به وبلاگ ايران نگين درخشان كشورهاي قاره آسيا خوش آمديد

شهر ايذه،

شهرستان ايذه، از شهرستانهاي استان خوزستان، با پهنه اي حدود 20 كيلومتر مربع،در شمال خاوري اهواز و در مسير رامهرمز قرار دارد.موقعيت اين شهر، 31 درجه و 5 دقيقه پهناي شمالي و 49 درجه و 52 دقيقه درازاي خاوري نسبت به نيمروز گرينوچ قرار دارد. ايذه به شهر نگاركنده هاي سنگي و صخره اي ايران نامور شده است كه پيشينه ي آن به دوران عيلامي و هخامنشي ميرسد؛ بيشتر باستان شناسان براي ايذه، پيشينه اي 5000 ساله در نظر ميگيرند.


نام شناسي:

اين شهر از دير باز تا كنون به نامهاي : انزان،اينزان،اينز؛ايزج،ايزه،ايگه،ايجه،اريك،ايذج،ايذج الاهواز،مالمير و ايذه خوانده شده است. در زمان رضا شاه و از سوي فرهنگستان ايران به صورت رسمي ،ايذه، ناميده شد.در زمان ايلاميان "آياپير" و در زمان هخامنشيان "آنزان" ناميده ميشد.

«مي گويند در دوران هخامنشي به شهر ايذه "اينزان" مي گفتند؛ بعد ها به "اينز" و "ايزج" و "ايزه" تبديل يافته است.»1

«بعضي نيز بر اين باورند كه ايذه از واژه ي "ايجه" يا "ايگه" فارسي باستان به معني مسكن و محل زندگي گرفته شده و دگرگون شده ي آن است. به علاوه به دليل وجود زيج هاي بسيار در اين ناحيه،اين شهر به نام "ايرگ" يا "ايج" (زيج) خوانده ميشده است.»2

«واژه ي "ايذج" در زمان عمر بن خطاب، از عربي شده ي واژه ي "ايذه" به دست آمده است و نام "ايذج الاهواز" در زمان   خلفاي عباسي به اين شهر، نهاده شده تا با محلي ديگر در نزديكي سمرقند اشتباه نشود»3

«گزينش نام "مالمير" يا " مال امير" مربوط به سده 6 ه.ق. و فرمانروايي اتابكان لر يا اُمراي فضلويه ميشود كه از سال 550 ه.ق. در سرزمين لر بزرگ و خوزستان حكومت ميكردند.»4


كوه ها:

كوه "كل كرد" يا " چيوه" در 5 كيلومتري شمال خاور و كوه هاي "گژمرد" و "هژو" در 6 كيلومتري شمال ايذه از جمله كوه هاي اين شهرند.


آب و هوا:

آب و هوايي معتدل و خشك دارد.بيش ترين درجه گرما در تابستانها به 43 درجه بالاي صفر و زمستانها به صفر درجه و ميزان بارندگي سالانه به طور متوسط 420 ميلي متر است.


جمعيت:

در سرشماري سال 1385، جمعيت اين شهر، 104364 تن برآورد شده است.البته شمار زيادي از مردمان ايذه، در هواز و گستره هاي نفت خيز مي زيند.


زبان:

گويش اصلي مردم ايذه،بختياري ميباشد و در كنار آن فارسي نيز تا اندازه اي، گفتگو ميشود.


مردمان ايذه:

ساكنان ايذه از مردمان "هپارتيپ" يا "هيپيرتيپ" بودند كه در ظاهر همان قومي دليري هست كه يونانيان از آنها با نام "امرديان" يا "مرديان" ياد كرده اند.


مراكز تاريخي و باستاني:

1)نقش كول فره(نيايشگاه نارسينا):كول به معني دره و فر به معني شكوه است و روي هم ميتوان ماناي "شكوه دره" را براي آن بر شمرد. نقش كول فره در پايان دشت ايذه جاي داردو در آن نقشهاي شگفتي از شاه و فرمانروا و همچنين جانوراني  چون گاو،گوسفند و گاوميش كنده كاري شده است.


نقش كول فرح

2)كتيبه ي هاني: در كناره ي شمال خاوري كوههايي كه جلگه مال امير به آنها محدود ميشود،كتيبه هايي به خط ايلامي ديده ميشود كه بيشتر آنها به نام پادشاهاني به نام "هاني"  پسر "تاهي هي" نامور شده اند.

3)نقشهاي كوباد ايذه: نزديك كوه فره ايذه،صخره اي وجود دارد كه روي آن سطحي به طول سه و عرض يك و نيم متر كنده كاري شده است. بر روي اين لوح پنج انسان ايستاده با جامه هاي بلند و دستان بر روي سينه ديه ميشود. در جلوي اين پنج تن،مرد يا زني بر روي تخت يا سكويي نشسته است و به آن پنج تن، توجه ميكند. مردم به اين نقش نام مدرسه يا مكتب خانه داده اند.

4)قلعه اَرك يا ارَخ:اين كاخ-قلعه كه جايگاه فرمانروايي عيلاميان بوده، بر روي كوهي مشرف به شلاه ساخته شده و پايين كوه نيز، روبه روي آسياب هاي آبي، قلعه اي ديگر وجود دارد.

5)نقش حونگ اژدل يا اژدر: در پانزده كيلومتري شمال ايذه و در خاور خونگ اژدر، قطعه سنگي بسيار بزرگ وجود دارد كه بر روي آن نقش مهرداد يكم يا دوم اشكاني كنده كاري شده است.

6)بردنبشته ي ايذه: در راه ايذه به پيون پس از طي يك كيلومتر، در كف دره برد نبشته، قطعه سنگ نامنظمي به وسيله حجاران زبردستي حجاري شده است و نقش‌هاي بسيار زيبا و زنده و پرتحركي بر سطوح آنها حك شده است. نقش‌هاي اين سنگ‌نبشته عبارت از مرد بلند قدي با گيسوان گشاده و انبوه با كلاه‌گرد بي‌كنگره با شمشيري  به دست است. در سمت راست اين نقش سواري حجاري شده است. در سمت چپ نيز نقش چند انسان حجاري شده به چشم مي‌خورد.

7)قلعه تل: اين قلعه توسط محمدتقي‌خان بختياري در سرتلي در ناحيه ايذه بنا شده است. اين قلعه مركز خان‌هاي ايل بختياري بوده و چندين قلعه در آن وجود داشته است. مردم قلعه تل به هنگام كندن پي خانه‌شان دو سنگ بزرگ كه به زمان عيلاميان مربوط مي‌شوند، از زمين بيرون آورده‌اند. يكي از سنگ‌ها پايه ستون و ديگري سنگي منقوش است كه چهار نقش دارد و دو نفر در مقابل دو نفر ايستاده‌اند.


قلعه تل

8)قلعه ديزه وراز: اين قلعه در شمال كوه دلا قرار دارد. پله‌هاي زيادي از پايين تا قلعه وجود دارد. اين قلعه در بلندترين قله كوه دلا ساخته شده است. ساختمان اين قلعه به زمان فرامرز اشكاني مي رسد.


جاذبه هاي طبيعي:

1)تلگه: كوهي نيمه جنگلي است كه در بيست و هشت كيلومتري شمال خاوري ايذه جاي گرفته است كه حدود سه هزار و پنجاه متر بلندي دارد.

2)آبشار و نقش اشكفت سلمان(نيايشگاه ناريشا): در سه كيلومتري جنوب غربي شهر ايذه و درون صخره طبيعي كوه به صورت سر پناهي با آثار آبرفتي در كنار چشمه آب شيرين قرار دارد.و همچنين كتيبه اي با خط ميخي مربوط به سده هشتم و نهم  پيش از زايش مسيح در آن وجود دارد.


نقش اشكفت سلمان



غار سلمان

3)تاراز

كوه نيمه‌جنگلي تاراز در دهستان سوسن و در شصت و هفت كيلومتري شمال غربي ايذه واقع شده و حدود دوهزار هفتصد و چهل و سه متر ارتفاع دارد.


ايذه در كتابهاي تاريخي

«ياقوت حموي در رويه 385 كتابش نوشته ايذج نام شهر و ولايتي است ميان اهواز و اصفهان... پل ايذج از عجايب دنياست و با سنگ در دره خشك و عميقي ساخته شده است. در ايذج زلزله بسيار رخ ميدهد.معادن فروان دارد و در آنجا نوعي گياه مي باشد كه شيره آن نقرس را سود مي دهد و در ايذه آتشكده قديمي هست كه تا روزگار هارون الرشيد روشن بود و در دو فرسخي آن درياچه اي از آب است كه محل گرد آمدن آبهاست و اين گردآب را فم الابواب نام نهاده اند كه اگر آدمي يا جانوري در آن افتد بچرخد تا بميرد آنگاه آب آن را به كناره اندازد و شگفت آنستكه آن را فرو نمي برد.
گرفتن ماليات آنجا بر خلاف معمول يك ماه پيش از نوروز شروع ميشود و شيره نيشكر آن نسبت به ساير نقاط خوزستان چهار بار بيشتر است و خنه(؟) آن مانند مكراني و سيستاني ساخته مي شود.»5
«حمد الله مستوفي نوشته است شهري كوچك و گرمسير است و هواي بدي دارد.جهتش آن كه شمالش بسته است اما آبش گوارنده بود زيرا كه تا كوه برف چهار فرسنگ است و حقوق ديواني آنجا به تمغا مقرر است. ويراني اين شهر معلوم نيست از چه قرني شروع شده شايد قرن نهم هجري با حمله ي تيموريان يا وقوع زلزله يا حملات ايلات باشد.»6

پي نوشت ها:
1)رشيديان،نيره زمان.نگاهي به تاريخ سيستان،ص 235
2)نوبان،مهرالزمان.وجه تسميه شهر ها و روستاهاي ايران،ص 5
3)نقل به مضمون از مصاحب، غلامحسين.دايره المعارف فارسي،جلد سوم،ص 2607
4)نقل به مضمون از افشار سيستاني،ايرج.خوزستان و تمدن ديرينه ي آن،جلد اول،ص 234)
5)عبدالحسين سعيديان،شناخت شهرهاي ايران،ص 160
6)همان،ص 161 و 162

بن مايه:
1)عبدالحسين سعيديان/شناخت شهرهاي ايران/انتشارات علم و زندگي
2)مژگان سبزيان و ديگران/كتاب جامع ايرانگردي
3)افشار سيستاني؛ايرج/پژوهش در نام شهرهاي ايران
4)مجموعه راهنماي جامع ايرانگردي استان خوزستان،حسن ژنده دل و دست ياران،نشر ايرانگردان-جهانگردان
5.ويكي پديا

 


1
X