مسجد و مدرسه صالحيه
مسجد-مدرسه صالحيه در خيابان مولوي روبروي بازار واقع شده و باني آن حاج ملا صالح برغاني از علماي نامي عصر خود و از مجاهدين مبارز قرن سيزدهم مي باشد.

مدرسه ابراهيميه
مدرسه ابراهيميه يا مدرسه جديد در محله آخوند، واقع گرديده و باني آن حاج محمد ابراهيم از طايفه ميرزا است.

مدرسه شيخ الاسلام
بناي اوليه مسجد-مدرسه شيخ الاسلام مربوط به يكي از امراي تركمانيه به نام آقاسي است و حاج ميرزا مسعود شخ الاسلام در سال 1321 قمري آن را تجديد بنا كرد.

مسجد و مدرسه سردار
مدرسه و مسجد سردار توسط حسن خان و حسين خان سردار از امراي فتحعليشاه قاجار به سال 1231 هجري قمري ساخته شده است

مدرسه التفاتيه
مدرسه التفاتيه توسط خواجه التفات در دوره ايلخاني بنا گرديده است و داراي طرحي دو ايواني مي باشد. 

گرمابه قجر
گرمابه قجر با توجه به شواهد به دست آمده از لايه برداريها در دوره صفويه شكل گرفته است. ورودي گرمابه با چند پله به هشتي ساده و سپس با يك انحراف محور به سربينه مي رسد. سربينه وسيع گرمابه پلان هشت ضلعي داشته كه هر ضلع آن واجد شاه نشين و طاق نما مي باشد. حوض بسيار زيبايي نيز در وسط گرمابه قرار گرفته است. بر سر ارتباط سر بينه و گرم خانه يك فضاي وسط قرار دارد. گرم خانه داراي يك فضاي مركزي محدود و تعدادي فضاي جانبي مي باشد كه حالتي خصوصي تر داشته و به خزينه آب گرم و آب سرد دسترسي دارد. گرمابه داراي كاشي كاري بوده و طاق هاي آن رسمي بندي شده اند.

 گرمابه حاج محمد رحيم
گجرمابه حاج محمد رحيم معروف به صفا، به سال 1259 هجري توسط حاجي بن حاجي عبدالله تبريزي براي خاندان اميني بنا گرديد. اين گرمابه داراي دو بخش مجزا براي خانمها و آقايان مي باشد. ورودي بخش آقايان به خيابان مولوي دسترسي داشته كه در اثر احداث، سر در آن تخريب شده و ورودي اوليه تغيير مكان داده است. ورودي بخش خانمها به كوچه دسترسي دارد. هر دو قسمت داراي سربينه و گرمخانه مي باشند كه فضاهاي ياد شده در قسمت مردان داراي وسعت و تفصيل بيشتري بوده و همچنين معماري آن پيچيده تر و زيباتر است. بخش آقايان همچنين داراي استخر آب سرد نيز مي باشد. تقريباً تمامي فضاها توسط انواع مختلف رسمي بندي و مزين گشته اند

كاوانسراي گلشن
كاروانسراي گلشن در خيابان مولوي واقع شده و زماني نقطه انتهاي يكي از راسته هاي اصلي منتهي به بازار بوده است. از سر در آن كه بگذريم هشتي تقسيم با گنبدي به دهانه تقريبي  5 / 4 متر با رسمي بندي 12 و دو گوشواره كناري كه مزين به كاربندي حاشا قلي 16 مي باشد، شكل گرفته كه اين فضا تعدادي از حجره ها را به دور خود جمع كرده است و خيشاني كه بالاي گنبد نورگيري اين فضا را تأمين مي نمايد . بعد از هشتي، حياط مجموعه قرار دارد كه فضاهاي معماري به شيوه حياط مركزي دور آن چيده شده و بنا در دو طبقه زير زمين و هم كف طرح ريزي شده است.

كاوانسراي آوج
كاوانسراي آوج در شهر آوج واقع و داراي طرح دو ايواني است. شالوده كاروانسرا توسط سنگهاي لاشه و قلوه، بنا گرديده و بر روي آن تا بالا آجر چيني شده است. نماي داخلي كاروانسرا عبارت است از 2 ايوان و 24 ايوانچه كه در پشت اكثر آنها حجرات واقع شده و 4 عدد به شترخان كاروانسرا راه مي برند. شترخان به صورت راهرو طويل با پوشش طاق و تويزه بوده كه در زير هر طاق نما سكويي جهت بار انداز واقع شده است. ورودي كاروانسرا در قسمت جنوب قرار دارد، و در دو طرف داراي سكو مي باشد و در طول دالان يا هشتي سرپوشيده آن نيز هر طرف سه غرفه قرار دارد.

كاروانسراي خرزان
اين كاروانسرا در روستاي خرزان بر سر جاده قديم رشت واقع شده و داراي پلاني مربع شكل است. ورودي بنا در ضلع شمالي كاوانسرا قرار دارد. نماي خارجي شامل چهار ضلعي اي است كه در گوشه ها داراي برجهاي مدور است. حياط كاروانسرا مربع شكل بوده و در اضلاع چهارگانه آن ايوانچه و يك ايوان به چشم مي خورد كه طرح 4 ايواني كاوانسرا را ارائه مي دهد.
4 طاق نماي واقع در كنج اضلاع، شرقي و غربي راه ورود به فضاي شتر خان را كه به صورت راهرويي سرتاسري و سكو دار ساخته شده شكل مي دهد. اين فضا مكان بار انداز و اطراق افراد در كنار چهارپايان خود بوده است.

كاروانسراي هجيب
اين كاوانسرا در ضلع شمال غرب روستاي هجيب واقع شده و ورودي آن در ضلع جنوبي قرار گرفته است طرح كلي اين كاروانسرا به صورت مربع بوده كه در تقاطع چهار ضلع خارجي، برجهاي مدوري به صورت نيم سكون تعبيه گرديده است. داخل طاق نماهاي ورودي كه با قوس جناغي پوشش شده رسمي بندي با آجركاري رنگي (اخرايي)، اجرا گرديده كه رسمي با تركيب نهم گنبد و يا باريك به شكل رايج بناهاي دوره اسلامي، در ايوان ورودي ديده مي شود. هشتي ورودي عمارت از فضايي وسيع است كه با سقف گنبدي شكل مدوري پوشش شده است. پس از هشتي به حياط مربع شكل مي رسيم كه حجرات با فاصله 50 سانتيمتر از كف با پايه سنگي دور تا دور حياط قرار گرفته و 4 ايوان نيز در ميانه اضلاع چهارگانه بين حجرات ديده مي شود.

شهر قزوين تاچند دهه پيش داراي هفت دروازه در وروديهاي مختلف شهر بود كه متاسفانه امروزه تنها دو عدد از آنها باقي مانده است. 

آب انبار سردار بزرگ
اين آب انبار  به عنوان بزرگترين آب انبار تك گنبدي ايران محسوب مي گردد. بانيان اين بنا؛ محمد حسن خان و محمد حسين خان سردار از امراي فتحعليشاه قاجار مي باشند. اين آب انبار داراي سر دري رفيع با قوس جناغي مي باشد. راه شير آب انبار 50 پله سنگي دارد و براي دسترسي يافتن به آب 5 / 12 متر پايين بايد رفت. مخزن آب اين آب انبار داراي طرحي مربع شكل به ابعاد تقريبي 17 متر است. مصالح بكار رفته در جرزها، شفته آهگ با روكش ساروج و قطر آنها در حدود سه متر مي باشد. گنبد عظيم آب انبار آجري است و در بالاترين قسمت آن بادگيري قرار گرفته و ارتفاع بلندترين نقطه آن تا كف آب انبار حدود 5 / 28 متر است. حجم مخزن اين آب انبار 300 متر مكعب است. 

آب انبار حاج كاظم
اين آب انبار در سال 1256 بنا شده و زيباترين آب انبار شهر محسوب مي شود. اين آب انبار داراي سر دري زيبا و مزين به كاشي است و علاوه بر تزئينات كاشي كاري داراي طاق رسمي بندي و كتيبه سنگي مي باشد. را ه شير آب انبار داراي 33 پله بوده و سقف آن طاق با قوس جناغي مي باشد. مخزن آب انبار مستطيلي شكل بوده و با شفته آهك و آجر ساخته شده است. قطر جرزهاي آب انبار در حدود 3 متر و با طاق و تويزه پوشش شده است. از ويژگيهاي ديگر اين آب انبار وجود دو عدد باد گير به ارتفاع 8 متر مي باشد كه داراي تزئين كاشي مي باشد.

آب انبار آقا
آب انبار آقا از آثار دوره قاجاريه و در نزديكي مسجدي به همين نام واقع گرديده است. اين آب انبار داراي سر دري مزين به كاشي معقلي و كاربندي است. راه شير آب انبار در حال حاضر داراي 30 عدد پله سنگي است و اختلاف سطح بين پائين ترين قسمت آن از سطح كوچه 60 / 9 متر است. مخزن آب انبار طرحي مستطيل دارد و جرزهاي آن با قطر تقريبي 20 / 2 متر از شفته آهك با روكش ساروج ساخته شده است. طاق مخزن آجري است و گنجايش مخزن آب انبار حدود 800 متر مكعب مي باشد.

آب انبار سر داركوچك
اين آب انبار مقابل مسجد و مدرسه سردار قرار گرفته و از بناهاي ساخته شده توسط برادران سردار امراي فتحعليشاه قاجار در سال 1229 مي باشد. آب انبار سردار داراي سر دري مزين به كاشيكاري است و داخل ورودي آن رسمي بندي شده و كتيبه اي از سنگ مرمر به خط نستعليق دارد. را ه شير آب انبار 36 پله دارد طرح پلان مخزن آب انبار به صورت مربعي به ابعاد تقريبي 20 متر مي باشد. در مركز اين مربع ستون عظيمي قرار گرفته است كه اندازه جرز آن 4 متر مي باشد. اين ستون چهار تويزه را تحمل مي نمايد . پوشش آب انبار را چهار گنبد خفته تشكيل مي دهد كه در مركز هر يك بخاركش كوچكي قرار گرفته است. گنجايش آب انبار حد اكثر 3800 متر مكعب و از اين نظر بزرگترين آب انبار شهر مي باشد. 

آب انبار زنانه بازار
آب انبار زنانه بازار در ضلع غربي مسجدالنبي واقع شده و بزرگترين آب انبار بازار قزوين مي باشد. باني آن مرحوم حاج ملا عبدالوهاب از علماي بنام شهر و معاصر فتحعليشاه است. سر در اين آب انبار از بين رفته و از روي شواهد، بازسازي شده و بسيار كوچك و ساده است. راه شير آب انبار داراي 43 عدد پله گنجايش 2350 متر مكعب آب را دارد. جرزهاي آب انبار به قطر 60 / 1 متر از شفته آهك با روكش ساروج ساخته شده است  اين آب انبار داراي پنج باد گير بوده كه همگي در پشت ديوارهاي بازار و مسجد پنهان گشته اند. 

آب انبار حكيم
آب انبار حكيم در انتهاي بازارچه سپه واقع شده و باني آن حاج ميرزا آقاي حكيم است. اين آب انبار داراي سر دري زيبا با رسمي بندي است و كتيبه آن تاريخ 1244 را بر خود دارد. را ه شيره آب انبار 35 پله سنگي دارد. مخزن آب انبار از شفته آهك با روكش ساروج ساخته شده وگنجايش مخزن آب انبار در حدود 900 متر مكعب است. در مقابل سر در اين آب انبار سقاخانه اي احداث گرديده كه هم زمان با آب انبار شكل گرفته است.

آب انبار مسجد جامع (خيابان)
آب انبار مسجد جامع در جلو خان مسجد جامع واقع شده و بنا بر كتيبه ورودي آن در زمان سلطنت شاه سليمان صفوي ساخته شده است.
سر در آب انبار داراي طرحي ساده و فاقد هرگونه تزئين است. راه شير آب انبار داراي 37 پله سنگي و مخزن آب انبار گنجايش 1800 متر مكعب آب را دارد و جنس ديواره هاي آن از شفته آهك به قطر 40 / 2 متر است.

دشت قزوين در ميان دو راهي كه در شمال به دامنه هاي كوهها ي طالقان-الموت و در جنوب به كوههاي دامنه آوج و خرقان مي رسد قرار گرفته و از زمانهاي دور محل تردد و مهاجرت گروههاي انساني بوده است. تپه هاي پيش از تاريخ واقع در جنوب دشت قزوين ( تپه زاغه، تپه قبرستان و قره تپه)، معرف قديم ترين دوران استقرار پيش از تاريخ در اين منطقه مي باشند.

تپه زاغه
اين تپه در 8 كيلومتري شمال شرق دهستان سگز آباد از توابع شهرستان بوئين زهرا قرار گرفته و در بررسي اوليه بقاياي يكي از اولين اجتماعات كشاورزي به دست آمده و معرف يكي از مكانهاي اوليه اسقرار در ايران مي باشد. بر اين اساس تاريخ تقريبي استقرار در زاغه اواخر هزاره ششم بوده كه قبل از هزاره ششم ق.م اين محل به كلي متروك شده و اهالي زاغه به محل ديگر مهاجت كرده اند. به نظر مي رسد تپه زاغه قديم ترين بقاياي باستاني را در بر داشته و پس از متروك شدن اين تپه، استقرار در تپه قبرستان آغاز شده است.

 تپه قبرستان
اين تپه در فاصله 300 متري غرب تپه سگز آباد (قره تپه) قرار گرفته و ارتفاعي بسيار كم داشته و بيشتر بقاياي باستاني آن در زير لايه هاي شن و ماسه و سيلاب مدفون گرديده است. سفالهاي بدست آمده از اين تپه به صورت خشن، ظريف و منقوش بوده و نقوش هندي، حيواني و انساني بر سفالهاي منقوش ديده مي شود، اثر معماري بدست آمده نيز شامل بخشهايي از ديوار خانه ها، كوچه، و نمونه كوره فلز كاري مي باشد و بر اساس شواهد باستان شناسي چنين به نظر مي رسد كه اين تپه به تناوب يا مورد سكونت قرار گرفته و يا به عنوان قبرستان در طول هزاره پنجم تا اول استفاده شده است.

قره تپه
شهرستان بوئين زهرا در 55 كيلومتري جنوب غربي قزوين واقع شده است و دهستان سگزآباد به فاصله 11 كيلومتري شمال غرب شهرستان قرار گرفته و تپه باستاني قره تپه در 5 كيلومتري جنوب دهستان سگز آباد واقع شده است.  
طول تقريبي اين تپه كه به صورت شمالي جنوبي است، از شمال به جنوب 345 متر و از شرق به غرب 300 متر مي باشد، اطراف اين تپه را زمينهاي كشاورزي احاطه كرده است تپه زاغه در شمال شرق اين تپه و  تپه قبرستان در جنوب غرب آن قرار گرفته است.

ميمون قلعه
ميمون قلعه بنايي است مربع شكل به ابعاد تقريبي 70 متر كه از خشت هاي 30 سانتي متري ساخته شده است. اين بنا دو طبقه بوده كه بخش فوقاني از يك سالن چليپايي و اتاقهايي در اطراف آن تشكيل شده و طبقه زيرين شامل يك شبكه راههاي ارتباطي مي باشد.

قلعه چال (اندج)
در جنوب شرقي روستاهاي اندج بر روي يك كوه منفرد بقاياي قلعه اي وجود دارد كه سمت جنوب و غرب اين كوه را دره هاي عميقي احاطه كرده است و تنها راه دسترسي به آن از طرف شرق بوده و در كف دره شرقي، بين اين كوه و چند كوه ديگر در شمال و شرق محوطه و سيعي است كه پوشيده از قبور اهالي است كه در اطراف آن سفالينه هاي لعاب دار قرون پنجم تا هفتم پراكنده است.

برج هاي دوگانه خرقان
خرقان در جنوب غربي قزوين واقع گرديده و سرزميني كوهستاني است. در اين منطقه دو آرامگاه از دوره سلجوقي بر جاي مانده است. برج اول هشت ضلعي مي باشد كه بر هر ضلع آن طرحهاي متنوع آجري نقش گرديده است. اين برج داراي گنبدي دوپوش بوده و دو پلكان مارپيچ بدان منتهي مي گردند. ارتفاع اين آرامگاه در حدود 15 متر و قطر بنا حدود 11متر مي باشد.

برج بزرگ و كوچك شميران
برجهاي بزرگ و كوچك شميران در حوزه آبگير سد سفيد رود و نزديك قلعه شميران قرار گرفته اند. اين برجها بر روي صفحه اي سنگي قرار گرفته و داراي طرح 8 ضلعي بوده و از سنگ ساخته شده اند. و به نظر مي رسد هر دو بنا متعلق به يك دوره زماني باشند.

برج باراجين 
در ارتفاعات شمال شهر قزوين بر قله كوهي و بر روي سكوي هشت ضلعي كه حدود يك متر از كف زمين ارتفاع دارد بنا گرديده است

كاوش ها و يافته هاي باستان شناسي در دشت قزوين، نشانگر مرحله يكجانشيني وكشاورزي در هزاره هفتم قبل از ميلاد و برخورداري ساكنان آن از صنايع اوليه و نظام اجتماعي است.
منطقه كاسپين كه از روزگاران پيشين، سرزميني آباد و پر جمعيت بود، در زمان ساساني رونقي ديگر يافت و با بناي شهر شاپوري كه آنرا شاد شاپور نيز مي خواندند، چهره اي متفاوت پيدا كرد و به خاطر موقعيت ويژه اش، پذيراي نظاميان و جنگاوران سلحشور هم شد و از قلعه و برج و بارويي مستحكم برخوردار گشت.

زبانهاي رايج در منطقه عبارتند ازفارسي، تاتي، مراغي، كردي، لري، تركي و رمانلوئي. زبان رايج شهر قزوين و نيز اكثر اهالي ساكن در بخشهاي شرقي استان فارسي مي باشد كه درمحلات بافت قديم شهر با سه گويش راري، مغلواكي و گوي ميداني در ميان مردم متداول بوده است.
لازم به ذكر است به جز زبان مراغي كه در همه روستاهاي مراغي نشين به يك شكل گويش مي شود، زبانهاي ديگر به فراخور اقليم و همچنين تحت تأثير زبانهاي همسايه در گويشهاي متفاوت در ميان مردم جاري مي باشد. زبان شناسان زبان تاتي را از خانوادهاي زبان مادي باستان به حساب مي آورند. زبان رمانلوئي زباني است كه در چند روستاي قزوين متداول است كه ساكنان آن را كولي ها تشكيل مي دهند و به اعتقاد آنها اهالي اين روستاها از ناحيه روماني به اين مكان نقل مكان كرده اند. مثلاً زبان تاتي كه در قسمت غربي الموت رايج است، پر است از اصطلاحات زبان طبري، به خاطر اينكه آن مناطق، هم مرز با استان مازندران مي باشد. اين زبان در قسمت مشرق الموت داراي اصطلاحات گيلكي مي شود، چون در شمال آن استان گيلان واقع شده است.

بر اساس آخرين وضعيت تقسيمات كشوري در آذرماه 1380, استان قزوين داراي 4 شهرستان (قزوين، آبيك، تاكستان، بوئين زهرا) 17 شهر ( قزوين، اقباليه، محمديه، الوند، محمود آباد نمونه، آبيك، رازميان، معلم كلايه، تاكستان، اسفرورين، ضياء آباد، خرمدشت، آوج، شال، دانسفهان، آبگرم و بوئين زهرا) است، 18 بخش، 44 دهستان و 1593 آبادي مي باشد كه 931 آبادي آن داراي سكنه و 612 آبادي آن خالي از سكنه است. اتوبانهاي تهران-كرج-قزوين و قزوين-زنجان، اين استان را به استانهاي شمال، غرب و تهران متصل مي كند. راه آهن شمال غرب كشور نيز از قزوين عبور مي كند. جاده ي ترانزيتيي و بسيار با اهميت ايران-اروپا و تهران-اصفهان-شيراز نيز از داخل شهر قزوين عبور مي كنند.

شهرستان قزوين
اين شهرستان در 130 كيلومتري غرب تهران واقع شده و بوسيله اتوبان و راه آهن به تهران متصل است. آب و هواي اين شهرستان در تابستان خنك و در زمستان سرد مي باشد. ميزان بارش ساليانه آن حدود 318 ميليمتر و دماي متوسط هوا 26 درجه سانتي گراد است. اين شهرستان به طور متوسط 107 روز يخ بندان است و رطوبت نسبي هوا بين 49 تا 57 درصد است. بخش شمالي شهرستان قزوين را كوهستانهاي البرز در بر گرفته و قسمت جنوبي و شرقي آن را دشت نسبتاً همواري احاطه نموده است.

شهرستان آبيك
اين شهرستان در فاصله 5 كيلومتري شرق قزوين بر سر راه تهران-
قزوين واقع شده است و دو جاده ترانزيتي بسيار مهم؛  يكي اتوبان و ديگري جاده آسفالته قديم تهران از كنار آن مي گذرد.

شهرستان بوئين زهرا
اين شهرستان واقع در دشت قزوين و در جنوب آن قرار گرفته است. فاصله آن تا قزوين حدود 50 كيلومتر است. اين شهرستان در كنار جاده بسيار پر تردد اصفهان به تهران واقع شده. زبان مردم بوئين زهرا تركي و جمعيت آن 48 هزار نفر در شهر و 125 هزار نفر در روستاهاي آن مي باشد. شهرستان بوئين زهرا داراي 4 شهر ( آوج، شال، رامند و مركزي)، 14 دهستان و 254 آبادي داراي سكنه است.

تاكستان
شهرستان تاكستان يكي از شهرستانهاي استان قزوين است كه در غرب استان واقع شده. مركز آن، شهر تاكستان است. اين شهر داراي 4 بخش است كه شامل 3 شهر، 9 دهستان و 133 آبادي است. فاصله قزوين تا تاكستان حدود 40 كيلومتر است كه بوسيله جاده آسفالته و اتوبان تهران زنجان به قزوين متصل شده است.

استان قزوين از سمت شمال به استانهاي مازندران و گيلان، ازغرب به استانهاي زنجان و همدان، از جنوب به استان مركزي و از سمت شرق به استان تهران محدود است. قسمت شمالي و غربي استان كوهستاني و جنوب و جنوب شرقي آن را دشت قزوين تشكيل مي دهد. مساحت استان قزوين برابر با 15820 كيلومتر مربع بوده كه تقريباً 1 % از مساحت كل كشور را شامل مي شود.   
استان قزوين داراي زمستانهاي سرد و تابستانهاي خنك است. ميزان بارندگي در اين استان بين 200 تا 300 ميليمتر در سال در نوسان است.