حمام حاج عسگرخان
در بافت قديم  قم ، درشمال راسته ي بازار، حمام حاج عسگر خان واقع است . اين مجموعه از دو بخش حمام  و چاله حوض تشكيل شده و با تغيير درسيستم حرارتي و روشنايي هنوز به كار خود ادامه مي دهد. در ورودي حمام در كنار مغازه هاي راسته بازار قراردارد.
در قسمت ورودي حمام، كتيبه اي سنگي ديده مي شود. بر اساس اين كتيبه ، تاريخ ساخت حمام سال 1216 هـ . ق ذكر شده و با اين حساب مي توان ساختمان آن را به اوايل دوره قاجاريه و حكومت فتحعلي شاه  قاجار نسبت داد.

ورود به حمام از طريق يك ورودي مستطيل شكل ، كه با چند پله در سطح پايين تري از سطح گذر بازار قرار دارد ، ميسر است . بعد از آن وارد اولين فضاي اصلي حمام مي شويم كه مربعي به ابعاد 10/11 متر است . در مركز اين فضا ، گنبدي قرار دارد كه روي هشت ستون پنج ضلعي بر پا شده است . نحوه قرارگيري اضلاع اين پنج ضلع ، به صورت قرينه و هماهنگ با اضلاع مربع اطراف آن ، فرم زيبايي را به وجود آورده است . سپس يك هشتي كوچك قرار دارد كه به دومين گنبد بزرگ حمام راه دارد . نقشه اين گنبد نيز مربعي با ابعاد حدود 10 متر است كه چهارستون در وسط آن قرار گرفته و گنبد روي آن ايجاد شده است . در انتهاي منبع آب قرار دارد.

فضاي زيرگنبد اول به عنوان رختكن مورد استفاده است و كاربندي ساده و زيبايي زير گنبد را پوشش مي دهد . فضاي گنبدي دوم ، قسمت اصلي شست و شو است كه در حال حاضر با دوش هاي ايجاد شده در اطراف آن ، مورد استفاده قرار مي گيرد .

به موازات اين فضاها در شرق ساختمان ، چاله حوض واقع است . چاله حوض كه به صورت نيمه مخروبه بر جاي مانده ، داراي سكويي در دور تا دور است كه باساروج (1) پوشيده شده است . به گفته ي اهالي، در گذشته چاله حوض پر از آب و به عنوان منبع مورد استفاده بود

آب انبارها
در استان قم آب انبارها از كاركرد مهمي برخوردار بودند. به عنوان مهم ترين آب انبارهاي استان مي توان از موارد زير ياد كرد:


آب انبارالبرز: اين آب انبار در بخش كهك ، شهر كهك و در كنار مسجد جامع و گورستان قديم شهر واقع است و از دوره قاجاريه به جاي مانده است .

آب انبار پاچيان : اين آب انبار در بخش جعفريه در روستاي پاچيان قرار دارد و به دوره قاجاريه تعلق دارد .

آب انبار چهل اختران: اين آب انبار در شهر قم ، پشت بقعه چهل اختران واقع شده و از دوره قاجاريه به جاي مانده است .

آب انبار راهجرد : اين آب انبار در روستاي راهجرد از بخش خلجستان واقع شده و به دوره صفويه تعلق دارد.

آب انبار طيب و طاهر : اين آب انبار كه در بخش مركزي واقع شده در كنار امامزاده طيب و طاهر قرار دارد و متعلق به دوره قاجاريه است .

آب انبار كاج : در بخش مركزي روستاي كاج واقع شده و از دوره قاجاريه به جاي مانده است .

آب انبار كاروانسراي صدر آباد : اين آب انبار در بخش مركزي واقع شده و در كنار كاروانسراي صدرآباد قرار دارد. بناي آب انبار به دوره صفويه و قاجاريه تعلق دارد .

آب انبارآجري كاروانسراي پاسنگان ؛ اين آب انبار كه در كنار كاروانسراي پاسنگان واقع شده ، به دوره قاجاريه تعلق دارد.

آب انبار سنگي كاروانسراي پاسنگان؛ اين آب انبار نيز در كنار كاروانسراي پاسنگان قرار دارد و از دوره قاجاريه به جاي مانده است .

آب انبار كوه سفيد؛ اين آب انبار در روستاي كوه سفيد از بخش مركزي واقع شده و به دوره قاجاريه تعلق دارد.

آب انبار كهك ؛ اين آب انبار در كنار مسجد جامع شهر كهك از دوره صفويه  به جاي مانده است .

آب انبار مبارك آباد ؛ اين آب انبار در روستاي مبارك آباد بخش مركزي واقع شده و به دوره قاجاريه تعلق دارد.

ساروج : مخلوطي است از آهك و خاكستر يا ريگ كه در آب به مرور جذب انيدريد كربنيك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پايدار است در مي آيد و از آن در جهت ساختن بنا استفاده مي كنند

معرفي قلعه هاي استان قم

در قسمت قبل پل ها و سدهاي معروف استان قم معرفي مي شدند . اينك در ادامه مي خوانيم ...


قلعه سام آباد
اين قلعه در جنوب شرقي قمرود در فاصله چهار تا پنج  كيلومتري روستاي قمرود قرار دارد. طول و عرض قلعه 76 متر است و چهاربرج در چهار گوشه آن وجود دارد . قلعه داراي يك حياط مركزي و از نوع بناهاي چهار ايواني است كه ايوان هاي شرقي وغربي آن به صورت دروازه است. در كنار دروازه غربي ، حمامي هنوز پا برجاست .

قلعه قرمز
در شمال كاروانسراي حوض سلطان ، بنايي به نام قلعه قرمز با كاربري نظامي ساخته شده است . اين بنا 112 متر عرض و 115 متر طول دارد و كاملاً مشخص است كه با شتاب ساخته شده و ناتمام مانده است . تمام بنا جز سر در ورودي آن از خشت و گل ساخته شده و دورادور آن اتاق هاي متعدد وجود داشت.
حياط كوچكي در سمت شمال ، بنا شده و در برابر سر در اصلي ، يك باغ كوچك به كاشتن سبزيجات اختصاص داده شده است. به اين ترتيب در زمان آبادي اين راه ، قلعه قرمز ، محل مسكوني كشاورزان بود. در جلوي قلعه ، آب انبار بزرگي وجود دارد كه از آب باران پر مي شد .


قلعه قمرود
قمرود داراي دو قلعه كهن و جديد بود كه امروزه فقط بخش هايي از آنها برجاي مانده است . يكي از اين قلعه ها احتمالاً  مربوط به دوره صفويه يا پيش از آن است و اكنون به صورت باربند يا آغل گوسفند از آن استفاده  مي شود. قلعه ي ديگر توسط مهندس الممالك براي اسكان خود ، اطرافيان و خدمه اش در جوار شرقي قلعه كهن بر پا شده بود. قلعه داراي بازارچه اي مهم بود و حوضخانه و بارگير داشت.




قلعه گلي
بعد از آبادي " محمد آباد كاج " در پاي اولين تپه هاي آهكي به طرف شمال شرقي ، آثار اين قلعه قديمي مخروبه مشاهده مي شود . اين قلعه كه در كنار قلعه سنگي محمد آباد  قرار دارد ، مربوط به دوره اشكاني است و خرابه هاي آن شامل يك ديوار بلند از خشت هاي ضخيم است. براي ساخت اين قلعه محوطه اي را محدود نموده و در وسط آن خرابه هاي خشتي و گلي ، بناهايي چند طبقه ساخته بودند . در برج ها و پي هاي سنگي ، ورقه هاي آهكي برا ي استحكام به كار رفته است . از آنجا كه ساختمان به كلي فرو ريخته قبل از كاوش دقيق نمي توان نقشه اصلي آن را روشن نمود. به هر حال خشت هاي قطور و بزرگ بدنه و پايه ، از تعلق ساختمان به دوران پيش از اسلام حكايت مي كند . در اطراف قلعه گلي بقاياي ظروف شكسته و كاشيهاي لعاب دار فراوان ديده مي شود.

قلعه مظفرآباد
قلعه مظفر آباد كه حدود 5 كيلومتري شرق روستاي قمرود واقع شده ، از آثار مهندس الممالك  و به نام يكي از پسران اوست . قلعه داراي پنج برج است كه چهار برج در چهار گوشه ي آن و برج پنجم در ميانه ضلع شرقي قرار دارد. كنار در ورودي نيز حمامي ساخته بودند.

ديگر قلاع بازمانده استان قم
قلعه زا ر بلاغ ؛ از دوره ماد در جاده قديم قم – تهران بعدازگردنه علي آباد واقع شده است .

قلعه تپه طغرود ؛ ا زدوره ايلخاني در كنار روستاي طغرود قرار دارد.

قلعه چك ؛اين قلعه متعلق به دوران اسلامي ، در بخش خلجستان بعد از روستاي نويس ، روبه روي ارتفاعات روستا قرار دارد.

قلعه جمكران ( قلعه گبري ) ؛ در روستاي جمكران و از بناهاي پيش از اسلام است ومصالح به كار رفته در آن شامل خشت و گل است .

قيزقلعه سي جمكران ؛به دوره پيش از اسلام واسلامي تعلق دارد و در جنوب غربي مسجد جمكران در مقابل كوه دو برادران واقع است .

قلعه سيرو ؛اين قلعه از دوره ساساني باقي مانده و در بخش كهك در صخره اي مشرف بر روستاي  سيرو قرار دارد.

قلعه قنبرعلي؛درشرق روستا ي قمرود قرار دارد و داراي حياط مركزي و چهار برج در چهارگوشه است . قلعه احتمالا ً صفوي است .

قلعه ملك آباد؛ را مهندس الممالك برا ي دختر ش و به نام او برپا داشت. در كنار اين قلعه آسياب آبي احداث شده بود.

قلعه وتوس ( توس) كهندان ؛ به دوره اسلامي تعلق دارد و در بخش خلجستان بعد از روستاي ونان ، در ارتفاعات كوه توس واقع است .

شيرين قلعه ( منصور آباد) ؛ در جنوب شرقي قمرود آثار كمي از آن باقي است

پل هاي تاريخي قم

اين پل كه در جاده كاروان رو قم – تهران روي رود مسيله قرار دارد، در سال 1262 هـ . ق به دستور " علي اصغرخان اتابك " به صورت يك چشمه با طاق جناغي تند و يك دهليز كوچك بنا شد. مصالح به كار رفته در طاق ، آجر است ولي بدنه و پايه پل از سنگ با ملاتساروج (1) ساخته شده است . پل حوض سلطان فاقد تزيينات است .
پل دلاك
پل دلاك در مسير راه قديمي تهران- قم  نزديك كاروانسراي دلاك ، روي رودخانه " قره سو " بنا شده و از آثار دوره صفوي است. بقاياي با شكوه كاروانسراي حسن آباد و يك چاپارخانه ي خشتي و دهانه هاي قوسي شكل پل دلاك كه با انحنايي روي پيچ وخم رودخانه زده شده ، دريك محدوده قرار دارد. مسير رودخانه امروزه منحرف وبه طرف جنوب كشيده شده است .
اين پل مجموعاً 153 متر طول، 6 تا 80/5 متر عرض و 18 دهانه دارد . با توجه به انحناهاي پل ، ساختمان آن از چند بخش تشكيل شده است . طولاني ترين بخش پل كه 70 متراست . داراي  هفت دهانه است كه عرض هر دهانه بالغ بر5 تا 50/6 متراست . به غير از آن قسمت پل كه نزديك كاروانسرا قرار دارد ، كليه پايه هاي پل داراي موج شكن هاي نيمه مدوري است كه در جهت مخالف جريان آب قرار دارند. در انتهاي بخش جنوبي پل ، اولين انحراف در مسير مستقيم پل ، يك انحراف محوري سه متري به سوي غرب است . به دنبال آن به بخش ديگري از پل به طول 44 متر با شش دهانه مي رسيم كه عرض هريك پنج متراست . در انتهاي شمالي بخش دوم ، دومين انحراف در طول ، تنها يك دهانه كه عرض آن 50/4 متر است، پديد مي آيد . پس از آن بخش چهارم پل به طول 24 متر با چهار دهانه كم عرض ، هر يك به عرض 5/2 متر قراردارد.

وجه تسميه اين پل به قول اهالي ، اين بود كه در زمان هاي دور يك مرد دلاك (سلماني ) قصد عبور از رودخانه را  داشت كه گرفتار سيل شد و آب ، او را برد . بعد از اين واقعه افراد خيّر درصدد برآمدند تا پلي روي اين رودخانه بسازند كه ديگر كسي گرفتارسيل نشود.

پل عسگرآباد
پل عسگر آباد درسال 1262 هـ .ق به دستور " علي اصغر خان اتابك" با شش دهانه به عرض هاي متفاوت ، روي رودخانه قمرود در21 كيلومتري شمال قم در جاده علي آباد – منظريه زده شد . اين پل در گذشته رابط جاده قم- تهران بود و در كنار كاروانسراي عسگرآباد و يك آب انبار قديمي ، مجموعه اي را تشكيل مي داد.
بستر رود خانه در محل برپايي پل ، سنگ فرش شده و پايه هاي پل با استفاده از قطعات سنگ برروي آن ساخته شده است. پايه ها در جهت مخالف جريان رودخانه داراي موج شكن هاي مثلثي است . دهانه هاي انتهاي جنوبي ، در بازسازي هاي پل فرو ريخته و سه دهانه ي شمالي آن باقي است . پل عسگرآباد در سده اخير مرمت شده است . مصالح ساختماني پايه ها و آب برها از سنگ و در طاق ها و بدنه ، آجر ، به ابعاد 5×24×24 سانتي متر به كار رفته است.

پل شكسته
در شرق پل دلاك در برابر گردنه اي كه به روستاي كاج مي رود، آثار يك پل مخروبه بسيارقديمي به جاي مانده كه آن را پل شكسته مي نامند . دهانه هاي اين پل با گل مسدود شده ازآجر ضربي است و در پايه هاي جنوبي آن آجرهاي بسيار قطوري به كار رفته كه در بناهاي دوره ساساني ديده مي شود. اين پل در معبر بسيار قديمي ساساني كه اصفهان را به ري متصل مي كرد، واقع و در طول تاريخ چند بار تعمير شده است .
پل كاج
بقاياي اين پل كه منسوب به دوره صفويه است ، در پنج كيلومتري غرب دهكده كاج و شش كيلومتري پل و كاروانسراي دلاك ، در مسير كاروان روي قديمي ورامين – قم قرار دارد. پل كاج به طول حدود 245 متر ، حداقل داراي 13 دهانه به ابعاد مختلف است و نشانه هاي بازسازي دوره هاي مختلف تاريخي در آن ديده مي شود. پل در خط مستقيم بنا نشده و در جهت مخالف جريان رودخانه داراي انحنا است .
پل كنارگرد
اين پل در 10 كيلومتري جنوب " كنار گرد " روي رودخانه " قره سو" و هم زمان با احداث جاده قم – تهران و كاروانسراي كنارگرد بنا شد. پل داراي 12 دهانه به صورت قرينه وآب برهاي مثلثي شكل است . مصالح پايه ها از سنگ با ملات ساروج است ولي در بدنه و طاق ها از آجر با ملات گچ استفاده شده است . اين پل در زمان صفويه بنا شد .

سدها
سد كبار
اين بنا در 25 كيلومتري جنوب قم ، بر روي رودخانه كبار قرار گرفته  و ظاهراً از آثار دوره ايلخاني ( قرن 7و8 هـ .ق) است كه در دوره هاي بعد ، از جمله در دوره اخير تعمير و باز سازي شده است . علي رغم نوشته ي بيشتر محققان داخلي ،" والفرام كلايس " سد كبار را ، با اطمينان ، از آثار دوره صفوي مي داند.
سد كبار از نمونه هاي جالب توجه سدهاي قوسي است كه طول تاج آن به 55 متر وارتفاع آن از كف رودخانه به 24 متر مي رسد . ضخامت ديواره سد در پايين10 و در بالا  حدود 6 متر و مصالح مورد استفاده در آن سنگ هاي تراشيده ، لاشه سنگ و ملات ساروج  است . سد داراي يك برج آبگير است كه آب از طريق آن به قسمت زير آب منتقل مي شود. دركنارحفره خروجي آب سد ، كانالي در دامنه ي صخره اي از كوه – در سطحي بالاتر از بستر رودخانه – كنده اند كه آب را به سطوح مرتفع تري منتقل مي كرده است .

سد در كوه پي سازي شده و شالوده ديواره  در شكاف به وجود آمده قرارگرفته  كه از آب بند ي مناسبي برخوردار است . انتخاب محل مناسب براي برپايي سد و همچنين شكل قوسي آن، نشان دهند ه مهارت و دانش بالاي مهندسين سازنده سد است. اين مهارت سبب شده كه ديواره سد د ر برابر فشار آب مخزني به طول و عرض 500 ×1000 متر به خوبي مقاومت كند .

امروزه درياچه اين سد تا حدودي با رسوبات انباشته شده ، ليكن با اقدامات سال هاي اخير، از جمله افزايش حدود سه متر بر ارتفاع سد و تقويت ديواره قديمي ، هنوز اين سد مورد استفاده است . تقريباً در سه كيلومتري اين سد ، كاروانسرايي وجود دارد كه داراي دو آب انبار است و به نظر مي رسد كه آ ب آنها از اين سد تأمين مي شده است

مدرسه هاي تاريخي قم

مدرسه جهانگير خان
اين مدرسه كه به نام مدرسه ناصري وجاني خان نيز معروف است ، درسمت شرق شهر قم در برابر درگاه مسجد جامع قرار دارد و از مدارس دوره صفويه است . مدرسه جهانگيري با وجود كوچكي از مدارس با سابقه است كه بسياري از فضلاي قم از دانش آموختگان آن بودند.
مدرسه جهانگيرخان به دليل نقشه چند ضلعي و سردر زيبا، از مدارس برجسته قم به شما رمي رود. اين مدرسه يك بار در دوران صفوي از سوي مرحوم " جهانگيرخان " مدرس مدرسه امام اصفها ن تعمير شد ، بار ديگر در دوره فتحعلي شاه و بعد دردوره ناصر الدين شاه به سال 1278 هـ . ق به وسيله " ميرزا نصرالله خان مستوفي گرگاني " تعمير ومرمت شد . به همين دليل پس از آن گاهي به نام " مدرسه ناصري" از آن ياد شده است . آخرين بار در زمان حضرت آيت الله بروجرد ي به سال 1373 هـ . ق تعميرات كلي درآن به عمل آمد، سنگ نبشته سر در ورودي مدرسه مؤيد آن است.

مدرسه غياثيه ( پامنار)
سردر و مناره هاي مدرسه غياثيه نزديك ميدان كهنه شهر قم تنها بخش بازمانده از مدرسه عظيمي است كه در سده هشتم هـ . ق داراي شهرت بسيار بود. سازه اصلي بنا از آجر با تزيينات گچي و تلفيق آجر و كاشي در مناره هاست.
سر دربه بلندي 12 و دهانه وپهناي هفت درچهار متر، به سوي شرق بنا شده ودر دو طرف آن برپايه هاي خارجي ايوان ، در هر سمت دوطاق نما – يكي پايين و ديگري بالاي آن – برافراشته اند . در كمربند ايوان كتيبه اي سراسري وجود داشت كه فرو ريخته و اثري از آن برجاي نمانده است .

دو مناره بالاي سردر به قطر 20/2 متر و بلندي 13 متر از بالاي بام ( 25 متر از سطح زمين ) با پوشش آجري است كه از پايين تا گلوگاه به نقشه شطرنجي لوزي در 19 رديف ، با طرحي از كاشي فيروزه اي ميان لوزي ها دركمر گاه و گلو گاه هر دو مناره ، و در بالا با كتيبه اي از كاشي خشتي آراسته شده است . در بالاي كتيبه نقشه آجر چيني دگرگون گرديده و پس از چند رديف ، سه رديف مقرنس آجري به شكل كنگره در بالاي مناره ها نمودار است . قسمتي از اين مناره كه چند سال پيش بر اثر زلزله تخريب شد ، توسط سازمان ميراث فرهنگي استان قم تعمير گرديد.

تنها كتيبه  باقي مانده بر فراز مناره جنوبي از كاشي متعلق به دوره تيموري است. خوشبختانه تاريخ بناي مناره هاي درآن به اين شكل باقي است : " في ... سنه ثلاثين و ثمان مائه " .

از آنجا كه در برابر اين مدرسه حمامي وجود داشت كه فردي به نام " غياث الدين رضوي " – سركشيك آستانه مقدس رضوي در زمان شاه اسماعيل صفوي – آن را وقف آستانه نموده بود، برخي اين محوطه را به نام واقف آن ناميدند و پس از آن مدرسه به نام غياثيه معروف شد.

اين مدرسه را "شرفيه" نيز ناميده اند ؛ زيرا گويند اين مدرسه به دستور " شرف الدين ابو طاهربن علي قمي " وزير سلطان سنجر سلجوقي كه براي اداره امور عراق به قم آمده بود، درسال 547 هـ . ق بنا شد .

اين مدرسه كه داراي مسجدي نيز بود، يكي از بزرگ ترين مدارس قم محسوب مي شد و در زير صحن آن براي رفاه حال طلاب واهل علم در فصل تابستان ، سردابي مجلل و وسيع نيز ساخته شده بود.

در طي زمان در اطراف اين مدرسه ، قيصريه وچهار سوق نوبنيان قم ساخته شد وبه اين ترتيب سر در ورودي مدرسه در بازار شرقي قرارگرفت . اين مدرسه از مقصوره ي مسجد نيز دري به طرف قيصريه داشت وقسمتي از محوطه جنوبي آن نيز جزء خيابان آذر شده بود. مدرسه غياثيه براثر سيل ، درسال 1045 هـ . ق ويران شد وتنها سر در ورودي ومنار هاي آن به جاي ماند.



مدرسه فيضيه
اين مدرسه يكي از مشهورترين حوزه هاي علوم ديني جهان است . مدرسه فيضيه از نيمه ي نخست سده سيزدهم هـ . ق جايگزين " مدرسه آستانه " شد وبه اعتبار متون معتبر تاريخي ، از ميانه ي سده ششم هـ. ق وجود داشت ود رعصر صفوي تجديد بنا شد . در اين مدرسه در طول تاريخ طلاب زيادي ساكن بوده اند. مي گويند حكيم وعارف مشهور" ملاحسن فيض كاشاني " نيزدر اين مدرسه ساكن بوده و بعيد نيست كه نام مدرسه مأخوذ از نام او باشد.
بناي مدرسه چهار ايواني است و دو طبقه با چهل حجره ي تحتاني متعلق به دوره قاجار وچهل حجره فوقاني متعلق به سده چهاردهم هـ . ق ( 1340هـ . ق ) است كه به اهتمام حضرت آيت الله حائري يزدي بالاي حجره هاي پيشين در گرداگرد ميانسرا (حيا ط مركزي ) بنا شد . قديمي ترين بخش مدرسه ، ايوان جنوبي آن است كه مزين به كاشي كاري هاي زيباي معرق ، متعلق به دوره صفوي است و سردر صحن عتيق آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) محسوب مي شود. اين بخش داراي تاريخ 929 هـ . ق است .

مدرسه حجتيه
يكي ازبزرگ ترين مدارس قم ، مدرسه حجتيه است كه درسال 1366 هـ .ق بناي آن از سوي آيت الله " سيد محمد حجت كوه كمري تبريزي " آغاز شد . مرقد ايشان نيز دراين مدرسه جاي دارد. اين مدرسه مخصوص طلاب غير ايراني است.
مدرسه رضويه
اين مدرسه در خيابان طالقاني قراردارد و از قديمي ترين مدارس شهر قم به شمار مي رود . مي گويند حضرت امام رضا(ع) در سفر خود از مدينه به مرو از قم گذر فرموده ودر اينجا فرود آمده اند.
مدرسه دارالشفاء
مدرسه دارالشفاء كه متصل به مدرسه فيضيه است ، دراوايل دوره قاجاريه تأسيس شد . اين مدرسه ابتدا به نام مدرسه فتحعلي شاه خوانده مي شد تا آن كه در سال 1307 هـ . ق كامران ميرزاي قاجار سر در آن را تجديد كرد وحجره هاي آن را به دست تعمير سپرد . از آن زمان اين مدرسه دارالشفاء نام گرفته است . اين مدرسه  به علت فرسودگي زياد بعد از پيروزي انقلاب اسلامي به كلي تخريب و تجديد بنا شد . اين مكان دويست حجره و يك سالن نمايش مجهز براي بر گزاري گردهمايي دارد.


مدرسه ستيه
مدرسه ستيه واقع درميدان ميرشهر قم جايگاه عبادت حضرت معصومه ( س) بود و اكنون عبادتگاه ايشان به طرز جالبي بنا شده است. در اطراف اين مدرسه حجره هايي براي طلاب علوم ديني ساخته شده است.


مدرسه حضرت آيت الله گلپايگاني
اين مدرسه درخيابان آيت الله مرعشي روبه روي مدفن شهداي آزادي خرمشهر قرار دارد. مهم ترين درس هاي حوزه علميه شهر قم دراين مكان برگزار مي شود.

مدرسه معصوميه
اين مدرسه در سال 1360 شمسي از بودجه آستانه مقدسه حضرت معصومه ( س) با وسعت 15000 متر مربع و زيربناي 28000 متر مربع احداث شد ودرسال 1368 شمسي مورد بهره برداري قرار گرفت . مدرسه معصوميه داراي سالن اجتماعات ومسجدي بزرگ است

مدرسه فيضيه

 از نيمه نخست قرن 13 هجري قمري جايگزين مدرسه آستانه شد
و به اعتبار متون معتبر تاريخي از ميانه قرن 6 هجري قمري وجود داشته و در عصر صفوي تجديد شد.

فيضيه نام مدرسه علميه‌اي در قم و محلي براي تعليم و تربيت طلاب علوم ديني است كه به دليل نقش و اهميت آن در تحولات حوزه علميه و انقلاب اسلامي، زايران و مسافران علاقه زيادي به بازديد از اين مركز دارند.

بناي مدرسه 4 ايواني است و 2 طبقه با 40 حجره تحتاني متعلق به دوره قاجار و 40 حجره فوقاني متعلق به قرن 14 هجري قمري است كه به اهتمام حضرت آيت‌الله حائري يزدي بالاي حجره‌هاي پيشين در گرداگرد حياط مركزي بنا شد.

قديمي‌ترين بخش مدرسه، ايوان جنوبي آن است كه مزين به كاشي‌كاري‌هاي زيبا متعلق به دوره صفوي است.

اين مدرسه تاريخي كه در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) قرار گرفته طي نيم قرن تحولات و حوادث بسياري را به خود ديده و شاهد نقاط عطف براي تاريخ سياسي ايران و حتي جهان اسلام بوده است.

از دهه 40 شمسي مدرسه فيضيه پايگاه مبارزه عليه نظام شاهنشاهي شد و به لحاظ اهميت استراتژيك حكومت پهلوي براي غرب در منطقه و جهان، فيضيه به دليل مخالفتش با چنين نظامي، شهرت جهاني يافت.


مدرسه فيضيه هم محلي براي تحصيل بسياري از شخصيت‌هاي علمي و سياسي ايران و هم جايگاهي براي رشد و بسط انديشه‌هاي انقلابي امام خميني (ره) بوده است.

نام‌هاي فيضيه، امام خميني(ره) و انقلاب اسلامي چنان به يكديگر گره خورده‌اند كه نمي‌توان براي هر يك تاريخي جداگانه نوشت.

بنا و كاركرد مدرسه فيضيه گرچه به قرون گذشته باز مي‌گردد اما رونق تازه احياي آن مرهون عزيمت آيت‌الله شيخ عبدالكريم حائري (ره) از اراك به قم مي‌باشد.

ورود ايشان به قم به تجديد حيات حوزه علميه انجاميد و مدرسه فيضيه نيز جاني تازه در كالبد خود يافت.

فيضيه در دوران زعامت و مرجعيت آيت‌الله صدر و آيت‌الله بروجردي نيز بازسازي شد و شكل كنوني خود را يافت.

امام خميني (ره) پس از ورود به قم در سال 1301 هجري شمسي در يكي از حجره‌هاي مدرسه فيضيه سكونت داشتند، اين حجره كه شماره 23 را بر پيشاني خود دارد تا سال 1325 هجري شمسي محل زندگي و كانون فعاليت‌هاي علمي و اجتماعي ايشان بود.

اولين فعاليت اجتماعي امام خميني (ره) در فيضيه برگزاري درس اخلاق براي مردم و طلاب در سال 1315 شمسي و نقد حكومت رضا خاني بود.

پس از شهريور سال 1320 و فرار رضاه شاه از ايران، فيضيه شاهد فعاليت‌هاي جدي و گسترده‌تر امام (ره) عليه رژيم پهلوي بود.

امام راحل در 29 اسفند 1341 در سخنراني خود در مسجد اعظم قم به حمله ماموران دولتي به مدرسه فيضيه در 30 بهمن ماه همان سال اعتراض كردند.

يورش ماموران شهرباني و ژاندارمري قم در آن تاريخ به مدرسه فيضيه در پي اعتراض امام راحل به طرح آمريكايي شاه با عنوان انقلاب سفيد بود.

در فروردين 1342 نيز فيضيه يك بار ديگر هدف حمله نظامي قرارگرفت، سخنراني‌هاي امام راحل عليه قانون انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي و گسترش اعتراضات مردمي، فيضيه را به مركز انقلاب اسلامي تبديل كرده بود.

به دليل قرار گرفتن فيضيه در كانون مبارزات سياسي و فعاليت‌هاي اجتماعي امام خميني (ره) رژيم شاه نيز اين مدرسه را محلي براي اجتماعات سياسي و پناهگاه طرفداران انقلاب مي‌ديد و از آن به شدت بيم داشت.

در خرداد سال 1354 تظاهراتي به انگيره بزرگداشت خاطره شهداي 15 خرداد در فيضيه برگزار شد كه اين مراسم نيز هدف حمله پليس و ارتش رژيم قرار گرفت و به تعطيلي مدرسه تا پيروزي انقلاب اسلامي انجاميد.

مدرسه فيضيه پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران نيز همچنان جايگاه سياسي و مذهبي خود را حفظ كرده است

دانستنيهايي از استان قم

دانستنيهايي از استان قم

موقعيت‌ جغرافيايي‌- قم
استان‌ قم‌ با وسعتي‌ معادل‌ ۶۳۱,۱۴ كيلومتر مربع‌ در جنوب‌ پايتخت‌ واقع‌ شده‌ است‌. براساس‌ آخرين‌تقسيمات‌ سياسي‌ و اداري‌ در سال‌ ۱۳۷۵، شهرستان‌ قم‌ تنها شهرستان‌ استان‌ و شهر قم‌ مركز شهرستان‌ و استان‌قم‌ مي‌باشد. اين‌ استان‌ از شمال‌ به‌ جلگه‌ ورامين‌ و شهرري‌ از استان‌ تهران‌ و ساوه‌ از استان‌ مركزي‌، از جنوب‌ به‌شهرستان‌هاي‌ محلات‌ و دليجان‌ از استان‌ مركزي‌ و كاشان‌ از استان‌ اصفهان‌ و كويرنمك‌، از غرب‌ به‌ شهرستان‌هاي ‌آشتيان‌ و تفرش‌ از استان‌ مركزي‌ محدود است‌. اين‌ استان‌ در سال‌ ۱۳۷۵، حدود ۰۴۴،۸۵۳ نفر جمعّيت‌ داشته‌است‌ كه‌ از اين‌ تعداد ۱۶/۹۱ درصد در نقاط‌ شهري‌ و ۸۲/۸ درصد در نقاط‌ روستايي‌ سكونت‌ داشته‌اند.
استان‌ قم‌ در قلمرو كوير مركزي‌ ايران‌ واقع‌ شده‌ است‌. ناهمواري‌هاي‌ استان‌ قم‌ مشتمل‌ بر نواحي‌ كوهستاني‌،پايكوهي‌ و دشتي‌ است‌. شهر قم‌ به‌ علّت‌ مجاورت‌ با بيابان‌ و دوري‌ از دريا، اقليمي‌ خشك‌ و كم‌ رطوبت‌ وبارشي‌ اندك‌ و نامناسب‌ دارد. بيشتر زمين‌هاي‌ اين‌ استان‌ قابليت‌ كشاورزي‌ ندارند و به‌ حاشيه‌ درياچه‌ نمك‌ يامسيله‌ معروف‌اند.
شهر قُم از شهرهاي مركز ايران است. شهر قم يك كلان شهر و مركز استان قم مي‌‌باشد. اين استان كوچك‌ترين استان ايران است. قم در منطقه‌اي خشك و كويري واقع گرديده است با اين وجود به علت اهميت اين شهر مركزي براي مهاجرت مردم از شهرها و كشورهاي گوناگون است.
 
آب‌ و هوا - قم
استان‌ قم‌ از نظر آب‌ و هوا، اقليم‌ نيمه‌ بياباني‌ دارد و ميزان‌ بارش‌ سالانه‌ آن‌ در اطراف‌ حوض‌ سلطان‌كمتر از ۱۰۰ ميلي‌ متر است‌ كه‌ عمدتاً در فصول‌ سرد سال‌ (پاييز و زمستان‌) صورت‌ مي‌گيرد. در حالي‌ كه‌ درفصول‌ گرم‌ به‌ ويژه‌ تابستان‌، نزولات‌ جوي‌ آن‌ بسيار نادر است‌. طبق‌ گزارش‌ ايستگاه‌هاي‌ سينوپتيك‌ استان‌ درسال‌ ۱۳۷۳، بيشترين‌ درجه‌ حرارت‌ ثبت‌ شده‌ با ۶/۳۱ درجه‌ به‌ مرداد ماه‌ و كمترين‌ آن‌ با ۲/۵ درجه‌ سانتيگراد به‌دي‌ ماه‌ مربوط‌ است‌. همچنين‌ ماه‌هاي‌ ارديبهشت‌، خرداد، شهريور و مهر مناسب‌ترين‌ زمان‌ براي‌ مسافرت‌ به‌استان‌ است‌.
 
تاريخ‌ و فرهنگ - قم
گفته‌ مي‌شود كه‌ شهر قم‌ پيش‌ از دوره‌ اسلامي‌ نيز وجود داشته‌ است‌ ولي‌ گروهي‌ اعتقاد دارند كه‌شهر قم‌ بعد از اسلام‌ بنا گرديده‌ است‌. «كُم‌» نام‌ حصار باستاني‌ شهر قم‌ بود و به‌ همين‌ لحاظ‌ عرب‌ها اين‌ شهر را قم‌ناميدند. در زمان‌ حمله‌ عرب‌ها به‌ ايران‌، قم‌ از توابع‌ اصفهان‌ بود و همزمان‌ با اصفهان‌ فتح‌ گرديد. در سال‌ ۲۴ -۲۳ هجري‌ قمري‌، ابوموسي‌ اشعري‌ بخشي‌ از سپاه‌ تحت‌ فرماندهي‌ خود را روانه‌ فتح‌ قم‌ نمود و اين‌ شهر در زمان‌عمر - خليفه‌ دوّم‌ - به‌ دست‌ مسلمين‌ فتح‌ شد. با مهاجرت‌ قبيله‌ اشعري‌ از كوفه‌ به‌ قم‌ و اسكان‌ آن‌ها در اين‌ناحيه‌، قم‌ به‌ تدريج‌ به‌ شهر تبديل‌ شد. بين‌ اعراب‌ اشعري‌ و ساكنان‌ زرتشتي‌ قم‌ پيوسته‌ نزاع‌ و درگيري‌ درمي‌گرفت‌ كه‌ به‌ شكست‌ قطعي‌ زرتشتيان‌ و تسلط‌ اشعريان‌ مسلمان‌ بر قم‌ منجر شد. در قرون‌ اوّليه‌ اسلام‌، علويان‌با بي‌رحمانه‌ترين‌ وضع‌، تحت‌ آزار و تعقيب‌ حكام‌ عباسي‌ و اموي‌ بودند. در ميان‌ شهرهاي‌ ايران‌، قم‌ از مناطق‌مهمّي‌ بود كه‌ علويان‌ پيوسته‌ به‌ سوي‌ آن‌ هجرت‌ مي‌كردند.
با حضور علويان‌ در قم‌، اين‌ شهر به‌ يك‌ شهر علوي‌ نشين‌ تبديل‌ شد. مردم‌ قم‌، مأموران‌ را قاتل‌ امام‌ هشتم‌علي‌ بن‌ موسي‌ الرضا (ع‌) مي‌دانستند و به‌ خواهر آن‌ حضرت‌ در قم‌ فوت‌ و مدفون‌ است‌ عشق‌ مي‌ورزيدند و لذابا حكومت‌ آن‌ ناسازگاري‌ مي‌كردند و خراج‌ نمي‌پرداختند. مأمون‌، «علي‌ بن‌ هشام‌» را با لشكر نيرومند به‌ سوي‌شهر قم‌ روانه‌ كرد كه‌ به‌ قتل‌ عام‌ مردم‌ و تخريب‌ شهر منجر شد.
مردم‌ قم‌ پس‌ از شنيدن‌ خبر فوت‌ مأمون‌ دست‌ به‌ شورش‌ زدند و با هجوم‌ به‌ داراالحكومه‌ در سال‌ ۲۱۶ ه.ق‌عامل‌ خليفه‌ را از شهر بيرون‌ كردند. پس‌ از مأمون‌، معتصم‌ به‌ خلافت‌ رسيد و سپاهي‌ را براي‌ دفع‌ شورش‌ به‌ قم‌روانه‌ كرد. اين‌ سپاه‌ نيز شهر را به‌ آتش‌ كشيد. بعد از اين‌ سركوبي‌، «محمدبن‌ عيسي‌ بادغيسي‌» به‌ حكومت‌ قم‌گماشته‌ شد. اين‌ شخص‌ سياست‌ آرامش‌ با مردم‌ را در پيش‌ گرفت‌. با روي‌ كار آمدن‌ متوكل‌ عباسي‌ سياست‌ ضدعلوي‌ تشديد شد و مردم‌ قم‌ نيز به‌ حمايت‌ از «حسين‌ كوكبي‌» شتافتند تا دولت‌ علوي‌ در محدوده‌ طالقان‌،قزوين‌، زنجان‌ و ابهر توسط‌ وي‌ تشكيل‌ شود.
پس‌ از متوكل‌، معتمد خليفه‌ عباسي‌، «موسي‌ بن‌ بغا» را مأمور نمود تا هم‌ حسين‌ كوكبي‌ را سركوب‌ كند و هم‌طغيان‌ قم‌ را فرو نشاند و مردم‌ از ظلم‌ و ستم‌ خلفا و عاملان‌ آن‌ها به‌ امام‌ يازدهم‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌ (ع‌) توسل‌جستند. به‌ طور كلي‌ شورش‌ و سركوب‌ مداوم‌ مردم‌ قم‌ تا زمان‌ به‌ قدرت‌ رسيدن‌ آل‌ بويه‌ كه‌ خود از علويان‌بودند، ادامه‌ يافت‌. در دوران‌ اين‌ سلسله‌، شهر قم‌ در ابعاد مختلف‌ رشد و توسعه‌ يافت‌. در دوره‌ سلجوقيان‌تصدي‌ امور مهّم‌ سلجوقي‌ توسط‌ فرزانگان‌ قمي‌، در عمران‌ و ترقي‌ شهر قم‌ مؤثر شد. در حمله‌ مغول‌ شهر قم‌ به‌كلي‌ منهدم‌ شد ولي‌ پس‌ از گرايش‌ بعضي‌ از حكام‌ به‌ اسلام‌ مانند "سلطان‌ محمد اولجايتو"شهر قم‌ مورد توجه‌قرار گرفت‌. اين‌ شهر در دهه‌هاي‌ پاياني‌ قرن‌ هشتم‌ ه.ق‌ مورد تهاجم‌ "تيمور گوركاني‌" قرار گرفت‌ و مردم‌ شهر قتل‌عام‌ شدند.
مقارن‌ ظهور حكومت‌ خاندان‌هاي‌ "قراقويونلو" و "آق‌ قويونلو" و به‌ ويژه‌ در دوره‌ صفويان‌ قم‌ مورد توجه‌قرار گرفت‌ و به‌ تدريج‌ رو به‌ شكوفايي‌ نهاد. قم‌ در سال‌ ۹۰۹ ه.ق‌ از مراكز مهّم‌ فرهنگي‌ و فقهي‌ شيعه‌ گرديد وعلماي‌ بزرگي‌ در اين‌ شهر كرسي‌ تدريس‌ و تحقيق‌ بنا نهادند و اهميّت‌ زيارتي‌ و مذهبي‌ اين‌ شهر فزوني‌ يافت‌.
در حمله‌ افغان‌ها، شهر قم‌ خسارات‌ سنگيني‌ را متحمل‌ شد و مردم‌ قم‌ نيز از نظر اقتصادي‌ تحت‌ فشارشديدي‌ قرار گرفتند. در دوره‌ نادر شاه‌ افشار نيز شهر قم‌ متحمل‌ خسارات‌ فراوان‌ شد و همچنين‌ زماني‌ كه‌خاندان‌هاي‌ زند و قاجار براي‌ تسلط‌ بر ايران‌ با يكديگر جدال‌ مي‌كردند، شهر و مردم‌ قم‌ آسيب‌ فراوان‌ ديدند. درسال‌ ۱۲۰۸ هجري‌ قمري‌، قم‌ تحت‌ تسلط‌ آغا محمّد خان‌ قاجار در آمد. فتحعلي‌ شاه‌ پس‌ از پيروزي‌ بر دشمنان‌،به‌ مرمت‌ حرم‌ و بارگاه‌ حضرت‌ معصومه‌ (س‌) پرداخت‌. وي‌ نذر كرده‌ بود كه‌ اگر بر دشمنان‌ پيروز شود به‌ عمران‌بارگاه‌ آن‌ حضرت‌ بپردازد.
در سال‌ ۱۲۹۴ هجري‌ شمسي‌، هنگامي‌ كه‌ قشون‌ روس‌ وارد كرج‌ شد، بسياري‌ از مردم‌ تهران‌ به‌ قم‌ مهاجرت ‌كردند و موضوع‌ انتقال‌ پايتخت‌ به‌ قم‌ نيز مطرح‌ گرديد، ولي‌ سفارت‌ خانه‌هاي‌ روسيه‌ و انگليس‌ با تحت‌ فشارقرار دادن‌ احمد شاه‌، طرح‌ انتقال‌ پايتخت‌ را خنثي‌ كردند. در همين‌ زمان‌،توسط‌ مهاجرين‌ قم‌، «كميته‌ دفاع‌ ملي‌»براي‌ دفاع‌ از ميهن‌ تشكيل‌ شد. بدين‌ ترتيب‌ اين‌ شهر به‌ يك‌ مركز سياسي‌ و نظامي‌ عليه‌ روس‌ و انگليس‌ تبديل‌شد، ولي‌ پس‌ از درگيري‌هاي‌ متعددي‌، در سال‌ ۱۲۹۴ هجري‌ شمسي‌ به‌ اشغال‌ نيروهاي‌ روس‌ درآمد.
در حال‌ حاضر، قم‌ يكي‌ از مراكز مهّم‌ تشيع‌ ايران‌ و جهان‌ است‌. وجود بارگاه‌ باعظمت‌ حضرت‌ معصومه‌(س‌) و حوزه‌ علميه‌ قم‌ اهميت‌ مذهبي‌ اين‌ شهر را بيش‌ از پيش‌ فزوني‌ بخشيده‌ و حوزه‌هاي‌ علمي‌ و آموزشي‌ آن‌نيز توسعه‌ يافته‌ است‌.

موزه هاي تاريخي قم

1115

1894

درياچه هاي طبيعي قم

383

كوه هاي طبيعي قم

غار هاي تاريخي قم

1854