شهر تاريخي سيروان (شيروان)، قسمت دوم

معماري و شهرسازي سيروان

بر اساس گزارش ها و آثار مكتوب از جغرافياي نويسان اسلامي و خاورشناسان،سيروان شهري مهم و معتبر بود و در عصر ساسانيان رونق بيشتري داشت  و موقعيت خود را تقريباً تا قرن چهارم هجري حفظ نموده.بعد از حكومت آل بويه به دليل انتقال مراكز حومتي از غرب ايران((بغداد،تيسفون،همدان))به نواحي شرق ايران اطلاعاتي در مورد سيروان و ديگر نواحي حاشيه غربي زاگرس در آثار مورخان ديده نمي شود.شايد اين انتقال پايتخت ها موجب شد تا اينكه حدود 1000 سال سكونت تاريخي در نواحي غرب ايران خصوصاًدر محدوده شهرهاي باستاني سيروان  و سيمره داشته باشيم.
امروزه در سكونت ويرانه هاي اين شهر مي توان كيفيت شهر سازي و ذوق معماري عصر ساساني را مشاهده كرد.هر چند اين محوطه باستاني مورد بررسي علمي قرار نگرفته و كاوش هاي باستانشناسي در آنجا صورت نپذيرفته است.روستاي فعلي سرابكلان بر روي بناهاي متعدد و مختلف باقي مانده از اين شهر تاريخي ساخته شده است كه به بررسي مشخصات برخي از اين بناها اشاره مي شود.در وسط روستا مجموعه اطاق هاي به هم پيوسته اي به صورت يك تل بزرگ  ديده مي شود كه بر فراز آن پي اطاق هاي منظم مربع شكل طبقات بالايي ساختمان مشخص و معلوم است.اما طبقه يا طبقات پايين كه به عنوان انبار و كاهدان مورد استفاده اهالي قرار مي گرفت،هنوز سالم و پابرجا باقي مانده است.اين مجموعه كه حدود 15*1 متر آن به جا مانده به صورت تعدادي اطاق تو در تو با طاق هاي قوسي و نيز مصالح سنگ رودخانه اي و ملاط گچ در وسط اين روستا خود نمايي مي كند.
يكي از معمرين محل مي گفت در سال 1310 بيشتر ساختمان هاي دو طبقه كه داراي زير زميني بودند سالم بوده و با استفاده از حدود 20 پله ارتباط با طبقات پايين و زير زمين ها امكان پذير بود ولي امروزه بر اثر فرسايش 12 كف،فضاي اطاق ها مملو از آوار بناهاي تخريب شده و سنگ و كلوخ است .در اين محوطه اطاق ها از چهار جهت داراي در خروجي است .
مقايسه معماري شيروان با بناهاي ساساني
سبك معماري بناهاي سيروان با برخي آثار از جمله شهر باستاني سيمره(دره شهر)و قلعه هاي موجود در پشته هاي كبير كوه از جمله قلعه شيخ مكان و بهرام چوبين و نيز پل چم آب برده و نزديكي دره شهر قابل مقايسه است.وقتي ساختمانهاي باقي مانده از سيمره را اب بناهاي سيروان مقايسه كنيم مي بييم  كه سبك بنا،نوع طاق و نوع مصالح آنها تقريباً يكي است.تمامي بناهاي دره شهر (سيمره باستان) از قلوه سنگ ساييده شده ساخته شده است .سيمره شهري با قصرها،كاروانسراها و خانه هاي مختلف است كه خيلي از آنها هنوز بر پا هستند.اكثر كوچه هاي و خيابانهاي ابن شهر باستاني منظم مساحي و طرح ريزي شده اند.دومورگان در مورد بناهاي سيمره مي نوسيد:
((خانه ها معمولاً مركب مي شوند از يك طبقه هم سطح زمين،طاق دار كه با گچ اندود شده اند....))
قلوه سنگ بكار رفته در بناهاي سيمره از كناره هاي رود سيمره و قلوه سنگ هايي كه در ساختمان شهر شيروان مورد استفاده قرار گرفته از كناره هاي رود شيروان آورده اند.
بيشتر گچ مورد استفاده در شهرهاي شيروان و سيمره از كوه ها و تپه هاي اطراف كه اكثراً سازنده هاي آنها گچي است آورده شده است.
سقف هاي بناهاي هر دو شهر ياد شده از قلوه سنگ و ملاط گچ به صورت گنبدي در آمده و يا با طاق هاي هلالي ساخته شده.
سيف اله كامبخش فرد در مقاله خود تحت عنوان ((دره شهر)) در كتاب شهر هاي ايران مي نويسد:در حال حاضر نشانه هايي از قوس ها و انحناهاي  طاق در اين ويرانه ها به چشم مي خورد  و نيز سايه روشن هايي از عوارض خيابان بندي و كوچه ها و سيستم شبكه ارتباط شهري در اين بافت مشهود است..... در خيلي موارد اطاق هاي جناغي حاكي از تغييراتي در شكل معماري از ساساني به اسلامي است ولي اين دگرگوني ها و سبك جديد در دره شهر عارضه اي است كه دو مكتب راكه به دنبال هم استمرار مي يابد در كنار هم با علت هاي تغيير نشان مي دهد.اين وضعيت و سبك در معماري شيروان نيز ملاحضه مي شود.
بر سر راه شيروان به سمت غرب در محا گردنه مله گون كه مشرف به شهر شيروان به سمت غرب در محل گردنه مله گون كه مشرف به شهر شيروان است يك بناي سنگي ديده مي شود،كه احتمالاً به عنوان يك محل ديده باني و حفاظتي را در ارتفاعات دامنه كبير كوه در جنوب شهر دره شهر هم ملاحضه مي كنيم كه همان كاربرد حفاظتي و نگهباني از شهر دره شهر را داشته است.
با توجه به موارد مطرح شده مي توان نتيجه گرفت كه :
1-سيروان از جمله شهرهاي باستاني است كه هم عصر با شهر سيمره بوده و سبك معماري اين دو شهر تقريباً يكي است و قابل مقايسه اند.
2-برابر اظهار نظرجغرافي نويسان اسلامي،مورخان،سياحان، و باستان شناسان شيروان در دوره ساساني  قرون اوليه اسلامي شهري مهم و از جمله مراكز تمركز جمعيت بوده است.
3-به دليل شرايط مساعد طبيعي و اقليمي،منابع آب و زمين هاي حاصلخيز اين شهر موقعيت مناسبي براي زندگي اجتماعي داشته و همين شرايط موجب شده تا در عصر ساساني و قرون اوليه اسلامي تا قرن پنجم از مراكز تمدن محسوب شود.
معماري اين شهر با شهر باستاني سيمره  از نظر سبك معماري ،طاق هاي هلالي ،نوع مصالح قابل مقايسه است.