قلعه قشلاق اين قلعه در شهرستان ماهنشان و حنوب شرق شهر ماهنشان ، روي يكي از بلنديهاي طبيعي شمال رودخانه قزل اوزن و در سا حل ان واقع است . فا صله قلعه قشلاق تاما هنشان 20كيلومتر وتا شهر زنجان 90كيلومتر راه دسترسي به قلعه از طريق جا ده ماهنشان –دندي است .در فاصله 7كيلومتري روستاي قره گل در كنار پل رود خانه فصلي قار قاچاي جاده خاكي باريكي وجود دارد كه مستقيما" قلعه قشلاق منتهي مي شود . اين جاده خاكي در جنوب جاده آسفالت ماهنشان دندي است و طول آن 1 كيلومتر است . نزديكترين روستا به فلعه ايمير است كه حدود 300 متري جنوب قلعه و قزل اوزن قرار دارد . با توجه به شناسائي سفالهي سطح الارضي قدمت آن به دوره اشكاني بر مي گردد . از ويژگي هاي منحصر به فرد اين اثر مي توان گفت كه اين قلعه تنها محوطه بزرگ اشكاني شناخته شده در استان زنجان است كه از آن مي توان به عنوان يك قلعه شهر ياد كرد . توصيف محوطه : قدمت :سلوكي – اشكاني
پل سردار
پل تاريخي سردار در محور جنوب غربي حومه شهر زنجان بر روي رود خانه زنجانرود واقع گرديده ، وبه سال 1333 هجري قمري توسط ذوالفقار خان اسعد الدوله پسر حسين قلي خان نظام العداله ساخته شده است . ذوالفقارخان اسعدالدوله از متمكنين و متنفذين ولايت خمسه در عهد قاجار بوده كه سركردكي برخي از افواج اين ناحيه نيز به وي واگذار شد ، و به روايتي ديگر، در دوره قاجار توسط ((حاجيه خانم قمرتاج )) نامي ساخته شده است. پل سردار در ميان پلهاي سه گانه اي كه بر روي زنجانرود ساخته شده تنها پلي است كه داراي تزئينات معقلي زيبا در حاشيه طاقهاو چشمه طاقها است. اين پل در گذشته به دليل نزديكي آن به دروازه جنوبي شهر به پل دروازه قلتوق نيز معروف بوده ، تاريخ ساخت بناي پل سردار بر روي بدنه داخلي بزرگترين طاق و در داخل قاب آجر چيني شده زيبا كه ذكر مقدس ياعلي بصورت قرينه آن را در بر گرفته نقش شده است . درازاي پل حدود 5/79 متر و ارتفاع آن در بالاترين نقطه از سطح بستر رودخانه حدود 12 متر و عرض آن حدود 6/4 متر است. پل داراي سه دهانه با طاق هاي جناغي است كه دهانه مياني از دهانه هاي ديگر بزرگتر است. برروي پايه هاي پل نيز دو دهانه با قوس تزئيني تعبيه شده است. پايه هاي پل به عرض 6 متر از سنگ هاي تراشيده ساخته شده و از كف رودخانه حدود 2 متر ارتفاع دارد. پايه ها در هر دو جهت داراي آب بر هستند. آب برهاي جانب بالادست به صورت چند ضلعي و آب برهاي پايين دست به طرز نيم دايره شكل گرفته اند. دهانه اصلي و بزرگ پل 60/11 متر عرض و حدود 5/8 متر از سطح آب ارتفاع دارد. دهانه هاي كوچكتر نيز 50/5 متر عرض و 10/5 متر از سطح آب ارتفاع دارد . در اين پل براي سبك كردن بنا، كاهش بار اضافي و صرفه جويي در مصالح ساختماني، علاوه بر ايجاد دو طاق تزييني (كه به صورت پله اي رو به بالا بر دامنه شان افزوده مي شود تا به طاقي گرد در يك قاب گوشه دار مي رسند)، در اطراف طاق و هسته پل، فضاهاي توخالي زيادي ايجاد كرده اند. نكته قابل توجه در ساختمان اين پل، دو فضاي طاقداري است كه در پايه هاي متكي به كناره هاي رودخانه- همانند دهانه هاي كوچكتر پل- ايجاد شده است . اين دهانه ها امروزه از هر دو جهت پوشيده است و دقيقا مشخص نيست كه آيا براي سبكتركردن پايه هاي پل ايجاد شده يا دهانه هايي بوده كه بعدها جهت بالا بردن استحكام پايه ها مسدود شده است. در طاق ها و بدنه بنا، آجرهايي به ابعاد 5*25*25 سانتي متر به كار رفته است. سطح گذرگاه پل به جهت ارتفاع زياد دهانه مياني، از وسط به دو جانب داراي شيب نسبتا تندي است. با توجه به بقاياي موجود به نظر مي رسد كه بستر رودخانه در محل برپايي پل سنگ فرشي داشته كه اين امر مانع از شسته شدن شالوده پل و بستر رودخانه در زير پايه ها، توسط جريان رودخانه مي شده است. از ديگر نكات قابل توجه پل سردار، تزيينات كاشي و آجري، نماي شرقي آن است كه در پل هاي ديگر كمتر مشاهده مي شود. در ضلع شرقي پل، تزيينا تي با كاشي بر بالاي دهليزها و نوارهايي از كاشي در اطراف دهانه هاي پل وجود دارد كه نوار دهانه وسطي، يك نوار 25 سانتي متري از كاشي و آجر لعاب دار است و نوار دهانه هاي جانبي، يك رديف 5 سانتي متري از كاشي به رنگ آبي است. در ضلع جنوبي دهانه وسطي، در يك كادر مستطيل شكل، كتيبه اي از آجر برجسته وجود دارد كه در دو طرف آن، تاريخ ((1333)) و عبارت ((ياعلي)) به خط كوفي نوشته شده است. اين بنا به شماره 1485 به ثبت تاريخي رسيده است. منابع : آگاهينامه .1356، ش 26، ص 12 اسناد و مدارك سازمان ميراث فرهنگي استان زنجان اين پل از جمله آثار با ارزش اواخر قاجار مي باشد. اين اثر به شماره 1485 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است . پل سردار
آب انبار رختشويخانه
آب انبار رختشويخانه
در محله عباسقلي خان و فضايي موسوم به بابا جامال چو قوري (( گودال بابا جمال )) قرار دارد . اين بناي عظيم عملكردي دو گانه دارد . قسمت اصلي آن رختشويخانه ( محل شستشوي لباس ) و قسمت دوم ، آب انبار شهر بوده است .
آب انبار اين رختشويخانه در سال 1307 توسط مرحوم علي اكبر توفيقي ( رئيس بلديه شهر ) ساخته شده است . معمار اين مجموعه ، برادران اكبر بنا و استاد اسماعيل بوده كه مدت 15 ماه ساخت بنا طول كشيده است . آب مجموعه رختشويخانه توسط قنات حاجي مير بهاءالدين تامين مي شده است .
اجراي مخزن به روش قرقي بوده و آب بندي با ملات ساروج تا ارتفاع 2 متر در ديواره ها و كف انجام شده است .
در منتهي اليه طاقها و ديوارسمت جنوبي ، پنجره اي به منظور تبادل هوا بوده كه در نوع خود قابل توجه است .
مخزن آب انبار در باز سازي هاي اخير اين مجموعه بعنوان نمايشگاه ، تغيير كاربري داده است .
آب انبار حاجي لطف الله
شناخت بنا
بناي دارائي
خانه توفيقي
خانه توفيقي
موزه باستان شناسي و مردان نمكي در (عمارت ذوالفقاري)
موزه باستان شناسي و مردان نمكي در (عمارت ذوالفقاري) عمارت ذوالفقاري در يكي از محلات قديمي شهر زنجان موسوم به محلة "دالان آلتي"در ضلع شمالي سبزه ميدان و مسجد جامع قرار دارد. اين بنا ساختمان مسكوني و اداري حكمران زنجان بوده و از مجموعه بناهاي اندروني و بيروني و بخشهاي مختلفي تشكيل يافته بود. از اين مجموعه در حال حاضر فقط عمارت بيروني باقي مانده كه به نام "عمارت محمود خان ذوالفقاري"معروف است. بنا به رواياتي اين خانه توسط سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) دراواخر حكومت قاجار بنا گرديده و پس از وي محمودخان در آن اقامت داشته است. درگذشته اين بخش از شهر زنجان محلهي اعيان نشين بوده و مجموعه بناهايي در سبك و الگويي همسان همچون خانه وزيري، خانه خديوي، عمارت دارايي و... در اين محل ساخته شده بود. بعد از انقلاب اسلامي، عمارت ذوالفقاري مدتها دراختيار يكي از نهادهاي انقلابي بود و تا ثبت اين بنا در فهرست آثار ملي كشور بهدليل متروك ماندن و عدم مراقبتهاي لازم آسيب فراواني ديد. در جريان توسعه و تعريض خيابان طالقاني ديوار و سردر ورودي بنا بطور كامل تخريب گرديد. در سالهاي اخير نيزبا اجراي طرحهاي عمران شهري، آسيب زيادي به بنا وارد آمده است. از جمله با احداث خيابان زينبيه و عبور آن از داخل حياط عمارت، قسمتي از عرصه ي بنا از بين رفت و بخش عمده ديگر به پارك تبديل شد. در سال 1379 ميراث فرهنگي استان زنجان تصميم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاري گرفت و در اين راستا بناي مذكور در چندين مرحله مرمت و باز سازي گرديد. با انتقال مجموعه آثار بدست آمده از معدن نمك چهر آباد در سال1386 موزه موقت مومياييها در اين مكان بوجود آمد و در سال 1388 اولين موزه باستانشناسي استان زنجان در عمارت ذوالفقاري افتتاح گرديد. اين بنا در تاريخ 25/12/75به شماره 1852 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. مردان نمــكي مرد نمكي 1: با وجود كشف استثنائي مرد نمكي 1 در سال 1372 متاسفانه تلاش چنداني براي تعطيل نمودن استخراج مكانيكي و لغو بهره برداري از معدن صورت نگرفت. در پائيز 1383 معدن كاران در حين كار با بولدوزر مجددا با بقاياي اسكلت انساني مواجه شدند كه به دليل كار با بولدوزر تا حد زيادي متلاشي شده بود. با جستجوي معدن كاران در ميان خاكهاي آشفته علاوه بر جمع آوري قسمتهايي از بقاياي انساني تكه تكه شده، شماري اشيا بدست آمد كه توسط بهره بردار به اداره ميراث فرهنگي و گردشگري استان منتقل شد. بررسيهاي اوليه بر روي بقاياي انساني، كه پس از انتقال به ميراث فرهنگي، مرد نمكي 2 نام گذاري شد نشان داد كه اين بقايا متعلق به مردي ميانسال با ميانگين قد حدود 180 سانتي متر بوده كه در جريان ريزش ديوارهها و سقف تونل كشته شده است. از جمله اشيايي كه همراه اين مرد نمكي يافت شد ميتوان به تكه سبد و ميخهاي چوبي، طنابهاي گياهي، منسوجات و ... اشاره كرد. مرد نمكي 2: كشف اتفاقي مرد نمكي 2 و مجموعهاي از اشيا موجب از سر گيري پژوهشهاي باستان شناختي در معدن نمك چهر آباد بعد از گذشت 11 سال گرديد بنا براين كاوش در معدن به منظور نجات بخشي آثار و بقاياي باقي مانده ابتدا به سرپرستي امير الهي و سپس ابوالفضل عالي در دي و بهمن سال 1383 انجام شد و فصل دوم كاوش نيز در پائيز 1384 ادامه يافت. مرد نمكي 3: بقاياي مرد نمكي 3 همچون مرد نمكي 2 به صورت اتفاقي و طي كار باطله برداري بولدوزر توسط معدن كاران در سال 1383 كشف شد. به دليل كشف موميايي توسط بولدوزر، اين جسد نيز به صورت متلاشي شده، و تكه تكه يافت شد. (بقاياي موميايي شماره 3 شامل: استخوان، لباس و قسمتهايي از بافت نرم فردي بود كه همچون معدنچيان ديگر بر اثر ريزش تونل و سقوط يك سنگ چند تني روي او كشته شده بود.) مرد نمكي 4: مرد نمكي 4 سالمترين و كاملترين موميايي مكشوفه از معدن چهر آباد است. عليرغم آسيب ديدگي به هنگام مرگ تقريبا بيشتر قسمتهاي بدن سالم باقي مانده است كه شامل مجموعه استخوانها و بافت نرم وي است كه بر اثر از دست دادن آب بدن كاملا خشك شده است. به هنگام كشف جسد در وضعيت دمر قرار داشت. به شكلي كه صورت و قسمت جلوي بدن روي خاك قرار گرفته بود. دستها از ناحيه آرنج خم شده دست چپ روي زمين و دست راست در حالت تقريبا مشت شده بود . پاي راست به صورت نيمه باز و پاي ديگر جمع شده در زير شكم قرار داشت. با وجود شكستگي جمجمه در چند قسمت دليل مرگ براساس تحقيقات انجام يافته توسط دكتر شكوهي با عكسبرداري سي تي اسكن، فشار بر قفسه سينه و پارگي قلب در نتيجه ريزش تونلها و ريزش خاك و آوار روي وي بوده است. براساس تحقيقات انجام گرفته مشخص شد اين موميايي طبيعي، پسر جواني بوده كه به هنگام مرگ حدود 16 سال داشته است. قد اين موميايي 170 تا 175 سانتي متر است. بر گوشهايش حلقه هايي از جنس نقره ديده مي شود. موهاي سر وي كوتاه و به رنگ خرمايي است. به همراه اين جوان موميايي شده اشياي جالب توجهي نيز كشف گرديد. يكي از اين اشيا چاقوي فلزي با دسته استخواني است كه در غلافي چرمي به كمربند پارچه اي او بسته شده است ازاشياي ديگر ميتوان به دو كوزه كوچك سفالي سالم اشاره كرد. همچنين ظنابهاي گياهي، يك مهره كوچك با لعاب ابي، يك پي سوز سالم دود زده، 11 تكه سفال و ... نيز همراه اين جسد يافت شده است. از ويژگيهاي بسيار مهم اين موميايي طبيعي، لباس كامل است كه برتن او ديده ميشود. اين لباس از بالا پوشي بلند، يك شلوار و كفش چرمي تشكيل شده است. مرد نمكي 5: اين موميايي طبيعي در كاوش فصل دوم در حالي يافت شد كه به جز سر بقيه قسمتهاي بدن زير صخره و سنگهاي آواري بزرگ قرار گرفته بود. شكل جسد نشان ميداد كه اين شخص نيز همچون نمونههاي قبلي بر اثر حادثهاي كه منجر به تخريب و ريزش تونل گرديده، كشته و مدفون شده است بر خلاف موميايي نمكي شماره 4 بيشتر بافت بدن مرد نمكي 5 پوسيده شده و از بين رفته بود بافت نرم فقط در قسمتهايي كوچك از دو دست، پاها بخشهايي از صورت، سينه و لگن باقي مانده بود. كم بودن ميزان نمك در اين محيط، نفوذ آب از بالاي كوه به اين بخش از معدن از دلايل اصلي پوسيده شدن زياد مرد نمكي 5 است. نتـايـج پيش از كاوشهاي دو فصل 83 و 84 در معدن نمك چهر آباد براساس يافتههاي سال 72 تصور بر اين بود كه معدن، محل كشته شدن شاهزاده ساساني و يا نماينده هيئت حاكمه اقوام سكايي در سده 8 پيش از ميلاد بوده است. اما با كاوشهاي دو فصل اخير مشخص گرديد كه همه مومياييهاي مكشوفه از معدن كارگران و معدن كاراني بودند كه در نتيجه ريزش معدن و فرو ريختن ديوارهها و سقف و تونلها كشته و مدفون شدهاند. طبق كاوشهاي انجام يافته همچنين مشخص شد كه معدن از حدود نيمه هزاره اول شناسايي شده است. براساس آزمايشات ساليابي كربن 14 مشخص شد كه مرد نمكي 3، 4، 5، مربوط به دوره هخامنشي با قدمت حدود 2300 سال و مرد نمكي 1، 2، مربوط به دوره ساساني، با قدمت حدود 1500 تا 1700 سال قبل است. بنابراين با توجه به شواهد و مدارك موجود، ريزش تونلهاي معدن چهر آباد، دست كم دوبار رخ داده است. نخستين بار در حدود 2300 سال پيش و به هنگام فعاليت معدن كاران بخش بزرگي از تونلهاي معدن ريزش و در آن مردان نمكي 3، 4، 5 كشته شدهاند و سپس با گذشت چندين قرن سال دوباره حادثهاي ديگر در معدن نمك رخ داده و در نتيجه آن مردان نمكي 1و2 نيز كشته و مدفون شدهاند. در حال حاضر به استثناي موميايي نمكي شماره 1 كه در موزه ملي كشور نگهداشته ميشود بقيه اجساد و اشياي بدست آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاري زنجان در شرايط مطلوب، تحت نظارت كارشناسان مربوط نگهداري ميشوند. استان: زنجان شهرستان: زنجان آدرس:زنجان، سبزه ميدان، عمارت ذوالفقاري تلفن: 3236121 سال تأسيس: بهمن ماه 1386 ساعت بازديد: در 6 ماهه دوم سال 1390 9 صبح الي 18/30 تعطيلي:روز سه شنبه هر هفته بهاء بليط: 4000 ريال
بناهاي تشوير
بناهاي تشوير در داخل روستاي تشوير دو بنا وجود دارد كه اهالي آنها را آتشكده مي دانند. اين بنا ها در داخل روستا در سمت جنوب جاده سرخه ديزج- گيلوان قرار دارد. بنا هاي موسوم به آتشكده شامل دو بناي تاريخي است كه در فاصله كوتاهي از يكديگر واقع هستند. پيرامون اين بناها را گورستاني قديمي احاطه كرده است. بناي غربي نقشه 8 ضلعي و ديگري نقشه 4 ضلعي دارد. بناي غربي از بيرون هشت ضلعي و از داخل چهار ضلعي است. اين بنا داراي چهار ورودي است كه دو مورد از آنها داراي طاق قوسي و دو مورد ديگر طاق مسطح دارند. مصالح بكار رفته در اين بنا لاشه سنگ و ملاط گچي- آهكي است. گوشه سازي و اجراي گنبد در اين بنا بوسيله سكنج هايي اجرا شده است. گنبد از نوع نيم دايره اي يك پوسته است. بناي دوم كه نقشه چهار ضلعي دارد نيز با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچي- آهكي ساخته شده است. در برخي قسمت هاي مرمت شده تعدادي آجر نيز ديده مي شود كه احتمالا در اصل بخش هايي از بنا با آجر ساخته شده بوده است. گنبد بنا تخريب شده ودر حال حاضر بنا بدون گنبر است. اين بنا نيز داراي چهار ورودي در هر ضلع است.
مسجد و مدرسه چهل ستون
مسجد و مدرسه چهل ستون مسجد و مدرسه چهل ستون دربافت بازار ( بازار بالا ) در ضلع جنوب شرقي مسجد و مدرسه جامع ( سيد ) در راسته معروف به راسته حجت الاسلام قرار دارد دومين حوزه علميه و معتبر در شهر زنجان بعد از مسجد ومدرسه جامع محسوب مي گردد ، مسجد و مدرسه چهل متون داراي صحن و شبستانهاي بزرگي است كه طاق و تويزه هاي ضربي آن بصورت زيبا و متقارن بر روي 32 ستون قطور استوار گشته ، تعدد و كثرت ستونها موجب شده كه اين بناي مذهبي و فرهنگي در ميان مردم به مسجد و مدرسه چهل ستون معروف و مشهور گشته است. مسجد و مدرسه چهل ستون كه يكي از مهمترين و معرو فترين حوزه هاي علميه ايران در دوره قاجار بوده توسط يكي از علماي بنام آن زمان بنام مرحوم آخوند ملا علي قارپوز آبادي ساخته شده است. طبق كتيبه اي كه بر روي پيشاني ورودي بنا الصاق شده اين بناي مذهبي و تاريخي به سال 1284 هجري قمري ساخته شده است. صحن و شبستانهاي بسيار فراخ اين مسجد بيانكر دوران شكوفايي و رونق معنوي آن در زماني نه چندان دور مي باشد مسجد و مدرسه چهل ستون كه از نوع مساجد با سبك و سياق چهل ستوني است در نماي داخلي داراي پوشش گچ كاري شده است و محرا بش كه با رسمي بندي و كاشي معقلي آرايش شده و ازاره هاي آن نيز مزين به كاشيهايي با طرحهاي گل و بوته ( طرح گلداني ) متاثر از مكتب كاشيكاري دوران قاجار است. بر روي بخشي از بدنه محراب كتيبه اي به خط نسخ وجود دارد كه زمان مرمت مسجد يا تجديد بناي آن را در سال 1332 هجري قمري توسط امير افشار خان و به اهتمام حاجي رجب علي زنجاني رقم خورده است. مدرسه و مسجد چهل ستون داراي قدمتي بيش از يك قرن مي باشد
مسجد عبدا… ميرزا دارا
مسجد جامع مسجد عبدا… ميرزا دارا اين مسجد در بافت بازار زنجان راسته قيصريه قرار گرفته است و بزرگترين و زيباترين مسجد و مدرسه ديني شهر مي باشد كه توسط عبدا… ميرزا دارا پسر يازدهم فتحعلي شاه قاجار ساخته شده است . عبدا… ميرزا دارا در سال 1211 هجري قمري متولد و در سال 1224 در سن 13 سالگي به حكومت زنجان منصوب شد وميرزا محمد تقي علي آبادي كه از منشيان خاص شاه بود به وزارت وي برگذيده شد و به زنجان روانه گرديد . مسجد جامع تنها مسجدي است كه در ميان مساجد شهر زنجان به سبك و سياق مساجد چهار ايواني ساخته شده وكليه قوانين و قراردادهاي مفروض در معماري مساجد سنتي ايران را با تأثير پذيري از سليقه ها و امكانات محلي در خود جاي داده است اين مسجد در طول تاريخ خود به اسامي متعددي چون مسجد دارا ، مسجد سيد ، مسجد سلطاني و مسجد جمعه ناميده شده وداراي 20 حجره در دو سوي ايوان غربي و ايوان شرقي است . اوج تزئينات بنا در سطوح ايوانهاي شمالي و جنوبي تمركز يافته ، كاربرد خط معقلي يا بنائي ، نگاره هاي گياهي و انواع طرحهاي هندسي كه با تكنيك كاشي هفت رنگ يا مينايي اجرا شده طيفي از هنر دوره قاجار را به وجود آورده است . مهمترين كتيبه تاريخي مسجد فرماني است از فتحعلي شاه قاجار در خصوص احداث بنا كه به خط ثلث در پاي قوس ايوان جنوبي نگاشته شده است . اين بنا به شماره 1056 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است .