زبان استان كردستان

انسان كردستان از لحاظ فرهنگي سابقه بسيار جالب توجهي دارد كه نظير آن در ساير نقاط ايران كمتر ديده مي‌شود. زبان، شعر، رقص، موسيقي، آداب و رسوم به جاي مانده در اين پهنه از سرزمين ايران قدمتي ديرينه دارد. زبان كردي يكي از زبان‌هاي گروه هندي - اروپايي است و دستور زبان ويژه‌اي دارد. اين زبان در ايران چند شاخه مشخص و مجزا دارد:
الف) شاخه كرمانشاهي كه در استان كرمانشاه رايج است.
ب) شاخه اورامي كه يك لهجه بسيار قديمي با اصالت تاريخي است كه در قسمت‌هاي جنوبي شهرستان مريوان و در شهرستان پاوه از استان كرمانشاه به اين زبان تكلم مي‌شود. ادبيات مكتوبي به اين شاخه از زبان كردي وجود دارد كه از آن جمله مي‌توان به كتاب مذهبي «معرفت پير» اشاره كرد.
ج) شاخه سوراني كه در قسمت اعظم استان كردستان تكلم مي‌شود و ادبيات مكتوب و كتاب‌هاي مذهبي بسياري به اين زبان نوشته شده است. اين شاخه، مهم‌ترين و رايج‌ترين شاخه زبان كردي به شمار مي‌آيد. بعضي محققين زبان لري را هم شاخه‌اي از زبان كردي دانسته‌اند. تقريرات آيت‌الله مردوخ كه در كتاب «تاريخ مردوخ» آمده است، كردها را از حيث زبان به چهار شعبه كرماج، گوران، لر و كلهر تقسيم مي‌كند.
به طور كلي زبان كردي زباني جدا از فارسي قديم نيست، بلكه زبان پر بهايي است كه بيشتر لغات و اصطلاحات فارسي قديم را در خود حفظ كرده است. آثار بسياري به گونه‌هاي مختلف كردي مربوط به قرن‌هاي دوم و سوم هجري در دست است كه اكثر آن‌ها از آثار عرفاني گروه پارسايان اهل حق محسوب مي‌شود.

موسيقي بومي

موسيقي كردي يكي از بارزترين ويژگي فرهنگي قوم كرد است. طراوت، شادابي، فضاي عرفاني و درآميختگي مضامين با تاريخ گذشته كردها، نيمي از خصوصيات آن است. اين خصوصيات در بعضي موارد ارتباط تنگاتنگي با افكار و باورهاي تاريخي، مذهبي و قومي مردم كرد دارند. آهنگ «هوره» را مي‌توان نمونه بارز اين موسيقي به حساب آورد كه همان نيايش «اهورا» است و ظاهراً به همان شيوه اجرايي اوليه خود نيز باقي مانده است. بعضي از آهنگ‌هاي كردي هر چند كه نتوانسته است جاي شايسته‌اي را در موسيقي اصيل ايراني احراز كند، ولي گوشه‌هاي گمشده‌اي از آن‌ها هستند كه در طي قرون و اعصار به بوته فراموشي سپرده شده‌اند. اين نوع آهنگ‌ها از نظر مفهوم و مضامين با دستگاه‌هاي موسيقي ايراني همسازي نزديكي دارند كه از آن جمله مي‌توان به «الله وسي»، «ياي فه زال»، «قطار»، «حيران»، «گول» و «سوره گل» اشاره نمود كه به ترتيب بار راست پنجگاه، بيات ترك، بيات اصفهان، شور و شوشتري همگني (همساني) خاصي دارند.
آلاتي كه در موسيقي كردي مورد استفاده قرار مي‌گيرند عبارت‌اند از: دف، شمشال، ني، رمانا (بالابان)، قيچك، انبان (در موسيقي مذهبي)، توزه‌له، دهل، سرو ناز و ...
شيوه اجرا و نحوه استفاده از آلات فوق‌الذكر در نقاط مختلف كردنشين تفاوت‌هايي دارد، ولي در كل از يك اسلوب و شيوه واحدي كه عمدتاً از موسيقي نواحي مركزي كردستان متأثر است، پيروي مي‌كنند. در مراسم جشن و سرور و عروسي‌ها، نواي دلنشين موسيقي كردي شادي بخش دل‌هاي برگزار كنندگان و شركت كنندگان آن است.
شيوه اجرا، طراوت و تازگي، در آميختگي با باورها و سنن كردها و خصوصيات ديگر موسيقي كردي از جمله عناصري است كه مي‌توانند به عنوان جاذبه‌هاي خاص فرهنگي و قومي منطقه مورد توجه و علاقه شيفتگان فرهنگ و هنر مردم در عرصه صنعت و جهانگردي قرار گيرند.
نوع ديگر از موسيقي كردي موسيقي مذهبي است كه در مناسبت‌هاي خاص مذهبي اجرا مي‌شوند. عيد بعثت حضرت محمد (ص) و اعياد ديگر مذهبي از جمله مناسبت‌هايي است كه كردها منويات قلبي خود را با نواختن دهل و ديگر آلات موسيقي به معرض نمايش مي‌گذارند. همچنين دراويش و پيروان و مريدان اهل طريقت با اجراي آهنگ‌هاي خاص در تكايا و مراكز مربوط به خود، نوعي از موسيقي را به نمايش مي‌گذارند كه جزو موسيقي مذهبي كرد محسوب مي‌شود و از خصوصيات برجسته قابل توجهي برخوردار است.

قلعه قمچقاي

قلعه قمچقاي در 12 كيلومتري روستاي قمچقاي از توابع بيجار واقع شده است. اين قلعه بي مانند از دژهاي باستاني و بسيار كهن كردستان به شمار مي رود و در شمار شاهكارهي باارزش تاريخي است كه از گذشته هاي دور به يادگار مانده است. بر اساس نظرات كارشناسان، بناي اين قلعه به سده هاي 8-9 پيش از ميلاد مي رسد. در حد غربي دژ، دره ژرفي به عمق 100 متر وجود دارد كه با راهي سنگلاخ و سخت به صفه غربي منتهي مي شود. اين بخش تنها قسمتي از قلعه است كه فاقد موانع طبيعي است و در حقيقت جناح ضعيف قلعه را تشكيل مي داد و احتمال دستيابي به قلعه را تا حدي آسان مي ساخت. سازندگان و بنيان گذاران اوليه در اين قسمت از بنا به بزرگ ترين و دشوارترين كار، يعني احداث ديواري به طول تقريبي 100 متر و بلندي 15 تا 20 متر با استفاده از سنگ هاي عظيم دست زده اند و استحكامات اصلي آن را بنا نهاده اند. ساخت چنين قلعه اي با ديوارهاي عظيم، بلند و قطور، مخصوص كاخ ها و قصرهاي سلطنتي بود و رايج ترين شيوه معماري دوره هزاره اول قبل از ميلاد مسيح به شمار مي رود. در حاشيه شمالي دژ، حفره اي به ابعاد 2×3×5 متر وجود دارد كه به زيبايي تمام تراشيده شده است. در شمال غربي اين حوزه، پلكاني طويل وجود دارد كه سه دوره سكونت مادها، پارت ها و اشكانيان را مسلم مي دارد. بر ديوارهاي تونل شرقي كه از كارهاي عصر ماد است، در عصر مغول محراب كوچكي با چهار پلكان ساخته شده كه در نوع خود جالب توجه است. احداث خانه هاي خشتي و آجري در حد شرقي و بر روي بناهاي ساساني يكي از كارهاي خاص مغولان است.

قلعه ايمام

قلعه باستاني ايمام در 3 كيلومتري شرق مريوان قرار دارد و از ساخته هاي «سرخاب بيگ اردلان» (در حدود سال 945 هـ.ق) مي باشد. آثار پله ها و آب انبار قلعه كه از سنگ تراشيده شده است. در بناي آجري قلعه باقي مانده است. اين قلعه كه بعدها توسط احمدخان – والي كردستان- مورد استفاده قرار گرفت به قلعه «خان احمد» معروف شد. در كنار قلعه آثار باقي مانده مسجدي به نام «مسجد سرخ» ديده مي شود. در جريان جنگ تحميلي و در اثر موشك باران عراقي ها، بقاياي قلعه كاملا از بين رفته و امروزه تنها نشانه هايي از بناي اوليه قلعه مشهود مي باشد.

قلعه پلنگان

اين قلعه در دهستان «ژاورود» شهرستان سنندج قرار دارد و در اواخر قرن ششم هجري قمري به وسيله حكام اردلان به منظور مركز حكومت ساخته شده است. آثار يك لنگه دروازه قلعه كه از تخته سنگ بزرگ ساخته شده، هنوز هم باقي مانده است.

قلعه زيويه

اين قلعه كه در 42 كيلومتري شمال شرقي سقز قرار گرفته، در سال 1947 ميلادي به طور اتفاقي كشف شده است. آثاري كه در اين قلعه به دست آمده نشانه هايي از يك تمدن پيشرفته در اين ناحيه است. از جمله معروف ترين اين آثار، سينه بند بزرگ طلايي است كه روي آن تصوير حيوانات و موجودات افسانه اي نقش گرديده است. اين آثار به 900 سال پيش از ميلاد تعلق دارد.

قلعه حسن آباد

اين قلعه در 5 كيلومتري سنندج واقع شده و يك مقر حكومتي بوده است. قلعه حسن آباد مقر حكومت اردلان، در دوره صفويه توسط «هه لو خان» حاكم مقتدر كرد ساخته شده است. در حال حاضر ويرانه هاي اين قلعه مشهود است.

ساير تپه‌هاي باستاني استان كردستان

• تپه‌هاي تاريخي كره‌سي، ارندان و چنو در شهرستان سنندج.
• تپه‌هاي باستاني عيني سور و نجف‌آباد در شهرستان سقز.
• تپه‌هاي معروف سروآباد، نگل و دو تپة شرقي و غربي در شهرستان مريوان.

تپة باباگرگر

در يكي از روستاهاي قروه به نام باباگرگر كه بين قروه و بيجار واقع شده، تپه‌اي قرار دارد كه آرامگاه امام‌‌زاده‌اي به نام سيد جمال الدين در بالاي آن واقع شده و اكنون زيارتگاه مردم است. در اين مكان چندچشمة آب معدني نيز وجود دارد.

تپة زيور

اين تپه كه در اصل قلعه‌اي بود، در فاصله 42 كيلومتري شمال شرقي سقز واقع شده است. در سال 1325، شخصي به نام ايوب رنبو با امتياز رسمي حفاري زيويه را شروع كرد و طبق مندرجات كتاب «دوران بي‌خبري»، ايوب رنبو يا همياري اسدالله نامي گنجينه‌هاي زيويه را غارت كرد. طي دوازده سال حفاري در زيويه علاوه بر شش قبر از پادشاهان و امراي ماد، ساختمان سه طبقه زيبا با باستاني زيويه را كه از شاهكارهاي معماري عهد باستان بود در هم ريخته و از بيخ و بن كندند. بدون شك ساختمان باشكوه و سه طبقه زيويه يكي از عجايب معماري باستان بود كه با استحكامي بي‌نظير بر بالاي كوه و بر روي غار وسيع و تماشايي زيويه كه ارتفاع آن از سطح دريا 1835 متر است، بنا شده بود. هيچ بيننده‌اي با معيار عقلي خود نمي‌ـواند باور كند در سه هزار سال قبل در چنين ارتفاعي ساختماني با چنين شكوه و عظمتي ساخته شده باشد. ساختمان سه طبقة زيويه از روي شواهد غيرقابل انكار همان ساختماني است كه بنا به نشوتة «هرودوت» مادها از روي رضا و رغبت براي «ديوكو» ساختند و در واقع اين ساختمان مركز اولين دادگستري ايران باستان بوده است. ديوارهاي بنا با سنگ‌هاي مخصوص تراشيده شده و ديوار خشتي بر روي پي‌ها با مقياس‌هاي دقيق هندسي و معادلات رياضي ساخته شده بود. قطر ديوارهاي ساختمان چندين برابر قطر ديوار ساختمان‌هاي كلنگي امروز و پهناي آن بيشتر از دو متر است. ساختمان سه طبقه به شكل ساختمان‌هاي مهندسي ساز امروزي است و داراي پنجره و راهروهاي متعدد و خيلي بزرگ، ايوان با بالكني زيبا و جالب، دوازده سرستون سنگي با چند ستون سنگي، و دو دروازة سنگي حجاري شده بسيار بزرگ بوده است.
طبق شواهد و قرائن موجود با استفاده از خاصيت ظروف مرتبطه، ساختمان از آب لوله‌كشي استفاده مي‌كرد و آب لازم از چشمه‌اي كه بر بالاي كوهي در جوار كوه زيويه است تأمين مي‌شده است.

پل شيخ

اين پل نيز به سبك دورة صفوي و بر روي رودخانة قشلاق در 8 كيلومتري شمال سنندج احداث شده است. پهناي پل 3/5، درازاي آن 5/53 متر و ارتفاع آن از سطح رودخانه 6/7 متر است. پل داراي 6 دهانه است. سه دهانة اصلي آن داراي طاق جناغي و سه دهانة تعمير شده آن طاق‌هاي قوسي است

پل قشلاق

اين پل بر روي رودخانة قشلاق در 3 كيلومتري مسير سنندج – همدان احداث شده و ظاهراً ازبناهاي دورة صفويه است و شباهت زيادي به سي و سه پل اصفهان دارد. اين پل تماماً با آجرهايي با ابعاد 5×25×25 سانتي‌متر ساخته شده و ملاط آن ساروج است. پل از دو دهانه بزرگ به عرض 75/8 متر و چهار چشمه كوچك به عرض 5 متر تشكيل شده است. عرض پل 80/5 متر و ضخامت پايه‌ها 30/6 متر و طول پل حدود 90 متر است. در دو طرف پايه‌هاي پل، موج‌گيرهايي تعبيه شده كه موج‌گيرهاي شمالي مثلثش شكل و موج‌گيرهاي جنوبي مدور مي‌باشد.
در كتيبة قديمي متعلق به دوره قاجار در بدنه پل وجود دارد كه تاريخ تعمير پل را نشان مي‌دهد. كتيبه بزرگتر داراي تاري 1184 ه‍.ق و كتيبة كوچك داراي تاريخ 1334 ه‍.ق است كه اولي تاريخ احداث و دومي تاريخ تعمير پل را نشان مي‌دهد.

شهر تاريخي آرمرده

آثار تاريخي به دست آمده از ناحيه آرمرده بانه نشان مي‌دهد كه اين منطقه در جريان جنگ‌هاي ايران و عثماني شهري آباد و به وسعت آرمرده امروزي بوده است. بناهاي اين شهر از مصالح محيط پيرامون نظير چوب و سنگ ساخته شده است. تحقيقات مردم‌شناسي انجام شده نيز مقطع تاريخي درگيري‌هاي ايران و عثماني را نشان مي‌دهد.

شهر تاريخي صلوات آباد

يكي از كانون‌هاي باستاني كشف شده، شهر بزرگ «صلوات آباد» به وسعت 20 هكتار است كه در حد فاصل پل تاريخي اين روستا و قلعه تاريخي صلوات آباد و در حاشيه رودخانه قزل‌اوزن از دل خاك بيرون آمده است.

عمارت امجدالاشراف

اين عمارت از بناهاي معروف دوره قاجار است كه توسط ميرابوطالب تاجر اصفهاني در دورة امان‌الله خان والي بزرگ ساخته شده است و در خيابان صلاح‌الدين ايوبي شهر سنندج بنا به دعوت امان‌الله خان از اصفهان به كردستان آمده است. اين بنا داراي حياط سنگفرش شده، حوض، حمام، تالار و حسينيه است. حسينيه از جالب‌ترين قسمت‌هاي بنا مي‌باشد، كاشي‌كاري‌هاي بي‌نظير و ظريف، نقاشي‌ها و گچ‌بري‌هاي زيبا بر روي ديوارها دارد. تمام تزئينات بنا به دست استادكاران اصفهاني طراحي و اجرا شده‌اند.
مصالح به كار رفته در بنا شامل گچ، آجر و آهك و ملات ساروج و كاه‌گل است كه قسمتي از گچ و آهك مصرفي را از اصفهان آورده‌اند. سيستم آب رساني عمارت از طريق قنات و تنبوشه‌هاي سفالي است و دفع فاضلاب نيز توسط لوله‌‌هايي به يكي از رودخانه‌هاي اطراف هدايت مي‌شود و از طريق آن دفع مي‌گردد.
تعداد ديگري از خانه‌هاي قديمي در نواحي مختلف استان به ويژه شهر سنندج پراكنده شده‌اند.

عمارت وكيل‌الملك

از جمله بناهاي ديدني و قديمي شهر سنندج عمارتي معروف به عمارت وكيل است كه در خيابان كشاورز قرار گرفته است. اين عمارت موروثي و شخصي خانوادة وكيل است كه در تاريخ حكومت كردستان همواره از صاحب‌منصبان حكومتي بوده‌اند. بنا به يك روايت تاريخي، اصل بناي اين عمارت به دورة زنديه مربوط است كه توسط محمد رشيد بيگ وكيل – از امراي جعفر خان زند – احداث شده و در دوره‌هاي بعدي به تدريج تكميل شده است. اولين تعمير كلي در سال 1310 ه‍.ق و توسط امان‌الله خان وكيل‌الملك صورت گرفته و عمارت را به وضع فعلي كه مجموعه‌اي از چندين بنا، حياط و باغ مي‌باشد، درآ‎ورده است. اين عمارت با گذشت سال‌ها، هنوز هم در نهايت پايداري و استحكام پابرجاست و از آثار جالب توجه و ديدني شهر سنندج محسوب مي‌شود.

خانه آصف وزيري

يكي از آثار ديدني و تاريخي سنندج «خانه آصف» است كه در مركز شهر سنندج واقع شده و قدمتي حدود 130 سال دارد. اين عمارت از لحاظ گچ بري‌ها و ارسي‌ها قديمي، بسيار زيباست. سبك معماري، سنگ‌هاي تراش خورده و برجسته . طاق‌هاي هلالي اين ساختمان، منظره‌اي بديع و قابل تحسيني به وجود آورده است. قسمت تالار و ارسي آن در نوع خود بسيار هنرمندانه و زيبا ساخته شده است.
يكي ديگر از مشخصات اين ساختمان حمام بزرگ و بسيار جالبي است كه در داخل حياط بزرگ اين بنا قرار گرفته و از هر جهت جالب و ديدني است.

عمارت مشير

عمارت مشير در خيابان شهداي سنندج واقع شده و از بناهاي مشهور دورة قاجاري است كه توسط ميرزا يوسف مشير ديوان – مشاور و جامشين حاكم منطقه – ساخته شده است.
اين بنا كه سالياني چند محل استانداري كردستان بود، هفت حيات ئ هفت آب نما دارد و شامل بخش‌هاي خصوصي، عمومي، تشريفاتي، خدماتي و بهداشتي است. در بخش اصلي ساختمان، ايوان ستون دار، تالار، حياط وآب نما قرار گرفته و در و پنجره‌هاي ارسي ‎آن از تلفيق گره چيني چوب و شيشه رنگي، اتاقها را زينت داده است.

عمارت سالار سعيد (موزة سنندج)

يكي از بنا‌هاي تاريخي استان كردستان كه از جاذبه‌هاي ارزشمند جهانگردي نيز برخوردار است، عمارت سالار سعيد است كه در حال حاضر به موزة سنندج تبديل شده است.
اين بنا در اواخر حكومت ناصرالدين شاه قاجار به وسيله ملا لطف‌الله شيخ‌الاسلام كه يكي ازعلماي معروف اهل سنت در دوره قاجاريه بوده، احداث شده و بعدها به مالكيت سالار سعيد سنندجي درآمده و به نام ايشان معروف شده است.
شيوه و سبك معماري و ساخت اين عمارت از معماري دورة قاجار تأثير گرفته است. اين موزه شامل بناي اصلي و حياط است. بناي اصلي موزه در ضلع جنوبي قرار گرفته و شامل يك زيرزمين و و يك طبقة فوقاني است. زيرزمين عمارت به شكل حوض خانه ساخته شده و داراي سقف گنبدي شكل با تزئيناتو آينه‌كاري بسيار زيبا است. در همين قسمت شاه‌نشين‌ها و يك حوض سنگي به شكل شش ضلعي ساخته شده كه هنوز هم از آن‌ها استفاده مي‌شود. كليه قسمت‌هاي عمارت از سنگ، آجر و چوب ساخته شده است. سقف سالن بزرگ عمارت از چوب قاب سازي شده و پوش خارجي آن از شيرواني است.
جالب‌ترين و زيباترين قسمت بنا، ارسي بزرگ تالار است كه چهار سال وقت صرف ساختنن آن شده است. اين ارسي هفت لنگه دارد و شاهكاري از هنرهاي چوبي است.
پس از انقلاب اسلامي به علت نامعلومي، در پي يك آتش‌سوزي، خسارت‌هايي به ارسي‌ها و سقف‌هاي اين بناي تاريخي وارد شد. در حال حاضر اين خرابي‌ها بازسازي و تعمير شده و بنا زيبايي اوليه خود را بازيافته است.

عمارت خسرو آباد

اين بنا يادگار امان‌الله خان بزرگ است كه به اوايل دورة حكومت ساسلة قاجار ربوط مي‌شود و مركز حكومتي بوده استو اين كاخ در گذشته مشتمل بر چهار باغ، دروازه و خيابان و چهار حوض بزرگ و يكي عمارت بسيار عالي بود.
در حال حاضر اين مجموعه به صورت بيروني و اندروني شكل يافته و حد فاصل آن را يك باغ بسيار زيبا و مشجر با محوطه سازي بديعي پوشانده است. عمارت دو اشكوبه و مدخل ورودي آن به صورت كريدورهشتي است. در طرفين هشتي دو اطاق جهت نگهباني به چشم مي‌خورد. اصل عمارت را امان الله خان بنا نهاده، ولي علي اكبر خان شرف الملك و ضع عمارت را تغيير داده و عمارتي عالي در آن احداث كرده كه مصالح آن از آجر و سنگ است آيينه‌كاري و گچ‌بري‌هاي زيبايي دارد. ارسي‌هاي اين بنا در نهايت دقت ساخته شده و در نوع خود كم‌ نظير است. محل اين عمارت به وسيله يك خيابان جديدالاحداث كه از خيابان امام خميني منشعب شده است، به شهر مربوط مي‌شود. مجموعه عمارت در حال حاضر مسكوني است و خاندان صادق وزيري در آن سكونت دارند.

سنگ نبشته اورامانات

اين سنگ نبشته در اورامانات مريوان در سينه كوه «زينانه» در طاقنمايي به ارتفاع 170 و پهناي 150 سانتي‌متر قرار دارد كه به صورت هلالي حجاري و كنده‌كاري شده‌اند. درون طاقنما و در جهت غربي آن نقش برجستة انساني كه احتمال مي‌رود كه شخص شاه باشد با بلندي 5/2 متر و پهناي 30 سانتي‌متر حجاري شده است. نقش برجسته شاه، كلاهي دارد كه به شكل استوانه و شبيه باشلوق مي‌باشد. نقوش مخصوصي بر روي قسمت فوقاني اين نقش برجسته حك شده است. همچنين كتيبة ديگري با خط ميخي در كادري به ابعاد 120×120 سانتي‌متر و در تعداد 45 تا 50 سطر در همين محل وجود دارد كه احتمالاً به اواخر هزاره دوم و اوايل هزاره اول پيش از ميلاد مربوط است.

برج آجري اوشقون بابا

اين برج تاريخي در ضلع غربي روستاي عربشاه از توابع بيجار واقع شده است. فرم، مصالح و نوع گنبد كه سابقاً بر روي برج استوار بود، نشانگر آثار قرن پنجم و ششم هجري قومي است. در حاضر ديوارهاي آجري برج باقي مانده و بخش بزرگي از ساختمان آن قبلاً تخريب شده است. بنا به گفتة اهالي، اين برج به نام باباشاه معروف است و به موجب كتيبه گچي كه با دست بر سر در آن نوشته شده است، در سال 1322 شخصي به نام علي اشرف باني تعمير اين محل شده است. نام اصلي اين شخصي علي اشرف ميرزا محمدي عربشاهي است. اين برج آجري متعلق به دورة سلجوقي است.

بازار سنندج و آصف

در شهرستان سنندج دو بازار معروف به بازار سنندج و آصف وجود دارد كه به سبك معماري دوره صفويه ساخته شده است و از بناهاي باارزش و ديدني اين شهرستان محسوب مي‌شوند.

ساير حمام‌هاي قديمي و مهم استان كردستان

• حمام خان، حمام وكيل و حمام ممتاز در شهرستان سنندج
• حمام حاجي صالح در شهرستان سقز.

حمام قصلان

در روستاي «قصلان» در شمال شهر قروه يك باب حمام قديمي بازمانده از دوران قاجار وجود دارد كه به گفتة اهالي تا چند سال پيش مورد بهره‌برداري قرار مي‌گرفت. سبك معماري درون حمام، كاشي كاري‌ها و قسمت‌هاي مختلف آن قابل توجه است. متأسفانه در اثر عدم مراقبت و عدم حفاظت لازم، زير چند ستون حمام به وسيلة حفاران غيرمجاز تخريب شده است. موقعيت استقرار اين حمام با توجه به امام‌زاده و چشمة آب معدني «باباگرگر» اهميت خاص جهانگردي دارد.

سد باستاني شو

محل اين اثر شهرستان بانه است كه در جريان مطالعات باستان‌شناختي اخير پديدار شده است. در جريان اين مطالعات ديواره يك سد كه در دوران پارت‌ها و ساساني‌ها ساخته شده است از سنگ لاشه و ساروچ به قطر 4 متر و طول 10 متر در روستاي «شو» بانه به دست آمده است. بخش‌هايي از ديوارة سد در جريان كارهاي عمراني در منطقه به شدت آسيب ديده است.

استان كردستان

موقعيت جغرافيايي و تقسيمات سياسي استان

استان كردستان با وسعتي معادل 28203 كيلومتر مربع در غرب ايران و در مجاورت بخش شرقي كشور عراق قرار دارد اين استان كه در دامنه‌ها و دشت‌هاي پراكندة سلسله جبال زاگرس مياني قرار گرفته است، از شمال به استان‌هاي آذربايجان غربي و زنجان، از جنوب به استان كرمانشاه و از غرب به كشور عراق محدود است. استان كردستان بين 34 درجه و 44 دقيقه تا 36 درجه و 30 دقيقه عرض شمالي 45 درجه و 31 دقيقه تا 48 درجه و 16 دقيقه طول شرقي از نصف‌ النهار گرينويچ قرار گرفته است.

جغرافياي طبيعي
استان كردستان با ميانگين بارندگي سالانه حدود 500 ميلي ليتر از جمله استانهاي با بارش متوسط در كشور است . آب هاي استان به دو بخش سطحي و زير زميني تقسيم مي شود استان كردستان به لحاظ موقعيت طبيعي و اقليمي،آب هاي روان و رودخانه هاي متعددي دارد كه علاه بر ايجاد چشم اندازها و مناظر زيبا،زمينه هاي مناسبي را براي و رزش هاي تفريحي مانند شنا وماهي گيري فراهم كرده است .از نمونه آب هاي سطحي مي توان به رودهاي متعدي از جمله زرينه رود،سيمينه رود،سفيد رود ،زاب كوچك سيروان،و بخش كوچكي از كرخه اشاره كرد.

جدول آب و هوايي

نام مركز استان سنندج
ارتفاع از سطح دريا (متر) 1373.4
ميانگين هواي ماه تير 29
ميانگين هواي ماه بهمن 1.2
ميزان بارش ساليانه 352.1mm


جغرافياي اقتصادي ‌
استان كردستان به لحاظ دارا بودن پتانسيل هاي خوب از جمله آب و خاك و معادن مي تواند در زمينه توليدات صنعتي رشد و توسعه يابد . استان داراي ذخاير قابل توجه مواد معدني است و سنگ هاي تزئيني با تنوع فراوان در رنگ ، شاخص ترين ماده معدني منطقه مي باشد .
استاد كردستان‌ از نظر كشاورزي‌ از مناطق‌ مورد توجه‌ و از لحاظ‌ دامپروري‌ يكي‌ از قطب‌هاي‌ اساسي‌ دام‌داري‌ كشور محسوب‌ مي‌شود . توليدات‌ كشاورزي‌ اين‌ استان‌ را به‌ ترتيب‌ اهميت‌ گندم‌ ، جو و حبوبات‌ تشكيل‌ مي‌دهد . با توجه‌ به‌ شرايط‌ طبيعي‌ متنوع‌ ، فعاليت‌هاي‌ كشاورزي‌ آن‌ به‌ شكل‌ ديمي‌ و آبي‌ انجام‌ مي‌شود . از ديگر فعاليت‌هاي‌ اقتصادي‌ استان‌، پرورش‌ زنبور عسل‌ ، از رونق‌ بسزايي‌ برخوردار است ‌. فعاليت‌هاي‌ صنعتي‌ استان‌ كردستان‌ در مقايسه‌ با ساير استان‌هاي‌ كشور بسيار محدود است‌ و از مناطق‌ توسعه‌ نيافته‌ صنعتي‌ كشور به‌ شمار مي‌رود.
صنايع‌ ماشيني ‌: صنايع‌ ماشيني‌ استان‌ شامل‌ گروه‌هاي‌ صنايع‌ كاني‌ غير فلزي ‌، شيميايي ‌، سلولزي ‌، نساجي‌ و چرم‌ ، غذايي ‌، برقي‌ و الكترونيك‌ است‌ .


جغرافياي انساني و سياسي
جمعيت استان بر اساس سرشماري سال 85 معادل 983052 نفر مي باشد كه از اين تعداد، 785213 نفر را جمعيت شهري و 197839 نفر را جمعيت روستايي شامل ميشوند.

جغرافياي سياسي
استان كردستان بر اساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1375، داراي 8 شهرستان، 12 شهر، 21 بخش، 78 دهستان و 1765 آبادي داراي سكنه بوده است. شهرستان‌هاي اين استان عبارتند از: بانه، بيجار، ديواندره، سقز سنندج، قروه، كامياران و مريوان. در حال حاضر استان كردستان با مجموعة شهرها، روستاها و عشايري كه در اقصي نقاط آن پراكنده شده و استقرار يافته‌اند، به يكي از نواحي در حال توسعه غرب كشور تبديل شده و از پتانسيل‌هاي توريستي و تفرجگاهي قابل توجهي برخوردار است.