ارتفاعا‌ت و قله‌هاي همدان

قلل و كوه‌هاي گوناگون استان همدان مناسب براي ورزش‌هاي كوهستاني نظير كوهنوردي،سنگ‌نوردي و اسكي است.
كوهستان الوند مهم‌ترين ارتفاعا‌ت استان را در بر مي‌گيرد. ارتفاعا‌ت مهم استان عبارت‌اند از: گرمه و سدره در ملاير، آلابلاغ در حد فاصل اسدآباد و بهاره گره، بوقاطي در كبودرآهنگ، گروياگري در جنوب نهاوند، خان گُرمز در سياه درۀ تويسركان و رشته كوه الوند با قّلۀ زيباي آن در همدان. بين ارتفاعا‌ت الوند و كوه گزين اراضي پست و دشت‌هاي هموار استان قرار دارد. اين دشت‌ها باعث وزش بادهاي شديدي در سطح استان مي‌شود، به همين دليل استان همدان از مناطق باد خيز كشور به شمار مي‌آيد. بلندترين قلل كوه‌هاي متعدد آن عبارت‌اند از:
كلاغ لان 3500 متر، قزل ارسلان (در شمال دٍه وردآور عليا)، كمرلوزان، چهار قله، قلۀ يخچال با ارتفاع 3580 متر در جنوب روستاي درۀ مراد بيك، اردك، مردك، كلاه قاضي، شاه نشين و كركسين.
رودخانۀ قوري چاي و قره چاي از دامنه‌هاي شمالي و رودخانه‌هاي يوخاري‌چاي و حرم آباد از دامنه‌هاي جنوب غربي اين كوهستان سرچشمه مي‌گيرد. جادۀ همدان به باختران اين كوه را از سوي شمال و شمال غربي و مغرب دور مي‌زند و جادۀ همدان به ملاير آن را از جانب خاور طي مي‌كند و جادۀ كنگاور بخشي از قسمت‌هاي جنوبي اين كوهستان را قطع مي‌كند.
ميزان بارندگي سالانۀ كوهستان الوند حدود 400 تا 500 ميلي متر است كه جزو مناطق نيمه خشك محسوب مي‌شود و از نظر زلزله خيزي جزو مناطق نيمه زيان به شمار مي‌آيد.
مناسب‌ترين راه براي رسيدن به قلۀ الوند جادۀ گنج‌نامۀ همدان به غرب است و همچنين درۀ مرا‌دبيك در جنوب همدان از مسيرهاي صعود به قلۀ الوند است.
علاوه بر كوه الوند، ارتفاعات متعدد ديگري نيز در سطح استان وجود دارد كه از مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان به لشگر در(در جنوب شرقي ملاير)، آلما بولاق(در حد فاصل اسدآباد و بهار)، كوه بوقاطي(در بخش كبودرآهنگ) گري(در جنوب نهاوند)و سياه دره(در تويسركان) اشاره كرد.
از كل 13 قلۀ مهم استان همدان كه به عنوان كوه‌هاي داراي قابليت كوهنوردي از سوي ادارۀ كل تربيت بدني استان گزارش شده است، 10 قله داراي ارتفاع بيش از 3000 متر است كه كوه چل نابالغان با 4200 متر بلندترين كوه استان است.
ارتفاع زياد و سنگي بودن بيشتر كوه‌هاي استان قابليت بهره برداري از آن‌ها را در كوهنوردي و صخره‌نوردي گسترش داده است. از طرف ديگر در اكثر كوه‌هاي استان سالانه بيش از 5 ماه برف وجود دارد كه ارتفاع متوسط آن‌ها به بيش از 5 متر مي‌رسد. در بعضي از كوه‌ها مثل چل نابالغان، يخچال صاحب، قزل ارسلان، دايم برف، كلاغ لان و الوند شش ماه از سال برف هست. برفي بودن كوه‌ها و شيب مناسب آن‌ها كه در تعدادي از ارتفاعا‌ت به چهار كيلومتر مي‌رسد قابليت آن‌ها را براي توسعۀ ورزش اسكي نشان مي‌دهد. در الوند، كلاغ لانه، چال قبله و چل نابالغان دو جان‌پناه، سه پناهگاه و دو مهمان‌سرا وجود دارد و بقيۀ كوه‌ها فاقد اين نوع كوهنوردي هستند.
ديگر ارتفاعا‌ت استان عبارت‌اند از: امرله و زريله در اسدآباد، قلي‌آباد در كبودرآهنگ، گرمه در ملاير، شانشين بزرگ، گليان، كمرزرد، قشلاق، پير‌غيب، درۀ غاز و سياه كمر در تويسركان، كوه چله، گرن، سفيد، آردشان و بان‌سره در نهاوند.

دشت‌هاي استان همدان

بدون ترديد دشت‌هاي وسيع همراه با زيبايي‌هاي طبيعي از جاذبه‌هاي مهم سياحتي محسوب مي‌شوند و مي‌توانند براي گذران مطلوب اوقات فراغت مورد استفاده قرار گيرند. از طرف ديگرة، اهالي شهرها وخصوصاً افراد شاغل به منظور آرامش و استراحت و گذران تعطيلات رسمي، همراه خانواده به دره‌ها و دشت‌ها به تفرج مي‌روند.
در استان همدان، دشت‌ها و دره‌هاي زيبايي وجود دارد كه موقعيت و وضعيت آن‌ها شرح داده مي‌شود:
شهرستان‌هاي همدان و تويسركان كه در شمال و جنوب كوهپايه‌ها و دامنۀ كوه الوند واقع شده‌اند، در پيرامون خود دشت‌هاي نسبتاً پهناور و جلگه‌هاي آبرفتي قابل توجهي دارند. در شمال شرقي همدان دشت‌هاي پهناور و تقريباً مسطح كوير جان و رزن تا اوج گسترده است. در اكثر اين دشت‌ها به علت خاك مناسب و حاصلخيز، غلات به ويژه گندم ديم كشت مي‌شود كه در فصل بهار و تابستان سرسبزي زيبا و دل‌انگيزي را به نمايش مي‌گذارند. ارتفاع اين منطقه به طور متوسط 1800 مترا‌ست؛ از رزن تا كبودرآهنگ ارتفاع قابل توجهي مشاهده نمي‌شود.
جلگه‌هاي شمالي همدان براي احداث باغ و قلمستان بسيار مناسب ا‌ست، به ويژه در نزديكي شهر همدان، در نواحي آبشينه و سنگ‌سفيد، تاكستان‌هاي وسيع و قلمستان‌هاي بزرگي احداث شده است.
جلگه‌هاي شمال غربي همدان (بهار) به لحاظ پوشش گياهي متنوع داراي قابليت‌هاي بهره برداري تفريحي خصوصاً در تابستان است. مسافران و اهالي شهر‌هاي همجوار تعطيلات و اوقا‌ت فراغت خود را در اين محل مي‌گذرانند.
حد فاصل ناحيۀ جنوبي تويسركان تا ملاير، دشت پهناوري ا‌ست كه جز بلندي‌هاي تپه مانند ملاير، ارتفاعا‌ت عمده‌اي ندارد. شهر ملاير بر روي جلگه‌اي مرتفع قرار دارد و با باغ‌هاي دلگشايي محصور شده ا‌ست. جلگۀ وسيع اسدآباد كه پس از كوهپايه‌هاي الوند آغاز مي‌شود، جلگه‌اي حاصلخيز است كه با شيبي ملايم به طرف نهاوند و كنگاور كشيده شده است. ناحيۀ نهاوند نيز دشت وسيعي است كه ميان كوه‌هاي مرتفعي در جهت شمال غربي و جنوب شرقي قرار دارد. اين دشت در طرفين و امتداد رودخانۀ گاماسيا‌ب گسترش يافته و از نظر سياحتي- تفريحي داراي اهميت و جالب توجه است.
از ويژگي‌هاي عمدۀ دشت‌هاي استان پوشش گياهي مناسب آن‌هاست كه عمد‌تاً به صورت مرتع، كشتزار و باغ شكل گرفته‌اند و به همين دليل نيز در اكثر ماه‌هاي بهار و تابستان مورد استفادۀ سياحتي قرار مي‌گيرند.

جنگل‌هاي همدان

در فاصلۀ 25 كيلومتري شهر نهاوند، درجوار سرآب خروشان گيان، جنگلي وجود دارد كه يادگار جنگل‌هاي باقي ماندۀ جبال زاگرس است. وسعت اين ناحيۀ جگلي 200 هكتار است و درختان سر به فلك كشيده‌اي دارد. همجواري سرآب گيان و جنگل و تپه‌هاي اطراف آن فضاي مصفا و دل‌انگيزي پديد آورده‌اند كه در حال حاضر از تفرجگاه‌هاي مهم استان محسوب مي‌شود و مورد استفادۀ مردم در تعطيلا‌ت آخر هفته در بهار و تابستان است. اين جنگل كه به علت قطع درختان در حال نابودي بود، از طرف سازمان جنگل‌ها و مراتع بازسازي و احيا شده است. اين ناحيه از سال‌هاي قبل داراي كمپ‌هاي سياحتي و تفريحي- آموزشي است.
علاوه بر اين جنگل، به بيشه‌زار‌هاي تويسركان و حواشي سيمينه‌رود نيز مي‌توان اشاره كرد كه به عنوان تفرجگاه مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

درياچه سد اكباتان

درياچه سد اكباتان در 9 كيلومتري جنوب شرقي شهر همدان واقع شده است. وسعت اين درياچه حدود 60 هكتار و حداكثر و حداقل عمق آن به ترتيب 32 و 18 متر گزارش شده است. آب ذخيره اين سد كه در بدو امر صددرصد نياز آب مشروب شهر همدان را تامين مي كرد، در حال حاضر قادر به تامين بيش از 50 درصد آب مورد نياز شهر نيست. پيرامون سد را در حدود 15 هكتار جنگل كاري كرده اند و درياچه آن براي عمليات آموزشي، آزمايشي و نظامي مورد استفاده قرار مي گيرد.
بررسي هاي كارشناسي نشان مي دهد كه امكانات پيرامون درياچه سد اكباتان براي بهره برداري هاي فصلي سياحتي، جهانگردي و ورزش هاي آبي كاملا مساعد است و با اندك سرمايه گذاري در اين امر كه از نظر اقتصادي نيز اهميت دارد، مي توان درياچه سد را تجهيز كرد تا به مجموعه تفريحي ورزشي تبديل گردد.
وجود برق، دسترسي مناسب، فضاي پيرامون و فاصله كوتاه آن با شهر همدان از جمله امتيازات اين درياچه است. ساير درياچه هاي سدهاي استان عبارتند از:
درياچه سد آبشينه، بر روي رودخانه آبشينه مهرآباد، واقع در همدان.
درياچه سد شيرين سو، بر روي رودخانه شيرين سو، واقع در 40 كيلومتري كبودرآهنگ.

قره‌چاي يا سياه‌رود

از ارتفاعا‌ت آغه و يال‌دره بين همدان و ملاير سرچشمه مي‌گيرد و پس از اتصال به رود‌هاي خاكو، مرادبيگ، سيمينه‌رود، همه‌كسي و فرجين و عبور از كوريجان و آبياري اراضي فامنين و قهاوند به طرف حوض سلطان سرازير مي‌شود.

قلقل رود

كه از جنوب الوند سرچشمه مي‌گيرد و رود‌هاي سرابي، سركان و كرزان به آن مي‌پيوندد. ا‌ين رودخانه ضمن آبياري اراضي كشاورزي تويسركان به رودخانۀ گاماسيا‌ب متصل مي‌شود.

خرّم رود

اين رود از ارتفاعا‌ت جنوب شرقي ملاير سرچشمه مي‌گيرد و پس از آبياري اراضي كشاورزي مسير خود به گاماسياب مي‌پيوندد.

گاماسياب رود

رودخانۀ گاماسياب از ارتفاعا‌ت جنوب غربي نهاوند سرچشمه مي‌گيرد و در مسير خود با سرچشمه‌ها (سرآب) و رودخانه‌هاي كوچك ديگر پيوند مي‌خورد و اراضي دشت نهاوند را سيراب مي‌كند و به طرف جنوب ايران سرازير مي‌شود تا به نام رود كرخه در دشت خوزستان جريان يابد. گاماسيا‌ب رود بزرگ‌ترين رودخانۀ استان همدان است.

غار بگليجه

غار بگليجه يا غار «برگ‌ليجه» در نزديكي روستاي «سرخ‌آباد» همدان واقع شده و به صورت چاهي است كه براي ورود به آن بايد از وسايل فني استفاده كرد و بدون طناب، بازيد از اين غار ميسر نيست. غار بگليجه داراي استالاگميت‌هاي زيبايي است. طول اين غار در حدود 50 متر است و طي يك برنامة يك روزه از طريق همدان مي‌توان از آن بازديد كرد.

غار دره فراخ

اين غار در اطراف ملاير و در نزديكي روستايي به نام «جوزان» قرار دارد. دهانة غار در ارتفاع 2220 متري از سطح دريا به سمت جنوب شرقي است و ابعاد آن 80 تا 120 سانتي‌متر مي‌باشد. در زير دهانة گلوگاه كوتاهي است كه به دهليزي به طول 9 متر باز مي‌شود و بايد خميده از آن بگذريم.
از سقف آن آب مي‌چكد و كف آن پر از گِل و لغزنده است. يكي دو حفره در كناره‌هاي دهليز قرار دارد كه كف آن‌ها، خاكي و نسبتاً خشك است. پايان دهليز، تنگ و راهرو مانند است و در جلوي آن تپه‌اي سنگي و پله‌اي قرار دارد. پس از پايان رفتن از اين پله‌ها و گذر از سه پلكان ديگر به يك بركه مي‌رسيم.
اين پله‌هاي طبيعي در اثر آبرفتگي‌هاي درون غار درست شده‌اند، ولي آنقدر يكنواخت و منظم‌اند كه به نظر مي‌رسد ساختة دست انسان باشند.

غار سردكوه

اين غار در اطراف ملاير و در نزديكي روستاي «سلطان آباد» در ارتفاع 2240 متري «سردكوه» ملاير قرار دارد. دهانه غار 25/2×35/1 متر است كه با شيب تندي پايين مي‌رود. در انتهاي شيب با عبور از مدخلي سنگي به دهليز اصلي غار مي‌رسيم.
كنارة راست دهليز از طريق يك رف سنگي كه تخته سنگ‌هاي واژگون روي آن فرو ريخته است، به شاخة فوقاني غار اتصال مي‌يابد. شاخة فوقاني، دهليز گشادي است به طول تقريباً 40 متر و با سقفي كه از 3 متر تجاوز نمي‌كند.
دهليز اصلي غار كه خميدگي تندي دارد با انتهاي غار 5/4 متر اختلاف سطح پيدا مي‌كند. ميانة غار وسيع و سقف آن بلند است و از معبر چاه مانندي با دو پلة سنگي طبيعي مي‌گذرد و به محوطه‌اي مي‌رسد كه با زاوية تندي به سمت بالا ادامه دارد و كف آن ناهموار است.
در كنارة چپ اين محوطه، و به دنبال دهليز، چند متر جلوتر يك گودال تنگ چاه مانند سر راه وجود دارد كه در اثر ريزش تخته سنگ‌ها بر روي هم اين راه زيرزميني به وجود آمده است و دهليز اصلي غار را تشكيل مي‌دهد. غار در طول 73 متري دهليز پايان مي‌يابد. يك ستون سرتاسري 2 متري استالاگميت تنها پديده ديدني اين غار است در كنارة اين ستون مدخل تنگ چاه مانندي ديده مي‌شود. در اين حفرة تنگ 5 متري حوضچة آبي زلالي به درازاي 44 و پهناي 38 سانتي‌متر وجود دارد.

غار شماره 1
اين غار، غار كوچكي است كه در ابعاد 5/3×5/4 متر ساخته شده و ارتفاع آن 7/1 متر است. در ديوارة مقابل، سوراخي ديده مي‌شود كه از خاك پر شده است. كف غار را خاك نرمي پوشانده است كه در اثر جريان آب باران در شكاف سنگ‌ها به وجود آمده است. در بدنة راست، دالان باريكي به طول 5 متر ديده مي‌شود كه به علت انباشتگي خاك بايد به شكل خزيده از آن گذشت. سر دالان به غار شماره 2 باز مي‌شود و مانند راهرويي بين آن دو غار است.

غار شماره 2
اين غار، در كنار غار شماره يك قرار گرفته است و مانند دالان ساده‌اي به درازاي 5/12 و پهناي 8/1 متر كشيده شده است. بلندي آن به 5/4 متر مي‌رسد و بزرگ‌ترين اين غارها محسوب مي‌شود.

غار شماره 3
اين غار، دالان تنگ و سرراست 7 متري است كه در 3 متري غار شماره 2، در شيب تند بالاي پرتگاه قرار گرفته است. پهناي آن 5/1 متر و به شكل سنجاق است. در پايان دالان يك سوراخ تقريباً 3 متري است كه ورود به آن براي اشخاص باريك اندام امكان‌پذير است.

غار عليصدر

اين غار در 80 كيلومتري شمال همدان و در كوه‌هاي موسوم به «سوباشي» در روستاي «عليصدر» از توابع بخش گل تپة شهرستان كبودرآهنگ واقع شده و يكي از زيباترين پديده‌هاي طبيعي جهان است.
كوهي كه اين غار عظيم و شگفت‌انگيز در دل آن قرار دارد، در جنوب روستا و تقريباً چسبيده به آن است و ارتفاع چندان زيادي ندارد. در اين كوه دو غار ديگر به اسامي سوباشي و غار سراب وجود دارد كه به ترتيب حدود 7 و 11 كيلومتر با غار عليصدر فاصله دارد.
به گفتة مردم و آنچه كه در منابع جغرافيايي آمده است، آب درون غار عليصدر از غار سرآب سرچشمه مي‌گيرد. دهانة غار در دامنة هم‌سطح زمين و در جهت يكي از كوچه‌هاي روستاي مذكور قرار دارد.
پس از ورود به غار، به محوطة نسبتاً وسيعي مي‌رسيم كه رسوبات كربنات كلسيم در سقف و ديوارهاي آن، نمايانگر آن است كه در گذشته در اين محوطه آب وجود داشته است. محل فعلي آب درون غار حدود 50 متر با اين محوطه فاصله دارد و سطح آن چندين متر پايين‌تر از آن است مجرايي به عمق 2 متر از محوطة ورودي تا محل آب كشيده شده است و تا چند ده متر به طرف عمق غار ادامه دارد و مشخص مي‌كند كه در گذشته براي استفاده از آب غار حفر شده است.
محوطة غار از تعداد زيادي تالارهاي بزرگ و كوچك و پيچ در پيچ تشكيل شده است كه به وسيلة دهليزها و دالان‌هاي مشبك با يكديگر مرتبط مي‌شوند و وسعت بعضي از آن‌ها به بيش از چند صد متر مربع مي‌رسد. از مجموع رشته آب‌هاي داخل غار، درياچة بزرگي به وجود آمده كه كف تمامي غار (تالارها و راهروها) را دربر گرفته است. آب درياچه بدون رنگ و بو، با مزة معمولي و بسيار زلال است و تا عمق 5 متري كف آن به خوبي با كمترين نور قابل ديدن است.
اين آب از لحاظ درجة حرارت در شمار آب‌هاي سرد است و نتايج آزمايش‌هاي فيزيكو شيميايي آن نشان مي‌دهد كه در نقاط مختلف غار تركيبات شيميايي آب نزديك به هم و در رديف دسته آب‌هاي بي‌كربنات كلسيك سبك يا نزديك به خنثي و از نظر ميكروبي آلوده است.
سطح آب غار داراي نوساناتي است كه آثار آن روي ديواره‌هاي غار به خوبي مشهود است و چون آب غار توسط رشته‌هايي به خارج مي‌رود، سطح آب به استثناي مواقع پرآبي يكنواخت است.
سقف غار عليصدر كه در پاره‌اي از قسمت‌ها تا حدود 10 متر از سطح آب ارتفاع دارد، پوشيده از رسوبات كربنات كلسيم خالص و مخلوط با عناصر شيميايي مختلف است كه جريان آب از خارج به داخل غار آن را ايجاد كرده است. اين رسوبات به صورت‌هاي مختلف استالاگميت‌هايي را تشكيل داده است كه هر يك از زيبايي و جلوة خاصي برخوردار است.
در كف غار و در نقاطي كه آب وجود ندارد نيز به وفور استالاگميت‌هاي متنوع مي‌بينيم. در اثر بخار و جريان ملايم آب از خارج به داخل كه در بعضي نقاط به صورت چكه‌هايي به سطح درياچه ريخته مي‌شود، رسوبات آهكي نرم و تجزيه شده با رنگ‌هاي مختلف و زيبا تمامي سطح ديواره‌هاي غار را مي‌پوشاند، و با اندك ضربه‌اي به داخل آب ريخته مي‌شوند.
منظرة درون غار بسيار بديع و هواي آن سبك است و حالت سكون مطلق دارد، چنان كه اگر شمعي در آن روشن كنيم، هيچگونه حركتي در شعلة شمع ديده نمي‌شود.
تمامي كانال‌هاي اين غار هنوز كشف نشده است و گفته مي‌شود كه در يكي دو شبكة آن در حدود 11 كيلومتر پيشروي شده است. در بعضي از كانال‌هاي غار پس از عبور از درياچه به خشكي مي‌رسيم كه با طي مسافتي طولاني در خشكي دوباره درياچه و يا كانال‌هاي آب را مي‌بينيم. به طور رسمي 2100 متر از طول غار شناسايي شده كه ارتفاعي بين 1 تا 35 متر، عرض 2 تا 15 متر و عمق 1 تا 17 متر دارد.
اين غار از پرجاذبه‌ترين مراكز سياحتي استان همدان است كه همه ساله از اقصي نقاط كشور و نيز از كشورهاي ديگر، شمار قابل ملاحظه‌اي (بيش از يك ميليون نفر) از آن بازديد مي‌كنند. در پيرامون اين غار تأسيسات رفاهي ايجاد گرديده و داخل آن با استفاده از روشنايي برق و قايق‌هاي پايي چهار نفري ديدار از برخي نقاط غار را آسان نموده است.

غار قلعه جوق

در شرق استان و در دو كيلومتري روستاي قلعه جوقِ بخش شراء، در رشته كوهي موسوم به «قوزي قيشلاق» غاري وجود دارد كه به دليل نزديكي به روستاي مزبور به غار قلعه جوق معروف شده است. غار داراي سه مدخل است: يك مدخل در 5/10 متري از سطح زمين و دو مدخل ديگر در كنار هم و اندكي پايين‌تر در سمت چپ آن و در فاصلة 5/8 متري از سطح زمين قرار گرفته‌اند. روي ديوار غار خطوط مختلف و نقوش نامفهومي ديده مي‌شود كه فقط تاريخ 1168 هجري (دورة افشاريه) به خوبي خوانده مي‌شود.
راه ورود به غار نردبان 16 پله‌اي بزرگ و محكمي است كه در مدخل ورودي وسطي كار گذاشته‌اند. ورودي اين قسمت 106 سانتي‌متر طول و 67 سانتي‌متر عرض دارد كه به محوطة كوچكي به ابعاد 8/1×2/1 متر راه دارد، دو مدخل ديگر نيز به اين محوطه باز مي‌شوند.
در سمت راست اين محوطه كه داراي چهار فرورفتگي و سكوهايي در انتهاي آن‌هاست و به منزلة طبقه پايين غار است، سوراخي وجود دارد كه پس از گذشتن از آن وارد اتاقي مي‌شويم و بعد از پايين رفتن از يك سكو به دالان اصلي غار كه دهليزي است سرتاسري به طول 4/2 و پهناي 77/1 و ارتفاع 2 متر مي‌رسيم. مدخل اصلي غار (دهانة بالايي) در ابتداي اين راهرو و در سمت راست اتاق ورودي قرار دارد، كه داراي چشم‌اندازي بر مناظر دلگشاي اطراف است. در دو سمت و انتهاي اين دالان كه به طور مستقيم حفر شده است، چندين اتاق منظم و هم شكل وجود دارد.
اين اتاق‌ها، با اختلاف ابعاد چند سانتي‌متري روبه‌روي هم و در فاصلة 130 سانتي‌متري با اصول هندسي توسط استادان هنرمند حفر شده‌اند. تعداد اين اتاق‌ها با اتاق انتهاي راهرو 13 باب است. طول هر يك از اين اتاق‌ها 2 متر و دهانة آن‌ها 107 سانتي‌متر است و در 45 سانتي‌متري انتها سكويي وجود دارد.
در فاصلة 5/10 متري دالان، محوطة وسيع بيضي شكلي وجود دارد كه قطر كوچك آن 7/3 متر و قطر بزرگ آن 6 متر است و در دو انتهاي قطر بزرگ آن دو اتاق سكودار ديده مي‌شود. يكي از اتاق‌ها مانند اتاق‌هاي دو طرف راهرو، با همان ابعاد، و با گودال مربع شكل كوچكي به ابعاد يك متر و عمق 50 سانتي‌متر است.
اين محوطه به منزلة تالار غار است و سقف آن تراش ناوداني خورده و اندكي بلندتر از ساير قسمت‌هاي غار قرار دارد. بنا به روايتي اتاق دوم از سمت راست راهرو كه فاقد سكو است، منبع آب غار بوده است.

غار گاماسياب

اين غار در نزديكي نهاوند و در مجاورت روستاي تاريخي «باباقاسم» واقع شده است. دهانة غار همانند شكاف سنگي به عرض 2 متر و ارتفاع 8 متر است كه در شيبي مشرف به رودخانه قرار دارد. كف غار به علت چكيدن آب از سقف خيس و پر گل و لاي است. غار گاماسياب شامل تالاري با عرض 10 متر و ارتفاع 5 متر و دالاني در عمق 40 متري است كه به وسيلة دهليزها و راهروها با هم مرتبط مي‌گردند. در سمت چپ دهانة اين غار دو لوحة كوچك و بزرگ در ارتفاع 3 متري وجود دارد، كه در سال 1309 هجري قمري به فرمان ناصرالدين‌شاه قاجار نوشته شده است.

غار هيزج

اين غار در قرية «هيزج»، كه با «قلعه جوق» در حدود 6 كيلومتر فاصله دارد، در كنارة شمالي كوه «قوزي قيشلاق» واقع شده و در زبان محلي «زاغه دره‌سي» گفته مي‌شود.
پس از عبور از دهانة سنگ چين و ديوارة كوتاه غار به تالاري به طول 12 متر مي‌رسيم و پس از عبور از تالار وارد محوطة وسيعي مي‌شويم كه يك راه فرعي در گوشة آن و تخته سنگ‌هاي عظيم ريزشي در قسمت ديگرش ديده مي‌شود. غار به شكل دهليزي ساده و سر راست و بدنه‌اي تقريباً صاف و سفيد با كمترين خمگرد و انحنا تا عمق 150 متري ادامه دارد.
در اين فاصله در خمگرد غار وارد محوطه‌اي مي‌شويم كه در دهانة آن پيش‌بندي آويخته است. پس از طي مسافتي پهناي غار قدري كمتر و سقف آن كوتاه‌تر مي‌شود. در اين قسمت به تپة كوچكي از خاك رسوبي برمي‌خوريم. در گوشة تالار، دهانة كوتاه، ولي گشادي است كه به دهليز وسيع و همواري راه دارد. در كنار چپ دهليز يك حفرة 5 متري مي‌بينيم. از غار تا دهكدة هيزج راه زيادي نيست. اين غار سر راه اراك - همدان قرار دارد و طول آن 520 متر است.
آنچه بيشتر از همه در اين غار جالب توجه است آويزه‌هاي آهكي عجيبي است كه مانند قنديلي كامل از بدنة غار آويزان شده‌اند. در حال حاضر از اين غار بهره‌برداري خاصي نمي‌شود.

سرآب گاماسياب

اين سراب اولين منبع آبي رودخانۀ گاماسياب است. اين آب از دامنۀ زاگرس در شمال شرقي نهاوند سرازير مي‌شوند و از نظر ظهور و شدت جريان شگفت‌آور ا‌ست. محوطۀ پيراموني مظهر آن امكان مطلوبي براي ايجاد تأسيسا‌ت سياحتي- تفريحي دارد ولي با وجود دسترسي مناسب، هيچ نوع بهره‌ برداري تفرجگاهي از آن به عمل نمي‌آيد.

سر‌آب‌هاي فارسيان و گيان

اين سراب‌ها از دامنه‌هاي زاگرس در جنوب نهاوند مي‌جوشد و از تفرجگاه‌هاي مهم استان همدان محسوب مي‌شوند. در حواشي اين دو سرآب‌ها درختان كهن‌سالي با بيش از 500 سال عمر (يادگاري از جنگل‌هاي زاگرس) هنوز هم بر جاي مانده‌اند. اين دو سرچشمۀ شگفت‌آور تفرجگاه تابستاني و روز‌هاي تعطيل علاقه‌مندان است.
از ديگر سر‌آب‌هاي قابل توجه استان مي‌توان به سرآب كنگاور كهنه و سرآب لك‌لك‌اسدآباد اشاره كرد كه جاذبه‌هاي بالقوۀ تفريحي و تفرجگاهي دارند.
علاوه بر اين سرآب‌ها و سرچشمه‌ها، تعداد قابل ملاحظه‌اي از چشمه‌هاي مهم نيز در سطح استان پراكنده‌اند كه هر كدام به نحوي مورد توجه علاقه‌مندان قرار مي‌گيرد. از آن جمله مي‌توان به چشمه‌هاي فرشته، آب ترش عليصدر، مجنون‌آباد، ماهي، برجكي و امام‌زادۀ نهاوند، نيكان سويي، شفيع جان تويسركان، زمان‌آباد، قينوجه و سهكيندران، رزن، آجي‌سو صادقلو، گرگر و شورين اشاره كرد.
چشمه‌هاي آب‌معدني هر منطقه از جاذبه‌هاي تفرجگاهي محسوب مي‌شود كه در صورت استفادۀ مناسب از آن‌ها و ايجاد فضاهاي لازم براي اتراق مي‌تواند در جذب مسافران و علاقه‌مندان نقش مؤثر ايفا كند. در استان همدان چندين دهنه چشمۀ آب‌معدني وجود دارد كه تقريباً نزديك محور‌هاي اصلي و جاده‌ها قرار دارند و امكانا‌ت مناسبي براي بازديدكنندگان و خواهندگان فراهم مي‌آورند.
چشمه‌هاي آب‌معدني استان عموماً جنبۀ درماني دارند و بيشتر در مناطقي كه داراي آب و هواي لطيف و كوهستاني است قرار گرفته و در نوع خود جالب توجه‌اند.

آبشار گنج نامه

مهمترين آبشار استان همدان آبشار گنج نامه است كه در نزديكي شهر همدان و در تفرج گاه گنج نامه قرار دارد.
كتيبه هاي معروفي از دوره هخامنشي در نزديكي اين آبشار به جاي مانده است. آب اين آبشار از ارتفاعي حدود 12 متر سرازير مي شود و آب عباس آباد را به وجود مي آورد. دبي متوسط آن 200 ليتر در ثانيه است كه از دره زيباي عباس آباد و گنج نامه مي گذرد. اين آبشار كه داراي آب دائمي است، در كنار كتيبه هاي باستاني و در مسير صعود به ارتفاعات كوه الوند و نزديك شهر تاريخي همدان واقع شده است.
وجود امكانات مطلوب براي بهره برداري تفريحي – سياحتي و دسترسي آسان در فصل هاي مناسب سال از امتيازات ديگر اين جاذبه سياحتي است، ولي متاسفانه تاكنون از طرف سازمان هاي مسئول اقدام شايسته اي در اين مورد صورت نگرفته است.

تالاب كردخورد

تالاب كردخورد يا تالاب آق گل در جوار روستاي كردخورد و در جنوب دشت نهاوند قرار گرفته است. اين تالاب كه در حوزه آبريز رودخانه قره چاي واقع شده، 5 كيلومتر طول، 5/3 كيلومتر عرض و 5/0 متر عمق متوسط دارد.
عميق ترين نقطه تالاب در فصل پرآبي 80 سانتي متر است. پوشش گياهي دل انگيز و همجواري آن با كوه كت كه بيش از 2000 متر ارتفاع دارد، منظره زيبايي را به ويژه در اواخر زمستان و اوايل بهار ايجاد مي كند. اين زمان، فصل مهاجرت پرندگان است كه از نقاط دور دست وبسيار سرد روسيه و قفقاز و كشورهاي اسكانديناوي به آنجا پرواز مي كنند.
اين تالاب كه از لحاظ وجود مواد غذايي مناسب براي پرندگان، يكي از غني ترين آبگيرهاي منطقه غرب ايران محسوب مي شود. انبوه عظيمي از پرندگان مهاجر نقاط دوردست را در خود پناه مي دهد. عمده ترين اين پرندگان عبارتند از:
انواع اردك، غاز، فلامينگو، مرغ باران، حواصيل، آب چليك، كاكايي و غيره.
گزارش هاي زمين شناسي منطقه، عمر اين تالاب را بيش از 40 هزار سال برآورد كرده است. وجود اين تالاب موجب پيدايش و استقرار روستاهاي پيرامون آن شده است.

تالاب پيرسليمان

اين تالاب در دشت اسدآباد واقع شده و مهمترين ويژگي آن تنوع پرندگان و پوشش گياهي فراوان در بهار و تابستان است.

جغرا‌فياي طبيعي و ا‌قليم استان

استان همدان منطقه‌اي ا‌ست مرتفع. كوهستان الوند كه از شما‌ل غربي به جنوب شرقي كشيده شده ا‌ست جزوه پيشكوه‌هاي داخلي زاگرس ا‌ست.
كوه الوند در جنوب و شرق شهر همدان قرار گرفته و توده‌اي از سنگ گرا‌نيت ا‌ست، از سنگ‌هاي آن در صنعت سا‌ختمان‌سازي استفاده مي‌شود.
از زيبا‌ترين بنا‌هايي كه با استفاده از ا‌ين سنگ‌ها ساخته شده ا‌ست آرامگاه فيلسوف نا‌مدار ا‌يران شيخ‌الرئيس ا‌‌بوعلي سينا، در همدان ا‌ست كه ديرتر به شرح آن خوا‌هيم پرداخت.
ارتفاعا‌ت مهم استان عبارت‌ا‌ند از: گرمه و سرده در ملاير، آلما‌بلاغ در حد فاصل اسدآباد و بهاركوه، بوقاطي در كبودرآهنگ، گروياگري در جنوب نهاوند و خان گُرمَز در سياه درﮤ تويسركان. و رشته كوه زاگرس با قلة زيباي الوند حد فاصل تويسركان و همدان.
در ناحية شمال شرقي و شرق ارتفاعا‌ت الوند در ميان كوه الوند و كوه گرين اراضي پست و دشت‌هاي هموار استان قرار دارد. دشت‌هاي وسيع شمال و شمال شرقي استان در مسير با‌د‌‌‌هاي شديد ا‌ست.توده‌هاي هوا به راحتي ا‌ين نواحي را تحت تأ‌ثير قرار مي‌دهد.
استقرار ا‌ين دشت‌هادر مجاورت نواحي مرتفع و كوهستا‌‌ني باعث وزش باد‌هاي شديدي در سطح استان مي‌شود؛ به همين دليل استان همدان از مناطق بادخيز كشور به شمار مي‌آيد و اغلب شهر‌هاي استان همدان در ارتفاعا‌ت واقع شده‌اند .متوسط سرعت با‌د در استان همدان 4 متر در ثا‌نيه گزارش شده ا‌ست.
از ديگر عوامل مؤثر در شرايط جوي ا‌ين استان يكي دوري آن از دريا و ديگري جريان‌هاي پرفشار رهواي سرد شمالي و غربي ا‌ست. به طور كلي مناطق مرتفع استان آب و هواي سرد كوهستا‌ني دارد و مناطق جنوبي آن ۔ ملاير و نهاوند۔ داراي آب و هواي معتدل كوهستاني ا‌ست.
به استناد گزارش‌هاي ايستگاه‌هاي سينوپتيك همدان ۔ نوژه، حداكثر مطلق درجة حرارت هوا در ا‌ين استان 8/36، و حدا‌قل مطلق آن 6/29- و متوسط حرارت آن 6/9 درجة سانتي‌گراد ا‌ست.گرم‌ترين ماه‌هاي سال با حداكثر دماي 35 درجة سانتي‌گراد تير و مرداد ا‌ست و سردترين ماه‌هاي سال، با ميا‌نگين 4/25- درجة سانتي‌گراد دي و بهمن ا‌ست.
به استناد همين گزارش، ميزان سالانة بارندگي بيش از 300 ميلي‌متر ا‌ست كه در ماه‌هاي مختلف سال متغير ا‌ست؛ به طوري كه در فروردين حداكثر 95 ميلي‌متر، در اردي‌بهشت 82 ميلي‌متر، در خرداد 81 ميلي‌متر و در بقية ماه‌ها نيز به تناسب فصل متغيّر ا‌ست. استان همدان با 143 روز يخبندان در سال يكي از سردترين استان‌هاي كشور ا‌ست. سردترين ماه‌هاي سال، دي، بهمن، اسفند و گاهي فروردين ا‌ست.
وزش باد در سطح استان تقريباً در تمام ماه‌هاي سال ادامه دارد. ا‌نواع جريان باد‌‌هاي ا‌ين استان،عبارت‌اند از :
-باد‌هاي شمال و شمال غربي كه بيشتر در فصل بهار و زمستان جريان پيدا مي‌كند، و غالباً مرطوب و باران‌زا ا‌ست.
-باد‌هاي غربي – شرقي، كه بيشتر در فصل پاييز مي‌وزد.
-باد‌هاي محلي، كه بر ا‌ثر اختلاف فشار بين ارتفاعا‌ت و دشت‌ها پديد مي‌آيد، مثل باد كور در ناحية اسدآباد.
با توجه به شرايط اقليمي مناسب‌ترين زمان براي مسا‌فرت به همدان، از اواخر اردي‌بهشت تا اواخر مهرماه ا‌ست. در ا‌ين مدت علاوه بر زيبايي و سرسبزي‌هاي پراكنده در سراسر استان همدان تابش آفتاب و درجة حرارت بسيار مطلوب ا‌ست. زمان مذكور فرصت مناسبي ا‌ست تا ا‌يرانگردان علاقه‌مند به استان همدان از تعطيلات تا‌بستا‌ني خود بيشترين بهره را بگيرند. اگر كساني قصد استفاده از برف براي ورزش اسكي و ساير ورزش‌هاي زمستاني را داشته باشند، فصل زمستان بسيار مناسب ا‌ست؛به ويژه آن كه امكا‌‌نات ورزش اسكي و كوهنوردي زستا‌ني در دامنه‌هاي الوند فراهم ا‌ست.

موسيقي و رقص بومي

در زميه موسيقي و رتص هاي بومي استان همدان، تحقيق مشخصي صورت نگرفته اما شواهد امر حاكي از آن است كه قوم هاي ساكن در اين مظقه به پيروي از ست هاي فرهنگي و هنري خود، نوعي از رقص و موسيقي بومي را حفظ كرده اند. براي نمونه، اقوام آذري زبان همدان داراي موسيقي «عاشيقي» و رقصهاي عاميانه اند و اقوام كرد از اشكال موسيقي و رقص كردي متأثرند. رقص «جايان» يكي از رقص هاي معروف كردهاست كه در مظقه رايج است. اقوام لر و لك نيز رقص و موسيقي خود را دارند كه كم و بيش به موسيقي و رقص كرد ها شبيه است. در مراكز شهري استان همدان گروههاي موسيقي ايراني تحت نظر اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي فعاليت مي كنند.

حيات وحش و شكارگاه ها

استان همدان به دليل مرتفع و كوهستاني بودن از زيستگاه هاي انواع حيوانات وحش بزرگ و كوچك محسوب مي شود كه وحوشي از قبيل كل ، بز ، قوچ ، ميش ، روباه ، راسو ، خرس قهوه اي ، كبك معمولي و انواع ديگر پرندگان را در خود جاي داده است . زيستگاه هاي حيات وحش استان چه در ارتفاعات و چه در جلگه و حواشي تالاب جزو مناطق حفاظت شده اند و شكار در آنها كلاً ممنوع است .
مناطق مهم حفاظت شده استان همدان عبارتند از : ارتفاعات اولدوز ، خان گرمز ، سروه و آهنگران ، بوقاطي و خرقان ، اسد آباد ، جيحون آباد (دشت) و تشر .

جشن ها

جشنهاي مرسوم در استان همدان، مانند ديگر نقاط ايران به دو گروه
جشن هاي مذهبي و ملي تقسيم مي شوند. جشن هاي مذهبي عيدهايي هستند كه در روز تولد امامان و معصومان، عيد قرباذ، عيد غدير خم، عيد فطر و ديگر عيدها برگزار مي شود. در چنين روزها يي، خيابان ها آذين بندي مي شوند و صاحبان مغازه ها با نقل و شيريني از مردم پذيرا يي مي كنند. مردم در مسجدها و تكيه ها گرد هم مي آيند و مراسم خاص مذهبي مانند نماز خواندم، گوش دادن به وعظ و مانند و نظاير آن را برگزار مي كنند.
از جشن هاي ملي مي توان به جشن نوروز باستاني اشاره كرد كه مانند ديگر نقاط ايران با ويژگي هاي كم و يش مشابه برگزار مي شود. خانه تكاني، كاشت سبزه، خريد وسايل و لباس نو براي خود و افراد خانواده، دور ريختن وسايل شكسته وكهنه، برگزاري مراسم چهار شنبه سوري و پريدن از روي آتر، فال گوش ايستادن، قاشق زني و جز آن، از جمله مراسمي است كه همزمان با فرا رسيد سال نو برگزار مي شود.
مردم سال نو را با پختن سبزي پلو با ماهي، چيدن سفره هفت سين و گذاشتن آينه و قرآن و ماهي و شيريني در كار سفره هفت سين گرامي مي دا رند. آنها در هنگام تحويل سال، همه چراغ هاي خانه را روشن مي كنند و با روشني و نور وارد سال نو مي شوند. عيدي دادن به افراد خانواده، از ديگر رسم هاي عيد نو روز است كه با ديد و بازديد هاي نوروزي و تبريك سال نو به يكديگر، مراسم نوروزي را تكميل مي كند.

ازدواج

مراسم عروسي با خواستگاري و مراسم مربوط به آن آغاز مي شود و با مراسم شب بله برون يا نامزدي ادامه مي يا بد در اين مرحله از مراسم، براي عروس و داماد خريد مي كنند كه شامل طلا و زيور و لباس عروس و حلقه هاي نامزدي براي عروس و داماد است. پس از برگزاري مراسم عقدكنان، نوبت به شب حنابندان مي رسد كه با شادي و هلهله اي ويژه برگزار مي شود: حنا همراه با تشريفاتي ويژه از خانه داماد به خانه عروس برده مي شرد و هر كس مقداري از حنا را برمي دارد، بر كف دست خود
مي گذارد و براي عروس و داماد آرزوي خوشبختي و سعادت مي كند.
‏مراسم بله برون يا شيريني خوردن نيز مانند مراسم حنا بندان در خانه عروس برگزار مي شود و طي آن خانواده داماد يك كله قند با گل و شيريني به خانه عروس عروس مي برند و پس از توافق هاي انجام شده در زمينه مقدار مهريه و شيربها و تاريخ عروسي، قندي را كه خانواده داماد آورده است بزرگ خانواده يا ريش سفيد محل مي شكند و عروسي را تبريك مي گويد.
آنچه درگذشته در اين شهر مرسوم بوده و امروزه آثار آن را در روستا ها يا خانواده هاي سنتي مي توان ديد، «درخت بران» است كه در فرداي روز «شيريني خوران » يا «بله برون»ا انجام مي گيرد. بدين گونه وقتي براي خريد مي روند، براي عروس پارچه هم مي خرند وبراي دوختن آن ، يا خياط را به خانه دعوت مي كنند يا پارچه را به خياط خانه مي برند و دستور بريدن و دوختن آن را مي دهند.
شب عروسي با جشن و سرور و هلهله و شادي همراه است. خانواده هاي عروس و داماد در خانه پدري عروس و داماد به شادي مي پردازند و نزديك نيمه شب، خانواده داماد براي آوردن دختر به همراه ميهمانان خود به خانه پدر عروس مي روند. در جريان آوردن عروسي، معمولأ خويشان داماد وسائلي را از خانه عروس «‏دزدكي» برمي دا رند و معتقدند انجام ندادن آن بدشگون است. پس از بردن عروسي از خانه پدري، مدتي او را با خودرو (امروزه) در خيابان ها و محله هاي اطراف خانه پدري مي گردانند و سپس به خانه داماد مي برند.
در فرد اي روز عروسي، مراسم پاي تحت يا (پاتختي) بر گزار مي شود. در اين مراسم، خانواده عروس ودو ستان و آشنايان براي ديدار از عروس و داماد و آرزوي خوشبختي براي آن ها در آغاز زندگي مشتركشان به خانه داماد دعوت مي شوند و آنها هديه خود را در اين روز تحويل مي دهند. خانواده عروس هم در اين روز اشيرين پلو» مي پزند و آن را براي برگزاري مراسم «پاي تخت » به خانه داماد مي برند.
‏از جشن هاي مرسوم ديگر در استان همدان «چشئ شب هفت نوزاد
است. اين مراسم همراه با ميهماني برگزار مي شود. به هنگام اذام مغرب، اذان و اقامه را همراه با شهادتين در گوش نوزاد مي خوانند و نام هايي راكه براي او برگزيده اند در لابه لاي اوراق قرآن مجيد قرار مي دهند و اسمي را كه از لاي ورق قرآن مجيد بيرون آيد، روي نوزاد مي گذارند.
‏برگزاري مراسم «جشن تولد»نيز در اين خطه چون ديگر نقاط كشور مرسوم شده است. در اين مراسم، والدين كودك روز تولد را جشن مي كيرند و از ميهمانان دعوت شده پذيرايي مي كند. دعوت شدگان از دوستان كودك يا افراد فاميل هستند و با تقديم هديه اي، اين روز را گرامي ميدارند.
جشن ختنه سوران » يكي ديگر از مراسم منطقه است كه امروزه كم و بيش منسوخ شده است و معمولأ پدر و مادرها، كودكان خود را در دوره نوزادي در بيمارستانها يا كلينيك هاي خصوصي ختنه مي كند.

2352

سوگها و عزاها

برگزاري مراسم عزاداري در استان همدان داراي ويژگيهاي چنداني نيست و مانند بسياري از شهر هاي ديگر ايران صورت مي گيرد. عمده ترين عزاداري هاي مردم استان، علاوه بر سوگ و عزاداري شخصي در غم فوت نزديكان و خويشان، عزاداري ماه هاي محرم وصفر و سالروز شهادت ائمه اطهار است. مراسم سوگواري شخصي در سه مرحله شب سوم، هفتم و چهلم متوفي برگزار مي شود و نيز هر شب جمعه بر سر گور عزيزان خود مي روند و به فاتحه خواندن و دادن خيرات مي پردازند. جمعه آخر سال، با اين اعتقاد كه مرده ها چشم انتظارند، با هر وسيله اي كه شده خود را به گورستان مي رسا نند و بر سر خاك مردگان خود، مراسم فاتحه و پخش خيرات برگزار مي كن.
‏در مراسم عزاداري ماه محرم، ماند ديگر نقاط كور، مراسم سينه زني، زنجير زني، حمور در مجدها و تكايا و گوش دادن به سخنراني و وعظ روحانيون برگزار مي شود و تا سيزدهم ماه محرم ادامه
مي يا بد. اين مراسم در اربعين شهادت امام حسين (ح) نيز به همان ترتيب انجام مي شود. درروزهاي عاشورا و تاسوعاء مردم از روفتن و پاكيزهكردن خانه و پختن غذا خودداري مي كنند و ترجيح مي دهند غذا را از راه نذوراتي كه در اين روز داده مي شود، تهيه كنند.

يخچال مير فتاح

اين بنا گنبدي شكل و آجري است و در مسير بلوار ملاير به بروجرد واقع شده است. اين بنا در دوران قاجاريه ساخته شده است و باني آن شخصي به نام ميرفتاح بوده است.
‏ارتفاع بنا ازكف تا كنبد 2 ‏ا متر و از سطح تا منبع ذخيره يخ 4 ‏متر است. بنا داراي دو در، يكي به شكل دهليز مخصوص ريزش و تخليه يخ و ديگري دراصلي است كه با پلكان به قسمت انتهايي يخدان ومحل برداشت يخ منتهي مي شود. ضخامت ديوار هاي گنبد در قسمت تحتاني 92 ‏سانتي متر و در بالا به سه رديف آجر 20‏سانتي متري مي رسد. تنها عامل تزيين بنا دو رديف آجركاري است كه به طوركمربنل ي و به ضخامت ه 22 ‏سانتي متر داخل بنا را پوشانده است.
‏مصالح اصلي بنا عبارت اند از سنگ نتراشيده لبه دار طبيعي از كف تا سطح واز سطح به بالا آجوهايي به ابعاد 20´20´5 ‏سانتي متر. در قسمت بيروني و داخلي يخدان دو رديف خشت به كار رفته است كه حالت عايق دا شته و مانع از نفوذ گرما، در فصل تابستان ، و ذوب شدن يخ ها مي شده است. در حال حاضر بعضي از قسمت هاي اين بنا تخريب شده است كه در صورت تعمير و باز سازي مي توانا به عنوان يك اثر تاريخي كه جاذبه هاي خاص سياحتي دارد مورد بازديد علاقه سندان قرار گيرد و يا به موزه يخچال تبديل شود.

كتيبه گنج نامه

كتيبه هاي گنج نامه كه يادگاري از دوران داريوش و خشايار شاه هخامنشي است بر دل يكي از صخره هاي كوه الوند در فاصله 5 كيلومتري غرب همدان و در انتهاي دره عباس اباد حكاكي شده است . كتيبه ها هر كدام در سه ستون 20 سطري به زبان هاي پارسي قديم ، بابلي و ايلامي قديم نوشته شده اند . متن پارسي در سمت چپ هر دو لوح قرار گرفته است و پهنايي معادل 115 سانتي متر دارد . متن بابلي در وسط هر دو كتيبه نوشته شده و متن عيلامي نيز در ستون سوم قرار دارد .
با توجه به سوراخ هاي كنار كتيبه ، به نظر مي رسد كه كتيبه ها روپوشي داشته اند كه آنان را از گزند باد و باران حفظ مي كرده است .
لوح طرف چپ كه كمي بالاتر از كتيبه ديگر در كوه كنده شده است مربوط به داريوش بزرگ هخامنشي است . طول ان حدود 290 سانتي متر ، ارتفاعش 190 سانتي متر و داراي متني به شرح زير است :
(خداي بزرگ است . اهورامزدا كه اين زمين را افريد كه آن آسمان را آفريد كه مردم را آفريد كه شادي براي مردم آفريد كه داريوش را شاه كرد ، شاهي از بسياري ، فرمانروايي از بسياري .
منم داريوش ، شاه بزرگ ، شاه شاهان ، شاه سرزمين ها كه نژادهاي گوناگون دارند ، شاه سرزمين دور و دراز ، پسر ويشتاسب هخامنشي )
كتيبه خشايار شاه نيز در قسمت پايين همين كتيبه است به طول 270 سانتي متر و ارتفاع 190 سانتي متر و متن آن عبارتست از :
" خداي بزرگ است اهورامزدا بزرگ ترين خدايان است كه اين زمين را آفريده كه آن آسمان را افريد كه مردم كه مردم را خلق كرد كه براي مردم شادي افريد كه خشايار شاه را شاه كرد ، يگانه از ميان شاهان بسيار ، يگانه فرمانروا ، از ميان فرمانروايان بي شمار .
من خشايار شاه ، شاه بزرگ ، شاه شاهان ، شاه كشورهاي داراي ملل بسيار ، شاه اين سرزمين بزرگ دور دست پهناور ، پسر داريوش شاه هخامنشي ).

كتيبه آقاجان بولاغي

اين سنگ نبشته در نزديكي روستاي آقاجان بوللاغي در دره رودخانه قره چاي به فاصله حدود 15 كيلومتري شمال اسد آباد و 300 متري جاده اسد اباد به روستاي بزرگ چنار و در كنار سد رودخانه قره چاي قرار دارد .
برخي از كلمات مصراع دوم كتيبه به علت كيفيت جنس سنگ ريزش كرده است ، ولي آنچه باقي مانده به شرح زير است :
حاكم ملك حسين خان سولاق بسته سدي به سمت اين ايلاق هاتفي گفت بهر تاريخش بسته سدي چون سداسكندر شعر اين كتيبه در نيمه اول قرن دوازدهم هجري قمري به مناسبت سد رودخانه قره چاي ، به خط ثلث حاوي نام باني و تاريخچه ساخت آن نوشته شده است .

شير سنگي

يكي از أثار تاريخي همدان مجسمه شيرسنگي است كه در پارك وميداني به نام سنگ شير واقع شده ‏است. طول اين مجسمه كمي بيش از 2 ‏متر، عرض آن 115 سانتي متر و ارتفاع قسمت سينه آن 120‏سانتي متر است.
ظاهرا اين مجسمه در زمان اشكانيان همراه با مجسمه ديگري كه نظير و قرينه آن بود، در كار يكي از دروازه هاي شهر نصب بود. بعدها عرب ها آن دروازه ‏را باب الاسد خواندند و در سال 319 ‏هجري توسط ديلميان ويران گرد يد. در مورد زمان ساخت آن نظرات گوناگوني وجود دارد. از مادها تا پارتيان را سازنده آن مي داند. اما اين نظر بيشتر مطرح است كه اسكندر مقدوني به ياد سردار بزرگ خود «هفايستون» دستور ساخت آن را داده و در قسمت دروازه شرقي هگمتانه نصب شد.
مجسمه شير سنگي قرنها در كنار تپه مصلي افتاده بود، سرانجام در سال 1328 ‏شمسي بر پايه اي مستطيل شكل از سنگ گرانيت استوار شد و در محل فعلي نصب گرديد. پاهاي مجسمه شكسته و به علت صد ماتي كه به آن وارد شده است شكل و شمايل اوليه خود را از دست داده است.
‏جمعي از مردم همدان به پيروي از عقايد گذشتگان، اين شير سنگي را وسيله اي براي بر آورده شدن آرزو ها و احيانا طلسمي جهت دفع سرما و قحطي و باطل كننده جادو ها مي شناسند. در قسمت جلو سر شير هميشه روغن و شير هميشه روغن و شيره ريخته و در حفره هاي كوچك و چرب اين قسمت، سنگهاي كوچك قرار مي دهند. مردم و مخصوصا زنان عقيده دارند كه اين مجسمه نمادي از آناهيتاست.