شهرستان سنندج

  شهرستان سنندج مركز استان كردستان در فاصله 512 كيلومتري غرب شهر تهران و از لحاظ جغرافيايي تقريباً در مركز استان قرار گرفته است به طوريكه به جز شهرستا‌نهاي سقز و بانه با ساير شهرستانها همسايه مي‌باشد. شهرستان سنندج بر اساس برآورد سال 1384 با جمعيتي معادل 419،750 نفر پرجمعيت‌ترين شهرستان استان محسوب مي‌گردد.

از لحاظ وضعيت طبيعي و اقليمي سنندج يك شهر كوهستاني با آب و هواي سرد كوهستاني است كه داراي تابستانهاي ملايم و زمستانهاي نسبتاً سرد مي‌باشد ارتفاع اين شهر از سطح دريا 1480 متر و متوسط بارندگي آن بيش از 500 مليمتر در سال است شهر سنندج به دليل وضعيت خاص توپوگرافي يكي از شهرهاي زيباي ايران است به طوريكه پيرامون اين شهر از كوه‌هاي زيبا و بلند و داخل شهر به صورت تپه ماهور از تپه‌هاي متعددي تشكيل شده است و برفراز هر تپه‌اي منظره‌اي زيبا از شهر نمايان است تعدادي از اين تپه‌ها مانند توس‌نوذر، تپه‌روسي، تپه شرف‌الملك و .. از لحاظ تاريخي و مذهبي با اهميت مي‌باشند و همچنين كوه زيباي آبيدر، كوه كوچكه‌رش (سنگ سياه) در دو طرف شهر، زيبايي بيشتري به اين شهر داده‌اند در حاشيه شرقي شهر رودخانه قشلاق جاري است كه بر زيبائي هرچه بيشتر شهر افزوده است مردم مناطق كردنشين شهر سنندج را «سنه» مي‌گويند و در واقع سنندج معرب واژة مركب «سنه‌دژ» مي‌باشد «سنه‌» در فرهنگ لغات اوستايي به معناي شاهين و عقاب است هرچند كه در مورد واژة سنه تعاريف ديگري نيز وجود دارد.

سابقه تاريخي:

آنچه درباره سنندج محرز است اين است كه از سال 1046 هـ ق يعني در دورة صفوي و در زمان شاه صفي سليمان خان اردلان مركز حكومت را از قلعه‌هاي حسن‌آباد و پالنگان در جنوب سنندج به شهر سنه منتقل نمود. و تا قبل از آن سنندج به صورت دهكده‌اي كوچك به حيات خود ادامه مي‌داد و احتمالاً شهر كهن «سنه» در اثر زلزله و يا هجوم مغول ويران شده بود زيرا تپه باستاني توس‌نوذر در كنار رودخانه قشلاق و قلعه حسن‌آباد و ساير شواهد مانند قبرهايي با قدمت بيش از هزار سال كه در سنندج پيدا شده است گواهي بر قدمت شهر دارد. سليمان خان اردلان پس از انتقال مركز حكومت به سنندج ، قلعه حكومتي را با استحكام تمام دربالاي تپه‌اي بنا نهاد و عمارات و حمام و مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت گفتني است سنندج به لحاظ موقعيت جغرافيائي و فعاليت‌هاي شهرسازي عصر صفوي و قاجار، از بافت شهري سنتي باارزشي برخوردار است كه بناهاي مسكوني و عام‌المنفعه متعددي مانند حمام، مساجد، بازار و تكيه در آن باقي‌مانده است.

موقعيت فرهنگي :

شهر سنندج از نظر فرهنگي، هنري و مذهبي جايگاه ويژه‌اي در ميان مناطق كردنشين دارد تعداد هنرمندان برتر عرصه‌هاي مختلف فرهنگي و هنري مانند موسيقي، تئاتر وهنرهاي تجسمي جايگاه عظيم تصوف و عرفان در تكايا و خانقاه‌هاي شهر و چاپ نشريات كردي، سنندج را به يك شهر فرهنگي تبديل نموده است گفتني است شهر سنندج با تعداد 141 مسجد بيشترين تعداد مسجد را نسبت به جمعيت در ميان كشورهاي اسلامي دارا مي‌باشد .

از نظر آموزش عالي چندين واحد دانشگاهي مانند دانشگاه كردستان، علوم‌پزشكي، دانشگاه آزاد، پيام‌نور، مركز تربيت معلم و آموزشكده فني با جمعيتي حدود 20 هزار دانشجو در رشته‌هاي مختلف مشغول ادامه تحصيل هستند.

جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان سنندج

1-مسجد جامع سنندج :

اين مسجد در حد واسط خيابان امام خميني و در ضلع شمالي آن قرار دارد. بر اساس مدارك موجود زمان احداث مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان‌ا..‌خان والي كردستان در سال 1228 هجري قمري ساخته شده است. اين مسجد دو ايواني است با يك حياط مركزي كه در پيرامون آن 12 حجره براي طلاب علوم ديني ساخته شده است. مسجد داراي شبستاني بزرگ با 24 ستون است و اطراف شبستان و سر ستونها با آيات كلام‌ الله مجيد مزين شده است. براي تزئين ديوارهاي مسجد از كاشي‌هاي هفت‌رنگ استفاده شده و در ازاره‌هاي آن سنگ مرمر به كار رفته است

2 - مجموعه پارك تفريحي آبيدر:

سينماي روباز (تابستانه) كشور در اين باغ جاي گرفته است. اين مجموعه از قديم‌الايام تفريحگاه مردم سنندج بوده و كوه آبيدر داراي محبوبيت خاصي در ميام مردم است .

3 - بازار سنندج :

اين بازار در دو طرف خيابان انقلاب قرار گرفته و در سال 1046 هـ ق همزمان با مركزيت يافتن شهر سنندج به عنوان مركز حكومت اردلانها ساخته شده است. پلان اين بازار به صورت مستطيل بزرگي است كه در اثر خيابان‌كشي دوران حكومت پهلوي به دو بخش تقسيم شده و بخش شمالي آن بازار سنندجي و بخش جنوبي آن بازار آصف نام گرفته است. با وجود مراكز خريد جديد اين بازار همچنان موقعيت و ارزش خود را از لحاظ تجاري حفظ نموده است .

4 - خانه كرد (عمارت آصف) :

خانه كرد موزه مردم‌شناسي مناطق كردنشين و بزرگترين موزه مردم‌شناسي مربوط به يك قوم در كشور ايران است. كه در خيابان امام خميني شهر سنندج واقع شده است. اين موزه در عمارت آصف داير گرديده و اين عمارت يكي از بزرگترين عمارتهاي اعياني شهر سنندج است كه داراي ارزش‌هاي ويژه معماري از لحاظ آجركاري و گچبري و اروسي‌سازي است و حمام آن زيباترين حمام خصوصي در بين حمام‌هاي سنندج مي‌باشد. بناي اوليه اين عمارت مربوط به دوره صفويه بوده و در دوره‌هاي قاجار و پهلوي تكميل تر شده است.

5 - موزة سنندج :

اين موزه در خيابان امام ، كوچه حبيبي و در بخش بيروني عمارت ملا لطف‌الله شيخ‌الاسلام (كه امروزه به خانه سالار سعيد مشهور است ) قرار دارد و در آن آثار و اشياء تاريخي كشف شده از استان و ساير نقاط ايران به نمايش گذاشته شده است. اروسي موزه سنندج يكي از نمونه‌هاي بي‌نظير هنر اروسي‌سازي و كار استادكاران سنندجي مي‌باشد. عمارت ملا لطف‌الله از بناهاي باقيمانده دورة قاجار است.

6 -عمارت خسروآباد :

اين عمارت در بلوار خسروآباد (شبلي) قرار دارد. عمارت در نوع خود بي‌نظيربوده وسالها مركز حكومت حكام اردلان به ويژه خسروخان بوده است. مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلي يعني قصر سلطنتي با ورودي ستون دار در بخش غربي و ساختمان شرقي باغلام گردشها و ايوان ستون‌دار مشرف بر صحن عمارت و فضاي بيروني بنا داراي فضاهاي ديگري چون حمام، اتاق قاپي چيان و خدمتكاران است. تزئينات معماري اين بنا شامل گچبري، آجر كاري، اروسي‌هاي زيبا و حوض چليپا شكل داخل عمارت است.

7- عمارت وكيل :

اين مجموعه بزرگ در خيابان كشاورز واقع شده است و شامل سه حياط با عمارت‌هاي مربوطه و يك حمام خصوصي در داخل مجموعه و يك حمام عمومي در خارج آن است.

بخش اصلي عمارت وكيل در دوران زنديه ساخته شده و بخش‌هاي ديگر متعلق به دوره‌هاي قاجار است. مجموعه داراي تزئيناتي چون آجركاري‌هاي زيبا و اروسي‌هاي پركار است و حياط مركزي داراي سقف شيرواني با طرح كلاه‌فرنگي است.

8- عمارت مشير ديوان :

اين عمارت در خيابان شهدا قرار دارد و شامل هفت حياط با فضاهاي مرتبط است و يك حمام خصوصي در داخل مجموعه دارد. هر يك از حياط‌ها نيز داراي آبنما مي‌باشند. عمارت توسط ميرزا يوسف مشيرديوان در دورة قاجار ساخته شده است و زيباترين ايوان با طرح كلاه‌فرنگ در سنندج متعلق به اين بنا است. در اين عمارت نيز از اروسي‌هاي پركار، تزئينات آجري، كاربندي‌هاي و چگ‌بري جهت تزئين استفاده شده است.

9- حمام خان :

اين حمام در ضلع شمالي بازار قديمي سنندج در خيابان انقلاب واقع است. تزئينات آهكبري داخل حمام و نقوش موجود بر روي ديوار آن در نوع خود بي‌نظير و جالب مي‌باشد. حمام در سال 1220 هجري قمري به دستور امان‌الله خان اردلان ساخته شده و در بين حمام‌هاي باقيمانده از گذشته بزرگترين و زيباترين حمام شهر است . مقدمات تبديل اين حمام به موزه فراهم شده و قرار است درسال جاري (1385) به عنوان موزه حمام افتتاح شود .

10- امام زاده هاجره‌خاتون :

اين امام زاده در خيابان صلاح‌الدين ايوبي در محلة قديمي سرتپوله واقع است. بر اساس روايات موجود اين امامزاده شريفه ، خواهر امام رضا (ع) است كه در سفر آن بزرگوار به خراسان در كردستان رحلت نمود و در اين مكان به خاك سپرده شده است. در مجاور اين امامزاده مسجد و آرامگاه مشايخ و بزرگان سنندج نيز قرار دارد.

11- امام زاده پير عمر:

اين امام زاده در ضلع جنوبي خيابان امام خميني واقع شده و تاريخ ساخت آن 1046 هـ ق مي‌باشد. امام زاده پيرعمر را پسر بلافصل حضرت علي (ع) مي‌دانند. بناي آرامگاه شامل تزئينات آجري، گچبري و اروسي‌هاي زيبا است. قسمتهاي عمده‌اي از بنا به علت فرسودگي در سالهاي 1372 تا 1374 هـ . ش بازسازي شده است.

12- امامزاده پيرمحمد :

اين بقعه در ميدان نبوت سنندج در بالاي تپه‌اي كه قبرستان قديمي شهر واقع شده است قرار دارد اين بنا محل دفن امام زاده محمد بن يحيي مشهور به پيرمحمد است.

13- قرآن نگل :

در 65 كيلومتري غرب سنندج در مسير جادة سنندج- مريوان، در داخل مسجد روستاي نگل قرآني خطي از دوران گذشته وجود دارد كه بنا به اعتقادات مردم يكي از چهار قرآن خطي است كه در زمان خليفة سوم به رشتة تحرير درآمده و به چهار اقليم دنيا فرستاده شده است. قطع قرآن رحلي بزرگ، جلد آن چرمي و صحفات كاغذي ضخيم آن به علت تشابهي كه با پوست دارد بين مردم به پوست آهو شهرت يافته است. خط قرآن كوفي و داراي نقطه و اعراب و در قسمتي از شماره آيات طلاكاري شده و مزين به نقوش گياهي مي‌باشد .تاريخ تحرير قرآن با توجه به شيوه خط و تزئينات مربوط به اواخر قرن چهارم هجري است .اين قرآن در بين مردم جايگاه والايي داشته و همه‌روزه عده كثيري از نقاط دوردست براي زيارت آن به اين روستا مي‌آيند.

14- مراسم عرفاني :

از ديگر جاذبه‌هاي شهر سنندج مراسم عرفاني دروايش است كه به صورت هفتگي در برخي از تكاياي آن اجرا مي‌گردد و گردشگران بسياري از اين مراسم ديدن مي‌نمايند.

در استان كردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد:

•  طريقة قادريه: پيروان اين طريقه مريدان شيخ‌عبدالقادر گيلاني هستند كه درك حقيقت و وصول به حق را در قيل و قال مي‌دانند و در حالت سماع، دف‌زنان به عالم جذبه مي‌روند و هر بيننده‌اي را شيداي خود مي‌كنند.

•  طريقة نقشبندي: مؤسس اين طريقت خواجه بزرگ مولانا بهاء‌الدين محمد نقشبند بخارايي است و پيروان او وصول به حق را در تفكر و سكوت مي‌دانند

15- صنايع دستي :

صنايع دستي هم از جاذبه‌هاي مهم سنندج است و انواع قالي و قاليچه، گليم، تخته‌نرد و شطرنج سنندج شهرت و اعتبار جهاني دارد.

16- درياچة سد قشلاق :

در فاصلة 20 كيلومتري شمال سنندج در مسير جادة سقز بر روي رودخانه قشلاق سد مخزني قشلاق احداث شده است. درياچه پشت اين سد 11 كيلومتر طول دارد و وسعتي معادل 934 هكتار را در بر مي‌گيرد اين درياچه محل مناسبي براي ورزش‌هاي آبي است و جزو جاذبه‌هاي طبيعي سنندج به شمار مي‌رود.

17- قلل مرتفع :

به علت كوهستاني بودن منطقه و امنيت حاكم بر آنها هر ساله تعداد بسياري از كوهنوردان به قلل مرتفع و مشهور سنندج صعود مي‌نمايند.

مهمترين قلل اين شهرستان عبارتند از: آبيدر، سلطان سراج‌الدين، آوالان در جنوب سنندج، شاه‌نشين در ژاوه‌رود، كوه كوچك سار در جنوب غربي و كوه چرخ‌لان در جنوب غربي سنندج.