بروجن
بُروجـِن يكي از شهرهاي استان چهارمحال و بختياري ايران است. بروجن در بخش مركزي شهرستان بروجن واقع است. اين شهر در دشتي به وسعت حدود ۵۸۰ كيلومتر مربع در شرقي‌ترين نقطه استان قرار گرفته‌است. جمعيت اين شهر بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ برابر با ۴۹۰۷۷ نفر (در قالب ۱۲۸۲۸ خانواده) بوده است[۴]. بروجن مرتفع ترين شهر ايران ميباشد و آن را بام ايران مي‌نامند.
تاريخچه
نجف‌قلي خان صمصام السلطنه بختياري
تاريخ دقيق اسكان در اين مكان مشخص نيست، هرچند قديمي‌ترين تاريخ مسجل براي بروجن را مي‌توان بر اساس سنگ مزاري كه چندي پيش در اين شهرستان با تاريخ فوت متوفي به سنه ۱۰۰۴ هجري قمري (۹۷۴ هجري شمسي [۵]) يافت شده محاسبه كرد. به نوشتة محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در كتاب مرآة البلدان در زمان ناصرالدين شاه قاجار قرية بروجن تيول حسينقلي خان ايلخاني به شمار مي آمد و وي قدري از اراضي آن را خريده بود. جمعيت بروجن در آن دوره به هزار خانوار مي رسيد و سه مسجد و سه رشته قنات داشت، ماليات آن 930 تومان بود و هر سال دويست خروار بذرافشان داشت. [۶]
تاريخ مركزيت جمعيت به حدي كه بتوان آن را شهر ناميد به زمان نهضت مشروطيت وتجمع بختياريها در اين شهر براي فتح اصفهان و سپس فتح تهران مي‌رسد. در سال ۱۲۸۷ هجري شمسي صمصام السلطنه بختياري با هزاران نفر سوار وارد بروجن شد و پس از آن عزم اصفهان كرد.
وجه تسميه
سرشته‌اند ز حب الوطن چو آب و گلم
نوشته‌اند بدين دفتر، از زبان دلم
به دستم آينه دادند ز آفتاب و مباد
كه بند مهر بروجن ز پاي دل گسلم [۷]
در مورد وجه تسميه شهر بروجن نظرات، متفاوتي وجود دارد:
- در كتاب سفرنامه ناصر خسرو بروجن به نام «ارجان» يا «ارغان» ياد شده كه ساكنان آن از منطقه‌اي مابين سرحدات بختياري و بهبهان كنوني به اين مكان آمده و سكني گزيدند. در اين خصوص مطالعات بسيار زيادي صورت گرفته و حتي به كمك علم تيپ شناسي(مرفولو‍ژي) و ادله و اسناد تاريخي اين وجه تسميه اثبات شده‌است.((ارجان)) تا پايان قرن هفتم هجري به همين نام بود و از غربي ترين ايالات فارس محسوب مي‌شده كه جغرافيانويسان از آن به عنوان شهري با مردمي فرهنگي و اهل علم ياد كرده‌اند كه پس از آن به مناطق گوناگوني از جمله بروجن مهاجرت كرده‌اند.
- راجع به پيدايش بروجن از ايل لك(شعبه‌اي از ايل قشقايي فارس) و دسته‌اي از كردستان به نام نجارها مطالبي عنوان شده كه در زمان كريم خان و بعد از آن اين دو دسته شروع به ساختن قلعه و برج مي‌نمايند كه بعدها به نام ((برجيها)) معروف مي‌گردند. چنانچه در كتاب ((مرآت البلدان)) صنيع الدوله نيز به قريه((بروجن)) به عنوان آبادي قابل توجه و بزرگي در اواخر دوران قاجاريه اشاره گرديده‌است.
- ((اورجي)) وجه تسميه ديگري است كه ((جي)) را يكي از محال اسپاهان، صفاهان و اصفهان به معني صاحب مردان نيك و پاك نام برده‌اند و ((اور)) به معني سرزمين و شهر(كه حداقل ۲۵۰۰سال قبل از ميلاد)بر بسياري از شهرها و روستاهاي ايران اطلاق مي‌شده‌است.[۸]
- عده‌اي ديگر چنين اظهار نموده‌اند كه شهر اوليه در اين محل به وسيله برج و باروهايي محصور بوده و به علت كثرت برجهاي آن به نام بروجن يعني دارنده برجهاي فراوان ناميده شده‌است و بنا بر قول ديگري ساكنين بروجن قبل از پيدايش به صورت هفت خانواده در محله اوره كه يكي از دهات بوده زندگي مي‌كردند كه در اثر ظلم و ستم خوانين از اين مكان فرار نموده به مكان فعلي آمدند كه اين مكان به نام اوره جسته ناميده شد كه به مرور زمان به اورجن و سپس به بروجن تغيير نام يافت.[۹]
- البته اگر از نظر ادبياتي بخواهيم بروجن را تحليل كنيم به واژهٔ اورجن كه متشكل شده از واژه‌هاي «اور + جن» است بي شباهت نيست و واژهٔ «اور» به معني شهر و «جن» به معني زن يا الهه آب تعبير مي‌شوند كه در كل به معني شهر آب يا شهر الهه آب ميباشد كه چشمه سياسرد واقع در بروجن سندي است بر صحت آن.
جمعيت
رشد جمعيت بروجن پس ازمشروطيت واز دهه‌هاي سوم و چهارم قرن حاضر آغاز شده و با توجه به موقعيت جغرافيايي آن كه در محدوده تلاقي سه استان فارس واصفهان و چهارمحال بختياري وسه ايل بزرگ بختياري قشقايي و بوير احمد قرار گرفته از زمينه بسيار مناسبي براي توسعه برخوردار است. خصوصا اينكه يكي از شهرهاي اصلي در مسير ترانزيتي خوزستان به اصفهان نيز محسوب ميشود.
مردم شهر بروجن امروزه به زبان فارسي تكلم مي‌كنند[۱۰] و در قديم لهجه‌اي مخصوص به اين شهر هم وجود داشته كه چند شاعر محلي هم به اين گويش اشعاري سروده و مي‌سرايند و اين لهجه را به طور كامل، تنها در همان اشعار مي‌توان يافت و لهجه مردم با آن متفاوت ميباشد. بخشي ازمردم شهر وبسياري از شهرهاي اطراف بروجن به گويش بختياري وتركي قشقايي صحبت مي‌كنند. داراب افسر بختياري (۱۲۷۹-۱۳۵۰) شاعرشهير زاده اين شهرستان است. همچنين آيت‌الله جهانگيرخان ق شقايي (۱۲۰۶-۱۳۲۸) فيلسوف نامي جهان اسلام زاده اين شهرستان است.
فرهنگ و هنر
بنيانگذار فرهنگ بروجن را مي‌توان مرحوم شهاب‌السلطنه (غلامحسين خان حاجي ايلخاني پسر دوم امامقلي خان حاجي ايلخاني رئيس ايل بختياري)ناميد كه در سال ۱۲۷۴ مدرسه‌اي وسيع با مركز كاردستي تاسيس كرد كه قبل از آن حتي در اصفهان چنين مدرسه‌اي نبود و از استادان به نامي چون شيخ محمدطاهر نطنزي (مدير) و سيدميرحسين مجدالادباء و ميرزاعبدالرحيم خان شيرازي، ميرزاسيف الله خان (معروف به تيمسار) و يك معلم زبان انگليسي كه بلژيكي بود، استفاده مي‌نمود و كليه دروس فارسي و انگليسي و برخي فنون و مهارت‌ها در اين دارالفنون كوچك تدريس مي‌شد. مخارج اين مدرسه را شخص شهاب‌السلطنه پرداخت مي‌نمود. پس از ۲۹ سال اين دبستان منحل و بعدها اميرقلي اشراقي در منزل خود دبستاني به نام دبستان ملي تأسيس كرد و چندين سال اين مدرسه داير تا اينكه در سال ۱۳۰۹ به دستور وزير فرهنگ وقت يك ساختمان سه كلاسه در بروجن ساخته شد. بعدها مردم اين مدرسه را جمال‌الدين نام نهادند. اين همت‌ها و تلاش افرادي چون ملاذوالفقار باعث گرديد بروجن به شهري با سطح علمي بالا و تربيت پزشكان و متخصصان عالي رتبه دست يابد و هم اكنون نيز فارغ‌التحصيلان مدارس بروجن در خارج از استان و كشور به عنوان اساتيد طراز اول مشغول خدمت هستند. علاوه بر آن در زمينه شعر و هنر نيز سرآمد بوده و از شعرا و استادان بنامي برخوردار است.[۱۱]
محله‌ها
اين شهر داراي محله‌هاي بسياري هست كه برخي از آنها بسيار قديمي و همراه با بافت سنتي مي‌باشند. تعدادي از محله‌هاي قديمي هنوز به همين نام پا برجاي مي‌باشند. برخي از محله‌هاي قديم و جديد بروجن چنين نام دارند:
- اردوبار
- پاسداران
- پايين
- تولا كاردوني (باغ ملي)
| - چهارصد دستگاه
- سنگ سلف
- شهدا
- شهيد باهنر
| - شهيد رجايي
- طوس
- كاروان (قلعه نجاري)
- كوي امام
| - گودال سياسرد
- محله نو (ظلم آباد)
- مكتب خانه
- مصلي
|
مراكز آموزشي و دانشگاهي
بروجن داراي چندين دانشگاه و مركز آموزشي است:
صنايع دستي ]
قاليهاي پشم يلمه‌اي و قالي وقاليچه‌هاي بختياري بروجن بسيار مشهور است. در گذشته نيز گيوه اين شهرستان شهرت كشوري داشته‌است.
آب و هوا]
از بروجن همواره به عنوان يكي از سردترين شهرهاي كشور در گزارش‌ها هواشناسي نام برده ميشود
ارتفاع اين شهرستان از سطح متوسط دريا ۲۱۹۷ متر است. از لحاظ اقليمي داراي شرايط نيمه مرطوب با تابستان معتدل و زمستان بسيار سرد ميباشد. تعداد روزهاي يخبندان در حدود ۱۲۲ روز در سال ميباشد. حداقل مطلق دماي اين ايستگاه به ۲۷- درجه مي‌رسد و حداكثر مطلق دماي مشاهد شده به ۳۶ درجه سانتيگراد بالغ گرديده‌است. بارش سالانه اين ايستگاه بطور متوسط به ۲۴۳ ميلي متر بالغ مي‌گردد و داراي دو فصل خشك و مرطوب است. فصل خشك آن از خرداد تا شهريور ادامه دارد و فصل مرطوب آن از مهر ماه آغاز و تا ارديبهشت ادامه دارد. در مجموع بارش فصل زمستان به ۴۴ درصد و پاييز به ۳۲ درصد و بهار به ۲۴ درصد مي‌رسد و تابستان ۱ در صد بارش را داراست.
بروجن يكي از مرتفع‌ترين شهرهاي كشور است كه اين خصيصه بروجن را از جهت محيط زيست حيواني و گياهي بسيار غني و پر جاذبه نموده‌است.
چشمه سياسرد و تالاب چغاخور و آداب و رسوم اصيل بختياريها از جاذبه‌هاي گردشگري اين مناطق به شمار مي‌آيد.
| [نهفتن]آب و هواي بروجن |
| | ژانويه | فوريه | مارس | آوريل | مـــــه | ژوئـن | ژوئيـه | آگوست | سپتامبر | اكتبـر | نوامبر | دسامبر | سـال |
| گرم‌ترين
C° | ۱۲٫۰ | ۱۵٫۰ | ۲۰٫۰ | ۲۳٫۰ | ۲۹٫۰ | ۳۰٫۰ | ۳۵٫۰ | ۳۵٫۰ | ۳۱٫۰ | ۲۶٫۰ | ۱۸٫۰ | ۱۱٫۰ | ۱۹٫۹ |
| ميانگين گرم‌ترين‌ها
C° | ۱۲٫۰ | ۱۵٫۰ | ۲۰٫۰ | ۲۳٫۰ | ۲۹٫۰ | ۳۰٫۰ | ۳۵٫۰ | ۳۵٫۰ | ۳۱٫۰ | ۲۶٫۰ | ۱۸٫۰ | ۱۱٫۰ | ۱۹٫۹ |
| ميانگين سرد‌ترين‌ها
C° | -۱۴٫۰ | -۸٫۰ | -۷٫۰ | -۳٫۰ | ۲٫۰ | ۵٫۰ | ۱۱٫۰ | ۷٫۰ | ۲٫۰ | ۱٫۰ | -۶٫۰ | -۱۴٫۰ | ۱٫۱ |
| سردترين
C° | -۱۴٫۰ | -۸٫۰ | -۷٫۰ | -۳٫۰ | ۲٫۰ | ۵٫۰ | ۱۱٫۰ | ۷٫۰ | ۲٫۰ | ۱٫۰ | -۶٫۰ | -۱۴٫۰ | |
| منبع: وبگاه اداره هواشناسي چهار محال و بختياري[۱۲] 8 مهٔ ۲۰۱۱ |
افراد مشهور
- آيت الله حاج سيد محمد تقي حسيني نجفي بروجني(آيت الله زاده)
ايشان كه در سال ۱۳۲۷ هجري شمسي از نجف به بروجن مهاجرت كردند [۱۳] در تاريخ ۲۰ مرداد ۱۳۹۰ به ديار باقي شتافتند و در حسينيه‌اي كه به دست خودشان درست كرده بودند به خاك سپرده شدند.
- محمد علي فرخي (۱۱۷۳ه. ق -۱۲۵۵ ه. ق) - شاعر
در لغت نامه دهخدا از وي اين گونه ياد شده‌است:
مولانا محمدعلي فرزند عبدالنبي بروجني متولد ۱۱۷۳ه. ق در شهر بروجن شاعري جسور و بي پروا كه عشق وارادت به خاندان عصمت و طهارت در آثار و اشعارش موج مي‌زند بزرگترين اثر شعري او هنر نامه نام دارد: منظومه‌اي حماسي در بحر متقارب شامل ۱۶ هزار بيت در شرح جنگهاي پيامبر اعظم و اميرالمومنين و حادثه جانسوز و خونين كربلا تا قيام مختار ثقفي. وي در سال ۱۲۴۰ه. ق در سن ۶۷ سالگي سرودن اين منظومه پر بار را با بيت زير آغاز كرده‌است: ز تاريخ پيغمبر پاكدل/ گذشته هزار و دويست و چهل
وي همچنين در بحر الطويلي ۱۱ بندي فتحعلي شاه قاجار را به باد انتقاد و استهزا گرفته كه معروف ترين آن اين قسمت است:
كو خدادوست حريفي كه بود عاقل و رندانه/ و مردانه و فرزانه رود خدمت آن ريش دودندانه/ به رندانه زمين بوسه زند عرض كند/ پادشها ظل الها بر تو و بر پدر و جد تو مروان حكم لعن
وي در سال ۱۲۵۵ ه. ق در بروجن درگذشت و در كنار امامزاده سيد مير معين به خاك سپرده شد[۱۴]
- ملك محمد مسعودي (۱۳۳۱ ه. ش -) - خواننده
- داراب افسربختياري-شاعرفلكور
- مسعود صادقيان (۱۳۳۵ ه. ش -) - طراح عروسك
- بهمن بروجني (۱۳۲۱ ه. ش -) - استاد نقاشي
- بهمن رافعي (۱۳۱۵ ه. ش -) - شاعر معاصر
- حسين هادي پور (۱۳۴۹ ه. ش -) - نقاش
- مسعود شمس - نقاش
- دكتر ابوالقاسم بختيار (۱۲۵۰ ه. ش - ۱۳۴۹ ه. ش) - اولين پزشك متخصص ايراني
- دكتر قهرمان سليمانپور (۱۳۲۷ ه. ش -) - رئيس كنوانسيون بين المللي محيط زيست
- دكتر علي اكبر بابايي بروجني (۱۳۳۰ ه. ش -) - دكتراي فيزيك ابررسانا و از مصححان المپياد جهاني فيزيك
