اين‌ خانه‌ به‌ سردار مفخم‌ يكي‌ از سرداران‌ اواخر دوره‌ قاجاريه‌ تعلق‌ داشته‌ است‌. آيينه‌كاري‌ و كاشيكاريهاي‌ درون‌ بنا زيبايي‌خاصي‌ دارند . بنايي كه امروزه آيينه خانه مفخم ناميده مي شود , ساختماني است رفيع و با شكوه كه در شمال شهر بجنورد واقع شده است . اين بنا از آثار منحصر به فرد عصر ناصري در شمال خراسان است , كه در گذشته داخل باغ بزرگي قرار داشته و همراه با ابنيه ديگر از جمله عمارت مفخم , دروازه ورودي حوض خانه , باغ فواره و كلاه فرنگي تشكيل دارالحكومه مفخم را مي داده كه عمارت كلاه فرنگي بر اثر زلزله شديدي كه در بجنورد رخ داده تخريب شده و هم اكنون تنها آيينه خانه و عمارت مفخم به جاي مانده .بناي آيينه خانه كه محل كنوني اداره ميراث فرهنگي و موزه مردم شناسي بجنورد مي باشد , در سال 1376 خريداري و پس از مرمت در مهر ماه 1379 بهره برداري و به شماره 31167 در فهرست آثار
ملي به ثبت رسيده است .

شهر بلقيس‌ كه‌ در حقيقت‌ خرابه‌هاي‌ شهر قديمي‌ اسفراين‌ است‌ در سه‌كيلومتري‌ شهر فعلي‌ و سمت‌ راست‌ جاده‌ سبزوار - اسفراين واقع‌ شده‌ است‌. سفال‌هاي‌ بدست‌ آمده‌ از اين‌ شهربه‌ دوران‌ صفويان‌ تعلق‌ دارند. بنظر مي‌رسد اين‌ شهر پيش‌ از دوران‌ صفويه‌ ساخته‌ شده‌ باشد.

اين قلعه در غرب جاجرم بر روي تپه مرتفعي بنا شده است. پلان قلعه 6 ضلعي است و هر ضلع آن 5/14 متر طول دارد. در هر گوشه آن يك برج مدور بنا شده است، كه امروزه همه اين برج‌ها به صورت مخروبه‌ درآمده‌اند. مصالح به كار رفته در بنا سنگ و ملات گچ مي‌باشد و ورودي آن از سمت شرق بوده است. وجه تسميه اين قلعه مشخص نگرديده و معلوم نيست كه آيا ارتباطي با جلال‌الدين خوارزمشاه يا جلال‌الدين ديگري داشته و يا بعدها به اين نام معروف شده است. اما تاريخ بناي اين قلعه را به دوره سلجوقي نسبت داده‌اند.

موقعيت و تاريخچه
روستاي دركش از توابع بخش مركزي شهرستان مانه و سملقان، با مختصات جغرافيايي 56 درجه و 45 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 26 دقيقه عرض شمالي، در 30 كيلومتري جنوب غربي شهر آشخانه و 70 كيلومتري شهر بجنورد قرار دارد.
روستاي دركش در يك منطقة كوهستاني و در درون دره استقرار يافته است و از سطح دريا 1040 متر ارتفاع دارد.
اطراف آن را كوه‏هاي بلند فرا گرفته‏اند. از جنوب به دره كنداب و كوه‏هاي آلاداغ، محدود مي‏شود. روستاي دركش تحت تأثير اقليم كوهستاني، زمستان‏هاي سرد و تابستان‏هاي معتدل دارد. ميانگين بارندگي سالانه آن حدود 265 ميلي‏متر گزارش شده است. رودخانه دركش (زوماور) در ميان روستا جريان دارد.
تپه‏هاي متعدد باستاني اطراف روستا و برج تاريخي سبزعلي خان قرا چورلو، از سابقه كهن تاريخي روستاي دركش حكايت دارد؛ قدمت كنوني روستاي دركش به بيش از دو قرن مي‏رسد.
مردم روستاي دركش به زبان كردي كرمانجي سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس سرشماري سال 1375، روستاي دركش 764 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 2000 نفر افزايش يافته است.
درآمد اكثر مردم روستاي دركش از فعاليت‏هاي زراعي، دامداري، باغداري، امور خدماتي و توليد قالي تأمين مي‏شود. محصولات عمده زراعي آن گندم، جو، ذرت، چغندر قند و يونجه مي‏باشد. گردو، گيلاس، هلو و بادام در باغات روستا به عمل مي‏آيد.
پرورش گاو، گوسفند، زنبور عسل، در روستا رواج دارد و انواع فرآورده‏هاي دامي و عسل در آن توليد مي‏شود.
روستاي پايكوهي دركش بافت مسكوني متمركزي دارد. خانه‏هاي روستاييان غالباً در يك طبقه با سقف مسطح، ديوارهاي گلي و مصالح بومي مانند چوب، گل و خشت ساخته شده‏اند. در ساخت و سازهاي جديد از مصالح تيرآهن و سيمان نيز استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
چشم‏انداز كوه‏هاي زيباي آلاداغ، حواشي رودخانه دركش (زومارو)، باغ‏هاي سرسبز ميوه، چشمه‏سارهاي جوشان دره، جنگل‏هاي بلوط، پوشش مرتعي و حيات جانوري از جمله جاذبه‏هاي طبيعي روستاي دركش است كه ديدار آن‏ها، تجربه‏اي فراموش نشدني است.
رشته كوه‏هاي آلاداغ در جنوب شهرستان بجنورد واقع شده‏اند و يكي از قله‏هاي مرتفع آن به ارتفاع 2455 متر در جنوب روستاي دركش واقع شده است. اين قله مورد استقبال كوهنوردان و طبيعت دوستان است.
رودخانه دركش كه از ميان روستا مي‏گذرد همراه با سواحل و باغ‏هاي حواشي، طراوت و زيبايي ويژه‏اي به روستا بخشيده است. حواشي اين رودخانه به خصوص در فصل تابستان، محل مناسبي جهت گذران اوقات فراغت مردم و گردشگران است.
پوشش‏هاي مرتعي پيرامون روستا با انواع گياهان دارويي و خوراكي مانند كاسني، كاكوتي، زيره و گون علاوه بر ايجاد شغل و درآمد براي روستاييان از جاذبه‏هاي طبيعي آن به شمار مي‏رود.
چشمه‏سارهاي متعدد اطراف روستا، از ديگر جاذبه‏هاي منحصر به فرد روستاي دركش است.
دره كنداب در جنوب آبادي و تنها جنگل بلوط شرق در نزديكي آن اهميت اكوتوريستي روستا را دوچندان كرده است.
برج تاريخي سبزعلي خان قراچورلو و تپه‏هاي باستاني متعدد اطراف روستا از جمله آثار تاريخي روستاي دركش است.
مردم روستاي دركش، در اعياد مذهبي قربان، فطر و غدير به جشن و سرور و در ايام شهادت و وفات ائمه به سوگواري مي‏پردازند. برگزاري مراسم ملي عيد نوروز، سيزده بدر، شب يلدا و چهارشنبه سوري از سنت‏هاي مردم روستاست.
كشتي با چوخه از ورزش‏هاي محلي اين روستا است. انواع آوازها و آهنگ‏هاي محلي در مراسم عروسي و جشن‏هاي مردم رايج است. اين آوازها به زبان كردي و همراه با اشعار كرمانجي و دوتار و قشمه خوانده مي‏شود.
پوشاك غالب مردم روستاي دركش از لباس‏هاي معمولي است. اما مردم روستا، به ويژه زنان ميانسال در برخي مراسم محلي مانند عروسي‏ها از لباس‏هاي محلي استفاده مي‏كنند.
طبخ انواع غذاهاي گوشتي و گياهي مانند انواع كباب‏ها و آش‏ها در روستا رواج دارد. اشكنه، نان فطير و مسكه از غذاهاي معروف محلي است. فرآورده‏هاي لبني و دامي مانند شير، پنير، كره، ماست و عسل، به وفور يافت مي‏شود.
دسترسي: اين روستا از طريق شهر آش‏خانه با جاده‏اي مناسب قابل دسترسي است.

موقعيت و تاريخچه
روستاي استاد از توابع بخش مركزي شهرستان فاروج، با مختصات جغرافيايي 58 درجه طول شرقي و 37 درجه و 10 دقيقه عرض شمالي، در 30 كيلومتري جنوب غربي شهر فاروج و 95 كيلومتري جنوب شرقي شهر بجنورد قرار دارد.
اين روستا از شرق به كوه برج خان، از جنوب شرقي به كوه پيش كمر محدود مي‏شود و 1450 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. آب و هواي آن معتدل كوهستاني است. ميانگين بارندگي سالانه آن 265 ميلي‏متر گزارش شده است. رودخانه خسرويه مايوان در شرق روستا جريان دارد.
روستاي استاد نزديك به 5 قرن قدمت دارد. بناهاي تاريخي قلعه كهنه، حمام قديمي و مسجد جامع روستا از آثار تاريخي روستاست.
مردم روستاي استاد به زبان فارسي سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي استاد 633 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 450 نفر كاهش يافته است.
درآمد مردم روستاي استاد از فعايت‏هاي زراعي، باغداري، دامداري و صنايع دستي تأمين مي‏شود. محصولات زراعي عمده روستا شامل گندم، جو، نخود و عدس است. گردو، انگور، سيب، گلابي و گيلاس از محصولات سردرختي آن است. پرورش گاو و گوسفند موجبات توليد انواع محصولات دامي از قبيل شير، ماست، پنير، كشك و گوشت را در اين روستا فراهم نموده است.
روستاي كوهپايه‏اي استاد، بافت مسكوني متمركي دارد و در شيب ملايمي به شكل پلكاني استقرار يافته است. روستا شامل كوچه‏هاي پيچ در پيچ و خانه‏هايي با سقف مسطح و ديوارهاي گل اندود است. اكثر خانه‏ها به سبك قديم و با مصالح بومي گل، خشت و چوب ساخته شده‏ان. در ساخت بعضي از خانه‏هاي جديد از سيمان، آجر و تيرآهن استفاده شده است.
جاذبه‏هاي گردشگري
پيرامون روستاي استاد را كوه‏هاي بلندي در بر گرفته‏اند كه همه ساله علاقمندان بسياري را به سوي خود جلب مي‏كنند. ارتفاعات مزبور از نوع صخره‏اي و تقريباً فاقد پوشش گياهي است. اما در برخي از قسمت‏هاي آن مراتع، دره‏ها و جنگل‏هاي تنكي وجود دارد.
سواحل رودخانه خسرويه مايوان و باغات پيرامون آن فضاي مناسبي براي اتراق و گذران اوقات فراغت در فصول بهار و تابستان است.
غار حفره‏اي استاد با طولي در حدود صد و ده متر در ابتداي يكي از دره‏هاي منتهي به روستا، واقع شده و آب چشمه‏اي جوشان از درون آن جريان مي‏يابد.
مسجد جامع روستا، حمام قديمي، قلعه كهنه و تخت حصار از جاذبه‏هاي تاريخي روستا به شمار مي‏روند؛ بناي امامزاده اوليا نيز، مكان مذهبي و تاريخي روستاست كه مراسم ديني و سوگواري‏هاي مذهبي در آن انجام مي‏گيرد.
مردم روستاي استاد در اعياد مذهبي غدير، قربان و فطر به جشن و شكرگزاري و در ايام وفات ائمه، به سوگواري و تعزيه‏خواني مي‏پردازند. مراسم تعزيه‏خواني ايام محرم با آيين‏هاي ويژه و تشريفات كامل برگزار مي‏شود.
برگزاري مراسم ويژه تحويل سال نو و پيشواز عيد نوروز، انجام مراسم چهارشنبه سوري، سيزده بدر و شب يلدا ما بين مردم روستا رواج دارد و با آيين‏هاي خاصي همراه است.
زنان روستاي استاد در بعضي از مراسم و جشن‏ها، از لباس‏هاي محلي و معمول منطقه، استفاده مي‏كنند.
قالي‏بافي صنايع دستي عمده اين روستا است.
غذاهاي محلي روستاي استاد شامل هليم، نان محلي و انواع كشك است. انواع كباب، خورشت‏ها و آش‏ها در روستا طبخ مي‏شود. مواد لبني از قبيل شير، پنير، ماست، كره و مخصوصاً كشك وفو در روستا يافت مي‏شود.
دسترسي: اين روستا ز طريق شهرهاي فاروج و شيروان، با جاده‏اي آسفالت و مناسب قابل دسترسي است.

موقعيت و تاريخچه
روستاي دشت از توابع بخش مركزي شهرستان جاجرم، با مختصات جغرافيايي 56 درجه و 1 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 18 دقيقه عرض شمالي، در 85 كيلومتري شمال غربي شهر جاجرم و 110 كيلومتري بجنورد قرار دارد.
اين روستاي كوهستاني، در دشت استقرار يافته و اطراف آن را كوه‏هاي بلند فرا گرفته‏اند. ارتفاع روستا از سطح دريا 1000 متر است.
كوه‏هاي خواجه نارنج در شمال غرب، تكال در جنوب شرق و قزقلعه در جنوب غرب روستا واقع شده‏اند. رودخانه دايمي ارغته، در شمال شرقي آبادي جريان دارد
روستاي دشت، آب و هواي معتدل كوهستاني دارد و بيشترين بارندگي آن در فصول پاييز و زمستان با ميانگين سالانه 179 ميلي‏متر روي مي‏دهد.
تپه‏هاي باستاني قم تپه، تپه دوشكلي، تپه كلاته حسن، از دوره‏هاي پيش از ميلاد به جا مانده است و از نشانه‏هاي قدمت استقرار انساني در اين ناحيه مي‏باشد
مردم روستاي دشت به زبان‏هاي تركي، كردي و فارسي سخن مي‏گويند. مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي دشت 1231 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 1510 نفر افزايش يافته است.
درآمد اكثر مردم روستاي دشت از فعاليت‏هاي زراعي، باغداري و دامداري تأمين مي‏شود. گروهي از مردم در بخش خدمات و صنايع دستي اشتغال دارند.
كشت آبي و ديم در روستا رواج دارد و محصولات عمده زراعي آن شامل گندم، جو، آفتابگردان، نخود و عدس است. گيلاس، انگور، گردو، بادام و آلبالو از محصولات سردرختي روستاست. وجود مراتع غني موجوبات رونق دامداري در روستا را فراهم كرده است و پرورش گاو و گوسفند در روستا رواج دارد. انواع فرآورده‏هاي لبني مانند شير، ماست، كره، پنير و گوشت قرمز از محصولات دامي روستاست.
مردم روستاي دشت، به ويژه زنان، در كنار فعاليت‏هاي زراعي با توليد محصولاتي از قبيل شال و قالي در تأمين هزينه‏هاي خانوار مشاركت مي‏كنند.
بافت مسكوني روستاي دشت، متراكم و فشرده است. كوچه‏ها و معابر روستا پيچ در پيچ و باريك‏اند؛ معماري سنتي روستا تناسب جالبي با محيط طبيعي پيرامون خود دارد. خانه‏هاي روستاييان از نوع فعاليت و معيشت آنان تأثير پذيرفته است.
سقف خانه‏ها عموماً شيرواني با ديوارهاي گل اندود است. در ساخت بناهاي قديمي غالباً از مصالح بومي گل، سنگ، خشت، آجر و چوب استفاده شده است. ولي در ساخت خانه‏هاي جديد، از مصالح سيمان، آجر، گچ و تيرآهن استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
كرانه‏هاي رودخانه دائمي ارغنه كه از ارتفاعات اطراف سرچشمه مي‏گيرد، در فصول بهار و تابستان، پذيراي طبيعت گردان و گردشگران است. ارتفاعات پيرامون روستا با پوشش نيمه جنگلي و مرتعي و نيز سنگلاخي از ديگر جاذبه‏هاي طبيعي است كه چشم‏اندازهاي آن‏ها در فصول مختلف سال، همراه با تنوع رنگ‏ها جلوه‏هاي جالب توجهي دارند.
قم تپه، تپه دو شكلي و تپه كلاته حسن از آثار پيش از ميلاد مسيح است.
سردابه‏هاي دشت قزلر قلعه، قزتپه، تپه‏هاي جنب باغ رضوان و گورستان باغ رضوان از ديگر آثار تاريخي اين روستاست.
مردم روستاي دشت، در اعياد قربان، فطر، غدير به جشن و نيايش و در ايام وفات و شهادت ائمه، به سوگواري مي‏پردازند. برگزاري مراسم پيشواز عيد نوروز و جشن‏هاي سيزده بدر و جشن برداشت گندم در فصل تابستان در روستا رواج دارد و بسيار جالب توجه است.
استفاده از انواع آوازها و آهنگ‏هاي محلي به زبان اقوام ساكن روستا، در مراسم عروسي و جشن‏هاي عمومي، با همراهي انواع سازها به ويژه ساز بومي دايره، رونق خاصي به مراسم روستا مي‏بخشد.
كشتي با چوخه، ورزش بومي و محلي روستاست.
پوشاك غالب مردم روستاي دشت، از لباس‏هاي معمولي است. مردم روستا در برخي مراسم و جشن‏هاي خاص، از لباس محلي استفاده مي‏كنند. اين لباس‏ها با پارچه‏هاي رنگي شاد تهيه مي‏شوند و به وسيله زيورآلات و پولك‏هاي رنگي تزيين مي‏شوند.
غذاهاي محلي متنوعي از قبيل انواع كباب‏ها، خورشت‏ها و آش‏ها به همراه نان محلي در اين روستا تهيه و مصرف مي‏شود.
دسترسي: اين روستا از طريق شهر جاجرم با جاده‏اي مناسب و آسفالت قابل دسترسي است.

موقعيت و تاريخچه
روستاي روئين از توابع بخش مركزي شهرستان اسفراين، با مختصات جغرافيايي 57 درجه و 29 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 12 دقيقه عرض شمالي، در 27 كيلومتري شمال شهر اسفراين و 60 كيلومتري جنوب شرقي بجنورد قرار دارد.
روستاي روئين در منطقه كوهستاني آلاداغ، در دره روئين واقع شده است و دور تا دور آن را ارتفاعات فرا گرفته‏اند. اين روستا از شمال شرق به كوه پس كوه، از شمال و شمال غرب به كوه بالازار، از غرب و شمال غرب به كوه شاميران و از غرب به روستاهاي محمودي و عراقي محدود مي‏شود.
روستاي روئين از سطح دريا 1640 متر ارتفاع دارد و آب و هواي آن معتدل كوهستاني است. ميانگين بارندگي سالانه آن 265 ميلي‏متر گزارش شده است. رودخانه پرآب و دائمي روئين نيز، در داخل روستا جريان دارد.
روستاي روئين، بيش از 500 سال قدمت دارد. بافت قديمي، بارگاه امامزاده اسحاق و تپه‏هاي باستاني اطراف روستا نشانه‏هاي قدمت اين روستاست.
مردم روستاي روئين به زبان فارسي با لهجه ملي سخن مي‏گويند. مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375 روستاي روئين 3623 نفر، جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 3860 نفر افزايش يافته است.
درآمد اكثر مردم روستاي روئين از فعاليت‏هاي زراعي، باغداري، دامداري و صنايع دستي تأمين مي‏شود. 500 هكتار از اراضي روستا، زمين زراعي و 100 هكتار مابقي به صورت باغ مي‏باشد. محصولات عمده زراعي روستا شامل نخود، عدس، گندم و جو است كه بيشتر به صورت ديم به عمل مي‏آيند. گيلاس، آلبالو، هلو، انگور، گردو و بادام از محصولات سردرختي روستاست. سيب روستاي روئين بسيار معروف است.
پرورش گاو و گوسفند و فرآوري محصولات دامي مانند دوغ، ماست، كشك، شير، كره و گوشت قرمز و عسل در روستا رواج دارد.
مردم روستاي روئين به ويژه زنان، در كنار فعاليت‏هاي زراعي به توليد انواع صنايع دستي مانند چادرشب، چتايي و حوله و دستمال مي‏پردازند.
روستاي روئين بافت مسكوني متمركزي دارد و در درون دره استقرار يافته است. كوچه‏هاي پيچ در پيچ و باريك، خانه‏هاي گلي با سقف مسطح و ديوارهاي گل اندود از ويژگي‏هاي معماري روستاست. اكثر خانه‏ها در دو طبقه ساخته شده‏اند كه طبقه زيرين به انبار، كاهدان و طويله اختصاص دارد و طبقه بالا نيز محل سكونت خانوار است.
مصالح به كار رفته در بناهاي قديمي مشتمل بر گل، سنگ، خشت، آجر و چوب است. در ساخت خانه‏هاي جديد، از مصالح سيمان، گچ، تيرآهن و مانند آن استفاده شده است.
جاذبه‏هاي گردشگري
نحوة استقرار روستا در درون دره، چشم‏انداز بسيار زيبايي در تمامي فصول سال پديد مي‏آورد. ارتفاعات سر به فلك كشيده آلاداغ، با پوشش گسترده گياهان مرتعي و دارويي مانند كاسني، گون، كاكوتي، زيره، پوپك و غيره زيبايي مسحور كننده‏اي دارد. كشتزارها و باغ‏هاي انبوه ميوه به خصوص در نيمه اول سال، زيبايي‏هاي دره و ارتفاعات را دو چندان مي‏كنند.
جريان رودخانه دائمي روئين در دره روئين، با چنارهاي قديمي و بلند در حاشيه، جلوه‏هاي منحصر به فردي پديد آورده‏اند.
آرامگاه امامزاده (شاهزاده) اسحاق از منسوبين امام موسي كاظم (ع) از آثار مذهبي روستاي رويين است كه مورد احترام مردم روستاست. مسجد و مدرسه قديمي روستا بسيار جالب توجه است. بافت پلكاني روستا همراه با چشم‏انداز درختان بلند چنار، زيبايي وصف‏ناپذيري پديد آورده است كه براي گردشگران جالب و جذاب است.
مردم روستاي روئين، در اعياد مذهبي به جشن و نيايش و در ايام وفات و شهادت ائمه به عزاداري مي‏پردازند. مراسم دهه اول محرم، با پخت آش‏ نذري همراه است.
مردم روستا، تحويل سال نو و عيد ملي نوروز را جشن مي‏گيرند. روز سيزده بدر را به دامان طبيعت مي‏روند و مراسم شب يلدا و چهارشنبه سوري نيز برگزار مي‏كنند.
ساز قشمه و ترانه‏هاي محلي در روستا رواج دارد و در مراسم عروسي و جشن‏هاي مردم نواخته و خوانده مي‏شود.
كشتي با چوخه ورزش محلي و بومي روستا است.
پوشاك غالب مردان و زنان روستا، همانند ديگر نقاط روستايي استان است. ولي افراد ميانسال و كهنسال از لباس محلي استفاده مي‏كنند. در مراسم و جشن‏هاي خاص به ويژه جشن عروسي، اطرافيان عروس و داماد، از لباس‏هاي رنگارنگ محلي همراه با انواع زيورآلات استفاده مي‏كنند.
انواع كباب و خورشت در روستا تهيه مي‏شوند. فرآورده‏هاي لبني و عسل به وفور يافت مي‏شود. انواع كشك و كله جوش، دو غذاي محلي رايج در روستاي روئين است.
دسترسي: اين روستا از طريق اسفراين با جاده‏اي آسفالت و مناسب قابل دسترسي است.

موقعيت و تاريخچه
روستاي زوارم، از توابع بخش مركزي شهرستان شيروان، با مختصات جغرافيايي 57 درجه و 44 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 19 دقيقه عرض شمالي، در 28 كيلومتري جنوب شرقي شيروان و 83 كيلومتري بجنورد قرار دارد.
اين روستا از شمال به روستاهاي شيرآباد و ورقي، از جنوب به روستاهاي مشهد طرقي و قرينانلو و كه شخري، از شرق به روستاي بزآباد و از غرب به روستاهاي قزل حصار و باداملق محدود مي‏شود. كوه تمغ در 3 كيلومتري جنوب غربي و كوه شفلي در 3 كيلومتري جنوب شرقي روستا واقع شده‏اند.
روستاي كوهپايه‏اي زوارم از سطح دريا 1300 متر ارتفاع دارد و آب و هواي آن معتدل كوهستاني است. ميانگين بارندگي سالانه آن 179 ميلي‏متر گزارش شده است. رودخانه پر آب زوارم ميان روستا جريان دارد.
روستاي زوارم قدمتي هفتصد ساله دارد و در گذشته مركز خان‏نشين منطقه بوده است. از جمله حاكمان و خوانين معروف آن، مي‏توان به الهيار خان مين باشي، شاهرخ خان (از حاكمان شيروان)، مرتضي بيك و شاهپورخان نگهبان اشاره كرد.
صنيع‏الدوله در كتاب مطلع‏الشمس و ناصرالدين شاه در سفرنامه خراسان از روستاي زوارم ياد كرده‏اند و جزئياتي از مشاهدات خود از روستا را يادداشت نموده‏اند.
تپه دست ريزارك و قزلرقلعه نشانگر استقرار و قدمت روستاي زوارم مي‏باشد. اسم روستا، در گذشته «دواُ لدِرِم» بوده است كه بعدها به زوارم به معني دره بهشت تغيير نام يافته است.
مردم روستاي زوارم به زبان‏هاي كردي، تركي و فارسي سخن مي‏گويند. مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
بنابر آمار سال 1375، روستاي زوارم 1687 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 2484 نفر افزايش يافته است.
درآمد اكثر مردم روستاي زوارم از فعاليت‏هاي زراعي، دامداري، باغداري و صنايع دستي تأمين مي‏شود. كشت آبي و ديم در روستا رواج دارد و از محصولات عمدة آن، مي‏توان به گندم، جو، سيب‏زمين، چغندر قند و خيار اشاره كرد. گيلاس، انگور، زردآلو، هلو، بادام و كشمش از محصولات باغي آن است.
پرورش گاو و گوسفند در روستا رايج است و مهم‏ترين محصولات دامي آن شامل گوشت و فرآورده‏هاي لبني مانند شير، ماست، كره، كشك و دوغ مي‏باشد.
در اطراف روستا، انواع گياهان دارويي و خوراكي، مانند كاسني، كاكوتي، گون، زيره، ساري گل و كماي مي‏رويد كه جمع‏آوري، عمل‏آوري و فروش آن‏ها، بين روستاييان رواج دارد. عرق چهل گياه يكي از محصولات دارويي روستاست. زنان روستا ضمن همكاري در فعاليت‏هاي زراعي به بافت قالي نيز اشتغال مي‏ورزند.
روستاي پايكوهي زوارم، با بافت مسكوني متمركز، در شيبي ملايم استقرار يافته است. چشمه‏هاي پرآب و باغ‏هاي سرسبز درون بافت قديمي روستا، زيبايي آن را دو چندان كرده است. شكل خانه‏ها و كاربري فضاهاي دروني آن، از نوع فعاليت و معيشت مردم روستا تأثير پذيرفته است.
سقف خانه‏ها، شيرواني است و معمولاً ديوارهاي آن‏ها، گل اندود شده‏اند. مصالح به كار رفته در بناهاي قديمي شامل گل، سنگ، خشت و چوب است. در ساخت خانه‏هاي جديد، از مصالح سيمان، آجر، تيرآهن و گچ استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
در منطقه ييلاقي زوارم كه در طول 25 كيلومتر از ابتداي دره زوارم تا كوه‏هاي تخت ميرزا و شخري امتداد مي‏يابد، چشمه‏سارها، آبشارها، حوضچه‏هاي سنگي، كوه‏هاي سر به فلك كشيده، باغ‏هاي ميوه، رودخانة پر آب، مراتع غني و انواع گياهان دارويي و خوراكي موزائيك بسيار زيبايي از طبيعت را به نمايش درآورده‏اند.
رودخانه زوارم، از كوه‏هاي جهان ارغيان موسوم به تخت ميرزا سرچشمه مي‏گيرد و در مسير خود مزارع و باغ‏هاي روستاهاي زوارم، شيرآباد، ورقي، عبدآباد و توده را مشروب مي‏سازد و به رودخانه اترك مي‏پيوندد. سواحل اين رودخانه اتراق‏گاه‏هاي مناسبي براي گردشگران دارد.
اوچ دوشي، از مكان‏هاي تفرجگاهي روستاست، كه سه چشمه‏ي جوشان دارد. اين چشمه‏ها، از دامنه كوه به طرف دره سرازير مي‏شوند. پيرامون اين چشمه‏ها سرسبز و زيباست.
يخدان كه در گذشته به عنوان سنگر نيز مورد استفاده قرار مي‏گرفت چشمه‏اي به همين نام دارد كه به عنوان آب معدني يخدان معروف است. رو به روي چشمه يخدان، چشمه كوچك ديگري به نام دامچي جريان دارد.
ميم لي، دره‏اي پر آب و سرسبز با چشمه‏ها، باغ‏ها و النگ‏زارهاي فراوان است. انتهاي اين دره به زلزله خانه و چقر النگ و تخت ميرزا در كوه‏هاي شاه جهان مي‏رسد.
در چقر النگ، دو چشمه معروف قاينار چشمه و قرمز چشمه مي‏جوشد و از مناطق بسيار خوش آب و هواي ييلاقي به شمار مي‏آيد.
منطقه شخري، با انواع درختان و باغ‏هاي بزرگ گردو و ميوه‏هاي ديگر، از مناطق يلاقي روستاست. دسترسي به اين منطقه، منوسط به گذشتن از دره‏ها و گذرگاه‏هاي صعب‏العبور پرآب و سرسبز به طول 15 كيلومتر است. شخري چندين چشمه پرآب دارد و در گذشته، ييلاق خوانين بوده است. آثار برج و باروها و خانه‏هاي مخروبه‏اي در آن به جا مانده است.
پوشش گياهي غني با انواع گياهان دارويي و خوراكي مانند كاسني، گون، كماي، زيره، پونه، درمنه تركي، پوپك، ساري گل، كاكوتي، گزنه، ترخ، چريش، سيب كوهي و زردآلوي كوهي از ديگر جاذبه‏هاي طبيعي پيرامون اين روستا است.
قزلر قلعه، دژي محكم و تسخيرناپذير است كه در بلندترين نقطه ارتفاعات روستا ساخته شده است و راهي صعب‏العبور و ديوارهاي قطور سنگي دارد. قزلر قلعه به معني دختر قلعه يا قلعه دختران است و به معني قلعة فتح نشده مي‏باشد.
تپه ارك دست ريز و مسجد قديمي روستا، از ديگر آثار تاريخي آن است.
مردم روستاي زوارم در اعياد مذهبي قربان، غدير، فطر و ميلاد پيامبر به جشن و سرور و در ايام وفات و شهادت ائمه به سوگواري مي‏پردازند. برگزاري مراسم تحول سال نو، سيزده بدر و چهارشنبه سوري، در ميان روستاييان رواج دارد. كشتي با چوخه از بازي‏هاي محلي روستاست كه در ايام جشن و شادي برگزار مي‏شود.
استفاده از انواع آوازها و آهنگ‏هاي كردي و تركي همراه با سازهاي محلي دوتار و كمانچه، در مراسم عروسي و جشن‏هاي روستا رواج دارد. در منطقه شيروان، نوازندگان حرفه‏اي دوتار كه به «بخشي» معروفند، معمولاً در صدر مجلس مي‏نشينند.
پوشاك غالب مردم روستاي زوارم، همانند لباس‏هاي معموي است. مردان معمولاً از كت و شلوار و زنان از لباس‏هاي معمول زنانه استفاده مي‏كنند. افراد ميانسال و كهنسال روستا در مراسم و جشن‏هاي خاص از لباس محلي استفاده مي‏كنند. قالي‏بافي از صنايع دستي عمده روستا است.
غذاهاي محلي روستا، مشتمل بر انواع آش‏هاي رشته و دوغ، اشكنه و فطير مسكه (نوعي نان محلي خوش طعم همراه با كره محلي)؛ انواع كباب و آبگوشت است.
دسترسي: اين روستا از طريق شهر شيروان قابل دسترسي است و جاده‏اي مناسب و آسفالت دارد.

موقعيت و تاريخچه
روستاي قلعه زو از توابع بخش مركزي شهرستان شيروان، با مختصات جغرافيايي 57 درجه و 47 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 30 دقيقه عرض شمالي در 24 كيلومتري شمال غربي شهر شيروان و 79 كيلومتري شرق بجنورد قرار دارد.
روستاي قلعه زو از شمال به روستاي چوكانلو، از شمال غرب به كوه كمردراز و تنگه تيمور لنگ از غرب به روستاي شهيد نجات و خطاب، از جنوب به روستاي بيگان، از شرق به روستاهاي شورك و منصوران و از شمال شرق به كوه بخوريك محدود مي‏شود.
ارتفاع اين روستاي كوهپايه‏اي از سطح دريا 1300 متر است كه بر دامنه كوه و در ميان دره «زو» استقرار يافته است. آب و هواي آن خشك و سرد كوهستاني است. ميانگين بارندگي سالانه آن حدود 179 ميلي‏متر گزارش شده است و رودخانه «كال زو» در غرب آن جريان دارد.
روستاي قلعه زو بيش از پنج قرن قدمت دارد. اين روستا، در گذشته خان‏نشين و محل حكمراني امراي تيموري بوده است. قلعه بزرگ و مخروبه يموري در قله يكي از كوه‏هاي ضلع غربي روستا، از آثار آن دوره است. هسته اوليه روستا در ابتداي تنگه يا دره «زو» و همجواري آن با قلعه موجب اين نام شده است.
مردم روستاي قلعه زو به زبان كردي سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس سرشماري سال 1375، روستاي قلعه زو 84 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 315 نفر افزايش يافته است.
درآمد اكثر مردم روستاي قلعه زو از فعاليت‏هاي زراعي، دامداري و صنايع دستي تأمين مي‏شود.
زراعت روستا، ديمي است و محصولات عمده آن گندم و جو است. دامداري، به شيوه سنتي متداول است و پرورش گوسفند و گاو و توليد انواع محصولات دامي و فرآورده‏هاي لبني رواج دارد.
باغداري در روستا رواج ندارد، ولي در قسمت‏هايي از كوه‏هاي اطراف روستا و دره غربي قلعه تيموري، انواع درختان ميوه وحشي و گياهان دارويي مانند زرشك، سيب كوهي، آنوخ، كاسني، مندك، گون، كاكوتي و گل پوپك وجود دارد.
روستاي پايكوهي قلعه زو بافت مسكوني متمركزي دارد و در دامنه كوه استقرار يافته است. معماري روستا سنتي و ساده و معابر آن پيچ در پيچ و باريك است. خانه‏هاي روستاييان معمولاً در يك طبقه با سقف مسطح و ديوارهاي گل اندود ساخته شده‏اند. مصالح به كار رفته در بناهاي قديمي غالباً گل، سنگ، خشت، آجر و چوب است، ولي در ساخت خانه‏هاي جديد، از مصالح سيمان، تيرآهن و آجر نيز استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
اقليم خشك روستاي قلعه زو، مانع سرسبزي پيرامون آن شده است اما جريان رودخانه كال زو حواشي بسيار مناسبي براي گذران اوقات فراغت پديد آورده است. آبشار قلعه زو نيز به زيبايي محيط آن افزوده است.
از ديگر جاذبه‏هاي طبيعي روستا، چشمه‏اي در ارتفاع چهار متري كوهي است كه قلعه «تيموري» در آن بنا شده است. اين چشمه كه از دل زمين مي‏جوشد، از آب‏هاي آشاميدني مشهور شيروان است. عمق زياد سرچشمه آن، موجب گرمي آب چشمه شده است. در كنار چشمه و بين صخره‏هاي كوه، يك استخر طبيعي وجود دارد كه آب چشمه از بالا به درون آن مي‏ريزد. اين استخر طبيعي به محل استحمام و شناي مردم در فصل تابستان تبديل مي‏شود.
در اطراف روستاي قلعه زو، چشمه‏هاي كوچك ديگري نيز، با آبي سرد و گوارا وجود دارد كه قسمتي از كوه‏هاي اطراف آن با انواع گياهان خودرو و طبيعي پوشيده شده است. پيرامون روستاي قلعه زو، به علت وجود بز كوهي و ميش، يكي از مناطق حفاظت شده و شكارگاه‏هاي منطقه شيروان است. برخي از ارتفاعات اطراف روستا براي مطالعه و تحقيق در زمين‏شناسي و فسيل‏شناسي بسيار مناسب است.
برج و باروي تيموري از جاذبه‏هاي تاريخي روستاست. اين قلعه بزرگ و مخروبه، در ضلع غربي روستا و بر روي قله كوهي واقع شده است و آثاري از برج‏ها، سنگرها، پل و ديگر ابنيه آن باقي مانده است. برج‏هاي بلندي از چهار گوشه، قلعه را در بر گرفته بوده‏اند كه در حال حاضر يكي از آن‏ها با ارتفاع 9 متر از سطح قله، سالم و پابرجا مانده است. مصالح به كار رفته در اين برج شامل سنگ، گچ، گل و چوب است. در داخل قلعه، آثاري از شاه‏نشين، خانه‏هايي كه با نقب به باروها متصل بوده‏اند، آب انبارها، حمام كوره، تنورهاي پخت نان، محل‏هاي ديده‏باني و غيره به جا مانده است و آثار گچ‏بري ديوارها و نوع مصالح آن با آثار دوره تيموري مطابقت دارد.
خرابه‏هاي آرامگاه شيخ بابا يكي از زيارتگاه‏هاي سابق مردم، در شمال روستا به جا مانده است.
مردم روستاي قلعه زو، در اعياد مذهبي به جشن و سرور و در ايام وفات و شهادت ائمه به عزاداري مي‏پردازند. برپايي مراسم ملي تحويل سال نو، سيزده بدر، شب يلدا و چهارشنبه سوري، از ديگر ويژگي‏هاي فرهنگي مردم اين روستا است.
اجراي انواع آوازهاي محلي به زبان كردي در مراسم و جشن‏هاي عروسي همراه با آلات موسيقي دوتار، كمانچه و قشمه در روستا رايج است كه توسط «بخشي» اجرا مي‏شود. كشتي با چوخه از جمله ورزش‏ها و بازي‏هاي محلي روستاست.
پوشاك برخي از افراد ميانسال شبيه به لباس كردي است. اين لباس‏ها شامل كلاهي خاص و نيم تنه پشمي است. زنان در مراسم و جشن‏هاي محلي از لباس‏هاي محلي و قومي خود استفاده مي‏كنند.
انواع غذاهاي گوشتي مانند آبگوشت و كباب و همچنين انواع آش‏هاي رشته و دوغ در روستا تهيه مي‏شود. طبخ انواع اشكنه و فطير مسكه (نوعي نان محلي) در روستا رواج دارد.
دسترسي: اين روستا از طريق شهرهاي شيروان و بجنورد با جاده‏اي مناسب و آسفالت قابل دسترسي است.

موقعيت و تاريخچه
روستاي ييلاقي گليان از توابع بخش مركزي شهرستان شيروان، با مختصات جغرافيايي 57 و 54 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 14 دقيقه عرض شمالي در 23 كيلومتري جنوب شهر شيروان واقع شده است. اين روستا از شمال به روستاي ملاباقر، از جنوب به روستاي استخري و بلقان و كوه شيرخون، از جنوب غرب به كوه دوآب، از جنوب شرق به كوه مرصاد، از شرق به روستاي مايوان و از غرب به روستاي برزلي محدود مي‏شود. ارتفاع اين روستا از سطح دريا در حدود 1380 متر است و آب و هواي معتدل كوهستاني دارد. رودخانة دائمي گليان در جنوب روستا جريان دارد و فضاي اطراف رودخانه بسيار سرسبز و با طراوت است.
روستاي گليان در حدود هفت قرن قدمت دارد و در گذشته شهري آباد بوده است. آرامگاه‏هاي بابا توكل و امير شمس‏الدين محمدبن امير نظام‏الدين ولي بيگ، قدمت كهن اين روستا را نشان مي‏دهد. اين روستا در دورة قاجار مركز عمليات خدوسردار نامي بود، كه در مخالفت با دولت مركزي، از طرف روسيه حمايت مي‏شد و در نتيجة اقدامات كلنل محمدتقي خان پسيان، قواي خدوسردار به كلي درهم شكست.
مردم روستاي گليان به زبان‏هاي فارسي و تركي سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس سرشماري سال 1375، جمعيت روستاي گليان 1194 نفر بوده است كه در سال 1384 به 828 نفر كاهش يافته است.
مردم روستاي گليان در درجة اول به فعاليت‏هاي زراعي و باغداري و سپس به دامداري اشتغال دارند. محصولات عمدة زراعي اين روستا شامل گندم، جو، پياز و سيب‏زميني و محصولات باغي آن شامل گردو، انگور و گيلاس است. گوشت گاو و گوسفند و فرآورده‏هاي لبني مانند شير، ماست، پنير و كره نيز در اين روستا توليد مي‏شوند. توليدات روستا در زمينة صنايع دستي به بافت انواع قالي و گليم محدود مي‏شد. اين توليدات علاوه بر مصرف خانوارهاي روستايي، در بازارهاي محلي شهرهاي اطراف نيز به فروش مي‏رسد. پرورش ماهي قزل‏آلا، يكي از مشاغل درآمدزاي مردم روستاي گليان است.
روستاي گليان در دره‏اي خوش آب و هوا قرار گرفته و بافت مسكوني متمركزي دارد. اغلب خانه‏هاي اين روستا در كنار هم قرار گرفته‏اند. مصالح عمدة به كار رفته در ساخت اكثر خانه‏ها شامل سنگ، چوب، خشت، كاهگل و تيرهاي چوبي است. امروزه براي استحكام ساختمان‏ها، از مصالح مقاوم‏تر آجر، سنگ، سيمان، گچ و آهن استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
روستاي زيباي گليان با اقليمي معتدل، در دره‏اي زيبا و ييلاقي استقرار يافته و رودخانه گليان همراه با چشمه‏ساران فراوان در جنوب آن جريان دارد. باغ‏هاي انبوه و گسترده انگور، گردو، گيلاس و النگ‏زارها، از گردشگاه‏هاي ديدني و جالب توجه اين روستاست. فضاهاي سرسبز حواشي رودخانه و باغات وسيع گردو، با چشم‏انداز بي‏نظير و مسحوركنندة طبيعت پيرامون و كوه‏هاي مرتفع اطراف روستا از ديگر جاذبه‏هاي طبيعي آن است. همه ساله در فصول مساعد سال علاقمندان بسياري از استان خراسان و ساير مناطق جهت تفريح و گذران اوقات فراغت به اين روستا سفر مي‏كنند و از مواهب طبيعي و آب و هواي مطبوع آن بهره‏مند مي‏شوند.
قلعه موسي خان با چهار برج، بر بالاي ارتفاعات روستا بنا شده است و بر باغات اطراف روستا مشرف است.
آرامگاه بابا توكل با ابعاد شش متر در شش متر و به ارتفاع حدود 9 متر ساخته شده است. نماي آرامگاه از سنگ و گچ با قبه‏اي از آجر بوده است و صندوق منبت چوبي داشته است. بابا توكل از مشايخ عرفا و شاعران قرن چهارم هـ . ق بوده است و مورد احترام مردم روستاست.
آرامگاه امير شمس‏الدين محمدبن امير نظام در شمال آرامگاه بابا توكل واقع شده بود. سنگ قبر او را مردم روستا از زير آوار تخريب شده بيرون آورده و بر روي قبر بابا توكل نصب كرده‏اند. سنگ مزبور مرمر سياه به شكل مربع مستطيل است كه بر روي آن اشعاري به تاريخ 930 هجري قمري نوشته شده است.
غار كافر قلعه از نوع غارهاي مسكوني است كه در زمان‏هاي گذشته به صورت زيستگاه انساني از آن استفاده مي‏شده است. اين غار در ارتفاع 50 متري سطح دره جنوب غربي روستاي گليان قرار دارد. اشياء عتيقه و كتاب‏هاي خطي نيز در اين غار به دست آمده است؛ ولي قدمت آن هنوز مشخص نشده است.
از ديگر آثار ارزشمند تاريخي روستاي گليان مي‏توان به بناي گبرخانه اشاره كرد كه بازديد از آن به عنوان يك اثر تاريخي جالب توجه است.
در اين روستا همانند ساير روستاها برگزاري اعياد ملي و مذهبي نوروز، فطر، قربان، غدير و ميلاد پيامبر گرامي و ائمه با جشن و سرور همراه است.
در عيد نوروز با تهية لباس نو و پختن انواع شيريني‏ها و خوراكي‏هاي مخصوص عيد و نظافت خانه‏ها به استقبال سال نو مي‏روند. در روزهاي عاشورا و تاسوعا و ساير مراسم سوگواري به برپايي تكايا و دسته‏هاي عزاداري مي‏پردازند.
پوشاك مردم روستا معمولي است. مردان روستا از كت و شلوار، همراه پيراهن و كلاه استفاده مي‏كنند. لباس زنان نيز معمولي و همانند ساير روستاهاي استان است.
مهم‏ترين ورزش رايج در اين روستا كشتي و يا در اصطلاح محلي «چوخه» مي‏باشد. اين ورزش ويژه مردان و جوانان روستايي است.
بافت انواع گليم و قالي در طرح‏هاي محلي مهم‏ترين صنايع دستي اين روستاست. استفاده از آلات موسيقي در مراسم شادي و عروسي رايج است. كمانچه و دوتار و قشمه از رايج‏ترين آلات موسيقي در اين روستاست.
از انواع غذاهاي محلي روستا، مي‏توان به انواع آش، آبگوشت، كباب و نان فطير مسكه اشاره كرد.
دسترسي: روستاي گليان داراي جادة ارتباطي و سرويس منظم اياب و ذهاب است و از طريق شهر شيروان مي‏توان به آن دسترسي يافت.

موضوع :مردم شناسي
تاريخ تأسيس : 1379 ، قاجاريه
ساعات بازديد : 20-14
تعطيلات : يكشنبه ها و ايام سوگواري رسمي
نشاني : بجنورد – انتهاي خيابان دكتر شريعتي شمالي – چهارراه آتش نشاني – مجموعه فرهنگي تاريخي آينه خانه
تلفن :2235255 - 0584

غار استاد، به صورت حفره‌اي در روستايي به همين نام، در 30 كيلومتري جنوب شرقي شيروان واقع شده است.
مسير اصلي غار تا محل ريزش، كه انتهاي آن محسوب مي‌شود، حدود 110 متر است.
اين غار، دقيقاً در كنار روستا و در ابتداي يكي از دره‌هاي منتهي به آن واقع شده و چشمه‌اي جوشان با آبي خنك در جلوي آن جريان دارد.