مسجد جامع عجب شير ( شيرلو ) : شهر عجب شير در حاشيه شرقي درياچه اروميه و به فاصله 35 كيلومتري مراغه واقع ميباشد. مسجد جامع عجب شير داراي شبستاني به ابعاد 15*20 متر است كه از لحاظ زيبائي با مسجد جامع ميدان بناب قابل مقايسه است. تاريخ بناي مسجد را با توجه به كتيبه هاي موجود ميتوان به دوره قاجاريه نسبت داد. مسجد جامع مرند : اين مسجد در اوايل سدة هشتم يعني در سال 731 هـ.ق در زمان سلطنت ابوسعيد بهادرخان و به دستور او ساخته شد اين مسجد نه صحن دارد و نه سردر، چون در اصل كليسا بوده و در زمان مغول به مسجد تبديل شده است. مسجد جامع شبستر : بناي نخستين اين مسجد را با توجه به سردر سنگي باقيمانده حاوي كتيبه بدون تاريخ با مضمون «الامانه تحر الرزاق و الخيانه تحر الفقر» (امانت روزي را افزون ميكند و خيانت فقر را شدت مي دهد) و نقوش تزئيني خورشيدگردان ميتوان به دوره ايلخانان مغول نسبت داد.كتيبه سنگ مرمري فوقاني سردر ورودي حكايت از مرمت مسجد در دوره شاه طهماسب صفوي دارد. هريس – مسجد جمال آباد : مسجد قديمي روستاي جمال آباد در 6 كيلومتري مهربان در شهرستان هريس قرار گرفته و تاريخ ساخت آن بين قرون 8 تا 10 ه.ق است . اين مسجد داراي 6 ستون سنگي با سر ستون هاي نقش دار ، پايه هاي سنگي بزرگ و منبر چوبي مشبك است. مسجد ارك عليشاه – تبريز : ديوار رفيع آجري نعلي شكل باقيمانده بقاياي مسجد عظيمي است كه در فاصله سالهاي 716-724 هجري قمري توسط عليشاه گيلاني وزير ابوسعيد بهادرخان از ايلخانان مغول ساخته شده است. در انقلاب مشروطيت از سنگرهاي مسلط برشهر بشمار مي آمده است كه فتح آن سبب تقويت مشروطه خواهان شده است. مسجد جامع تسوج : بناي اوليه مسجد جامع طسوج را به دوره حكومت ايلخانان نسبت ميدهند. بر پيشاني مدخل اين مسجد فرماني از سلطان محمد خدا بنده به خط ثلث برجسته بر روي سنگ مرمر يك پارچه نقر شده است. اين كتيبه كه مورخ به سال 989 هجري است شامل فرماني از پادشاه مبني بر خلاف ماليات كوزه فروشي و … ميباشد. مسجد سنگي ترك ميانه : اين مسجد از زيبا ترين مساجد سنگي آذربايجان است و از روستاي ترك بيستو سه كيلومتري ميانه به سراب واقع شده است بناي مسجد را به دوره ايلخانان نسبت مي دهند و در دوره هاي صفويه و قاجار مسجد باسازي مي شود. مسجد صاحب الامر : بناي صاحب الامر از آثار زمان شاه طهماسب صفوي مي باشد. اين بنا در سال 1045 هجري توسط سپاهيان سلطان مراد چهارم تخريب شد كه در زمان شاه سلطان حسين صفوي و از طرف ميرزامحمد ابراهيم وزير آذربايجان مرمت گرديد. مسجد ثقه الاسلام : در ضلع شمالي هشتي بقعه صاحب آباد مسجدي واقع شده كه به مسجد شيخيان يا مسجد ثقه الاسلام معروف است اين مسجد در سال 1265 ه ش تكميل شد و امامت آن با مرحوم ميرزا محمد شفيع ثقه الاسلام پيشواي شيعه (جد مرحوم ثقه الاسلام شهيد) بود. مسجد مهر آباد بناب : مسجد مهرآباد در كنار ميداني به همين نام در شهر بناب واقع شده و شامل صحني باصفا و شبستان و مناره كاشيكاري شده مي باشد.برطبق كتيبه اي كه در ديوار شمالي مسجد نصب شده باني بناي مسجد، بي بي جان خانم دختر منصور بيگ بوده كه در سال 951 در زمان سلطنت شاه طهماسب،آن را ساخته است
مساجد تاريخي شهر هاي ايران
مسجد جمعه يا مسجد اعظم كه مي توان آن را كلكسيوني از مساجد دوره هاي پيشين دانست ، از ديگر شاهكارهاي معماري دوره صفويه است ؛ با حفاري هاي اخير، بسياري از آثار مربوط به مساجد قديمي قرن دوم هجري در اين مكان و آثار و بقاياي مساجد آل بويه و سلجوقيان كشف شده است. دوره قاجار: اين دوره را بايد دوره افول معماري ايران به شمار آورد چرا كه در مقايسه با ابنيه بسيار زيباي دوره صفوي ، بنايي كه بتواند با آن برابري كند ، ساخته نشد. برجسته ترين ابنيه اين دوره متعلق به فتحعلي شاه است كه خود تقليدي از ابنيه صفوي است و اكثر تزئينات مهم از هنر اروپايي اقتباس شده است . مسجد و مدرسه سپهسالار(شهيدمطهري) يكي از عمارت هاي معروف تاريخي تهران است كه توسط ميرزا حسين خان سپهسالار ساخته و وقف شده است . اولين كلنگ آن درسال 1296ق زده شد . حياط مسجد توسط 62حجره اي كه جهت سكونت طلاب ساخته شده ، از چهار جهت محصور شده است . در سردر هر يك از حجره ها طرحي بديع و مجزا از يكديگر با مقرنس كاري زيبا تزئين يافته است. در اصلي بسيار بزرگ، دو لَتي و فلزي است ودر قسمت بيروني با كاشي كاري هاي معرق و مقرنس كاري زيبايي تزئين شده لست. گنبد اصلي عمارت بر روي شبستان تابستاني و تماماً از بيرون و درون كاشي كاري مي باشد. كل ساختمان داراي 8 مناره است كه تماماً با كاشيكاري تزئين شده است از ديگر مساجد دوره قاجار مي توان به مسجد نصيرالملك در شيراز ، مسجد ومدرسه آقا بزرگ در كاشان و مسجد معاون الملك در كرمانشاه اشاره كرد. مسجد جامع تبريز : تاريخ برپايي مسجد جامع را به قرن‌هاي آغازين هجري نسبت داده‌اند و در كتاب مرزبان نامه به جامع تبريز اشاراتي‌شده كه مويد آباداني و شكوه آن در سنوات 607 - 622 در عصر اتابك ازبك بن محمد بن ايلديگز بوده است. حاج طالب‌خان پسر حاج اسحق خان تبريزي در سال 1087 هـ ق در وقفنامة مدرسه طالبيه به اين مسجد با عنوان «مسجد جامع كبير» اشاره كرده است سنگ نبشته‌هاي مسجد شامل فرمان شاه طهماسب متعلق به سال (9721 هـ ق) شرح تعميرات دوره قاجاريه و موقوفات مدرسه متعلق به سال (1106 هـ ق) مي‌باشند. مسجد جامع اهر : منسوب به دوره سلجوقي و اتابكان مي باشد و داراي مختصاتي است كه در كمتر مسجدي مي توان يافت. ازضمائم مسجد لوحه هايي است بر بالاي سردرب و پايه سمت راست و 5 گل مشروحه در لچك هاي سردرب. اين مسجد تا همين اواخر توسط درب و پنجره هاي ارسي به دو بخش زمستاني و تابستاني تقسيم شده بود . مسجد كبود يا مظفريه : (قدمت : تيموريان ) در سال 870 هـ ق در دورة جهانشاه قراقويونلو و با نظارت صالحه خاتون دختر جهانشاه بنا گرديده است. قسمت جنوبي بنا به شبستان كوچكي موسوم به مقبره راه دارد. كاشيكاري آن آبي رنگ فيروزه‌اي است كه به نام «فيروزة اسلام» معروفيت يافته است. مسجد جامع سراب : مسجد جامع سراب قديميترين اثر دوران اسلامي در شهر سراب است. اين مسجد بدون گلدسته و مناره بوده. درب ورودي شرقي داراي كتيبه مرمرين با خط نسخ متداول دوره كوركانيان و تركمانان آق قويونلو است و به وسيله 10 پله به صحن شبستان راه دارد.