهمين سرزمين نيكويي ]بود[ كه اهورامزدا آن را به بهترين وجهي بيافريند".
بنا بر مستندات تاريخي، سيستان از حيث اراضي و مزارع سرآمد زمينهاي روي زمين بوده، به نحوي كه از يك تخم 500 الي 1000 تخم برداشت مكرر از زمينها ديده شده است و عنوان پر افتخار انبار غله آسيا بر تارك اين مهد تمدن كهن ايران زمين مي درخشد.
اما آنچه حيرت انگيز است خشك شدن هامون سه گانه به عنوان "بزرگترين درياچه آب شيرين فلات ايران" در سالهاي اخير در اين منطقه است.
شادگان / حوض ماهي / خوزستان
تالاب شادگان حوض بي ماهي جنوب اگرچه در سالهاي اخير تلاشهايي براي احياي آن صورت گرفت اما حالا ماهي زنده در آن يافت نمي شود.
پهنه اي آبي كه سفره بر حضور گردشگران گسترده داشت در سايه سار نخلستانهاي خشكيده ديگر نايي براي حضور گردشكران ندارد. درياچه اي كه محل معيشت جوامع محلي و منبع درآمدي براي مردم بود ولي امروز به دليل بار تنشهاي محيطي و آلودگي پسابهاي نفتي و كشاورزي ديگر سلامتش را از دست داده است.
شادگان نامي باستاني است كه رودخانه طاب يا به‌قولي يكي از شاخه‌هاي رودخانه خيرآباد با اين نام ناميده ميشود و در جنوب غربي ايران در جنوب جلگه خوزستان حد فاصل شهرستان‌هاي شادگان، آبادان، ماهشهر واقع است.
تالابي كه در آبان ماه ۱۳۸۳ شهرداري آبادان ۳۵ هزار مترمكعب از زباله‌هاي نفتي منطقه گيسي را از زير خاك خارج و در آن ريخت و زيستگاه ماهيان بومي و غير بومي را بهم ريخت تا ديگر ماهي ها در آن تخم ريزي نمي كنند.
روزگاري در تالاب شادگان ۱۵۲ گونه پرنده و۴۰ گونه پستاندار ثبت شده بود كه مهمترين آنها دلفين بيني بطري با نام علمي tursiops truncatus است كه حالا شايد فقط خاطره حركات نمايشي زيبا و ديدني اش در يادها مانده است.
درياچه اروميه / بيابان نمك / آذربايجان غربي
درياچه اروميه كه بعد از بحر الميت در اردن بزرگترين درياچه آب شور دنيا است حالا ديگر درياچه نيست كه 230 هزار هكتار از وسعتش تبدل به نمك زارهايي شده كه باد مي تواند بلورهاي نمك را از هم باز كند و سراسر منطقه غرب ايران رامتاثر كند.
محمد درويش در اينباره مي گويد: روزي درياچه اروميه يكي از زيباترين اكوسيتسمهاي تالابي ايران بود ولي امروز ديگر كوير شده است چرا كه بر روي 13 رودخانه از 14 رودخانه ورودي به اين درياچه سد ساخته شد و آب وردي به درياچه گرفته شد و خسارات جبران ناپذيري به بار آورد.
سدهايي كه در اين منطقه ساخته شد پنجه بر گلوي درياچه فشرد و امروز درياچه اروميه از بي آبي نمكزاي شده كه ديگر نه زيستگاه بكر و بي نظير فلامينگوهاست و نه ديگر تلاو خورشيد بر سطح آب درخشندگي سابق را دارد. امروز توده هاي نمك حيات شش ميليون انسان را به خطر انداخته است.
به نظر مي رسد ديگر درياچه اروميه چشم انداز دلنوازي براي گردشگران نباشد. گردشگراني كه براي گذران وقت نوروز خود كوله بار سفر بسته اند، چرا كه اروميه اگرچه باغات سيبش آباد شد اما درياچه چند ميليون ساله اش را از دست داده است.
جنگلها و سواحل / تحمل سر رفته/ شمال ايران
بسياري از ايرانيان نيمه شمالي كشور وقتي استارت سفر را مي زنند به طور غريزي فيلشان ياد جنگلها و درياي شمال مي كنند و به سمت شمال مي روند. شمالي كه نه ديگر جنگلي دست نخورده دارد و نه ساحلي كه موج سهمگيني را تحمل پذير كند.
جنگلهاي تخريب شده
افزايش روز افزون جمعيت و تراكم مشافران در شمال ايران در سالهاي اخير به اندازه اي اكوسيستمهاي جنگلي و ساحلي شمال كشور را تخريب كرده كه بسياري از متخصصان گردشگري و محيط زيست از رفتن مسافران به مناطق شمالي هراسان مي شوند.
ناصر كرمي معتقد است؛ ديگر منطقه اي در شمال ايران نيست كه از تيغ و آتش حضور انسان آسيب نديده باشد و كاش مردم ما مي دانستند ديدن كوير هم مي تواند به اندازه جنگل نشاط انگيز باشد با اين تفاوت كه كوير و بيابان شكنندگي اكوسيتمهاي جنگلي و دريايي را ندارد.
اگر چه در عبور از عرضهاي شمالي و دامنه هاي البرز مشامه گردشگران به بوي نمناك و مرطوب خزري عادت دارد اما به سبب ورود بيش از پيش گردشگران و فشار اكوسيستمي وارده و تخريبهاي صورت گرفته به گفته آمارها، تراكم جمعيت توانسته باعث كاهش تراكم جنگلي منطقه نيز شود.
سالانه ميليونها گردشگر از جاده هاي زيبا و ديدني شمال ديدن مي كنند، حال آنكه كسي از آنها نمي داند كه از حدود پنج ميليون هكتار مساحت جنگل هاي اين منطقه از كشور در دوران باستان ، اكنون 2/1 ميليون هكتار بيشتر نمانده است.
زنگ هاي خطر آنگاه واضح تر به گوش مي رسند كه بدانيم ، مساحت جنگل ها در دهه 40 شمسي حدود 4/3 ميليون هكتار بوده است و اين موضوع سرعت تخريب جنگل ها را طي چهار دهه گذشته نشان مي دهد.
سواحل در خطر شمال
با اين حال بسياري از اكولوژيستها به سبب بار بيش از حد وارده بر سواحل درياي خزر در 50 سال گذشته، معتقدند تحمل سواحل شمال به سر آمده و افزايش جمعيت، بهره برداري بي رويه از منابع، آلوده سازي مناطق ساحلي، توسعه فعاليتهاي ناسازگار با محيط و عدم هماهنگي بين فعاليتها در نوار ساحلي از مهمترين دلائل ايجاد فشار بر اين مناطق است.
اگرچه تلا‌شهاي بسياري براي ضابطه مند كردن عرصه ها به خصوص سواحل در سالهاي گذشته آغاز شده اما به دلائل مختلف اين اقدامها به نتايج مورد نظر منتهي نشده و كماكان مسائل و مشكلا‌ت مناطق ساحلي كشور به طور عام و سواحل شمالي كشور به طور خاص خودنمايي مي كند.
درياي خزر به طول بين هزار و ۳۰ تا هزار و۲۰۰ كيلومتر و عرض آن بين ۲۰۸ تا ۴۸۰ كيلومتر است و مساحت آن با توجه به تغييرات سطح آب متفاوت بوده و در حال حاضر حدود ۳۷۸ هزار كيلومتر مربع برآورد مي شود، عمق متوسط اين دريا حدود ۱۸۰ متر است كه در قسمتهاي جنوبي به حدود هزار متر و در قسمتهاي شمالي تنها به چندين متر مي رسد.
طول خط ساحلي اين دريا حدود شش هزار و۴۴۰ كيلومتر است كه از اين مقدار بيش از پنج هزار و۳۰۰ كيلومتر آن در كشور هاي همسايه شمالي و حدود هزار كيلومتر آن خط ساحلي ايران است، اين طول با احتساب خط ساحلي درون پيكره هاي آبي متصل به دريا، مانند خليج گرگان است، در صورت حذف اين خطوط، طول دقيق ساحلي مستقيم درياي خزر در سواحل ايران حدود ۷۴۰ كيلومتر خواهد بود.
درياي خزر ازجنوب با سه استان سرسبز شمالي در ارتباط است. استان گيلا‌ن در غرب، گلستان در شرق و مازندران در ميانه كه در مجموع داراي مساحتي حدود ۶۱/۴۶۵ كيلومتر هستند و 2.83 درصد مساحت كشور را دربرمي‌گيرند.
تنگه واشي / زباله دان گردشگران/ تهران
رودخانه اي كه گردشگران را از دل خود عبور مي دهد بيش از آنكه جاذبه اي براي لذت بردن از ترنم زلال اب باشد وبهانه اي براي گذر شادانه از اين سمت به سمت ديگر رودخانه باشد محل دفع زباله ها يي است كه بر اثر حضور بيش از پيش گردشگران در حاشيه رود به جا مانده است.
گردشگراني كه به اين محوطه مي آيند با غذا و خوراكي هاي مختلف انبوهي از زباله ساخته اند و رودخانه زلال ديگر كرانه اي براي نشستن و پهن كردن سفره شادي گردشگران ندارد.
در اين گزارش توصيه مي شود چشمهاي خود را به روي يادگار نوشته هاي كتيبه تاريخي اين تنگه ببنديد چرا كه در دل اين سنگ نبشته يادگار تاريخ كهن سرزمين ما نهفته است اما اين يادگار تاريخ كه از دوره قاجار به جاي مانده ديگر رنگي به رخسار ندارد.
تنگه واشي در يك كيلومتري شهرستان فيروزكوه قرار دارد كه به عقيده گردشگران مي توان جذاب ترين رودخانه نوردي را در آن تجربه كرد اما بسياري از موسسه‌هاي توريستي، اقدام به برگزاري تورهاي گوناگوني در اين منطقه كرده اند كه به دليل افزايش حجم گردشگران و نبود سامانه مديريت مناسب به شدت آسيب ديده است.
اين منطقه محل رويش گياه كمياب "باريچه" است كه مصارف مهم صنعتي و دارويي دارد ولي به عليرغم هشدارهاي زيست محيطي كه چيدن باريچه به دليل كميابي آن جرم است و پيگرد قانوني دارد اين گياه طبق اظهارات متخصصان گياهشناسي در آستانه انقراض قرار دارد.