« شهر سمنان،

 مركز شهرستان سمنان و استان سمنان، با پهنه اي حدود 60 كيلومتر مربع، در شمال باختري استان سمنان، در مسير راه آسفالته ي تهران- مشهد، در 35 درجه و 34 دقيقه و 30 ثانيه پهناي شمالي و 53 درجه و 23 دقيقه و 45 ثانيه درازاي خاوري نسبت به نيمروز گرينويچ قرار دارد» (1)


نام شناسي

«استان سمنان پيش از تقسيمات كشوري جديد، ايالت قومس ناميده ميشد، بارتولد بر اين باور بود كه ايالت قومس همان سرزميني است كه ايزيدور خاراكسي به نام "قوميسنه" از آن ياد كرده است.»(2)

درباره نام قومس، ديدگاه هايي بيان شده است كه دذ زير به برخي از آن ها اشاره ميشود.

1)قومس نخست "كومه شه" بوده كه به چم پناهگاهي است كه از چوب و ني مي سازند و كشاورزان براي نگاهباني از كشت خود، و شكارچيان براي كمين كردن شكار در آن مي نشينند. از آن جا كه اين منطقه، چشمه ها و زمينهاي سرسبز، پهناور و پر از شكار داشته است، به دستور شاهان گذشته كه به شكار علاقه داشته اند در نقاط گوناگون آن، پناهگاه هايي ساخته شده كه هر يك را كومه شه ميگفته اند كه به شوند كاربرد زياد به "كومش" دگرگون  شده و "قومس" عربي شده آن است.

2)قومس نخست "كوه مس" بوده، چون در آن كوه هاي مس زياد است، از اين رو اين شهر را كوه مس خوانده اند كه نخست به " كومس"  و سپس به قومس دگرگون شده است.

3)«چون اين سرزمين، رودخانه هاي دائمي نداشته است و مردم مبادرت به ايجاد كاريز كرده اند، به همين جهت اين ايالت كومش، يعني چاه كن و مردم آن كومشي خوانده شده اند.»(3)

4)«بعضي نيز ميگويند اين شهر سمنون ناميده ميشده و بر اين باورند كه اين ناحيه به نام درويش تارك دنيايي به نام سمنون بنا شده و سمنون به مرور زمان، سمنان شده است.»(4)

5)«ميگويند نام پيشين سمنان در گويش محلي، " سه مه نان" بوده است. منظور ساكنان اين شهر اين بوده كه فرآورده هاي كشاورزي اين ناحيه، نان و آذوقه ي بيش از سه ماه مردم را تامين نمي كرده است.»(5)

6)«گروهي بر اين باورند كه مردم اين شهر پيش از برآمدن آيين زرتشت، سمني مذهب بوده اند و چون مردم پيرو اين آيين به مال دنيا علاقه نداشته بودند و در زبان سمناني مردم اين ديار رارا سمني ناميده اند، به همين دليل سمنان به ديار وارستگان تشبيه شده است.»(6)


رودها

رود گل رودبار از سه كيلومتري باختر مهديشهر سرچشمه گرفته و شاخابه رودهاي ده صوفيان و شهميرزاد و كاريزهاي روستاي درجزين به اين رود مي پيوندند. رود گل رود در شمال سمنان در جايي به نام "آب پخش كن" به 5 شاخه بخش ميشود.


آب و هوا

گرم و خشك و بيشترين ديجه گرما در تابستانها تا 42 درجه بالاي صفر و كمترين درجه در زمستانها تا 6 درجه زير صفر، ميزان بارندگي سالانه به صور متوسط 130 ميلي متر است.


جمعيت

جمعيت شهر سمنان بر اساس نتايج سرشماري سال ۱۳۸۵ خورشيدي، بالغ بر ۱۲۶٬۷۸۰ نفر بوده‌است.(جمعيت شهرستان: ۱۹۱,۶۱۸ نفر)(7)


زبان

به زبان فارسي همراه با گويش سمناني سخن گفته ميشود.گويش سمناني برگرفته از زبان باستاني است كه از زبانهاي ايراني شاخه شمال باختري است.


راهها

1)راه اصلي تهران- مشهد از ميان شهر سمنان مي گذرد و تا گرمسار 118 و تا تهران 234 كيلومتر و تا دامغان 110 كيلومتر و تا شاهرود 176 كيلومتر و تا مشهد 658 كيلومتر فاصله دارد.
2)راه فرعي سمنان- مهديشهر به درازاي 18 كيلومتر
3)راه فرعي سمنان-فيروزكوه كه 70 كيلومتر درازا دارد همچنين در مسير راه آهن تهران- مشهد قرار دارد.


آثار:

1)قلعه هاي سارو



در 10 كيلومتري شمال خاوري سمنان در نقطه اي كوهستاني به نام سارو، آثار دو قلعه بسيار استوار وجود دارد كه شيوه ساختمان و گزينش محل ساخت آنها شايان توجه است. اين قلعه ها در دو سوي كلاته يا مزرعه سارو كه چشمه ساري زيبا است جاي گرفته اند.

2)برج چهل دختران

ميان محله هاي "كوشمغان"و  "زاوغان" سمنان، برج كهنه و نيمه ويراني وجود دارد كه برج چهل دختران ناميده ميشود. درباره چرايي اين نام، اين داستان در ميان مردم وجود دارد كه چهل دختر، دست از زندگي مادي شستند و اينجا را با خشت و گل ساختند. در مورد كاربري اين برج، به نظر ميرسد كه ميبايد راي به آتشكده بودن آن داد چراكه اين برج در ميان دو محله كوشمغان به چم كاخ مغان و زاوغان به چم زاويه مغان، جاي گرفته است.
اين بنا به صورت برج هشت ضلعي كه هر ضلع آن در خارج 5/4 و در داخل 80/2 متر است، ارتفاع برج در برخي بخشها 10 متر و در بخش‌هاي نسبتاً سالم ديگر به 12 متر مي‌رسد. ضخامت ديوار تقريباً 50 تا 60 سانتي‌متر است.

3)كاروانسراي شاه عباسي سمنان

در خيابان استاد مطهري، كنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامي سمنان، كاروانسرايي از دوره صفويه نامور به رباط شاه عباسي موجود است كه به ريخت چهار پلاني ساخته شده است حياط كاروانسرا چهارگوش است و طول 32.30 متر و عرض 26.5 متر است.
دو ضلع شمالي و جنوبي رباط داراي دو ايوان هم اندازه و مانند با قوس جناغي است و در دو سوي هر ايوان، شش ايوان كوچك با قوس هاي جناغي وجود دارد كه به اندازه نيم متر از سطح حياط بلندتر است.


4)كاروانسراي شاه عباسي لاسگرد

در 36 كيلومتري سمنان و در روستاي لاسگرد، كاروانسراي آجري بسيار بزرگي از بناهاي زمان شاه عباس يكم صفوي جاي دارد. اين كاروانسرا كه در سمت جاده سمنان به تهران واقع شده، دو ايواني است و حياطي بزرگ دارد.
طول حياط از شمال به جنوب 36 متر و عرض آن از خاور به باختر 31.5 متر است كه پيرامون آن را 24 حجره در بر گرفته است كه حجره ها با كمي اختلاف، قرينه يكديگرند. دو ايوان بزرگ در باختر و خاور رباط ساخته شده است كه با درگاه كوتاه و چند پله به دالان هاي چهار گانه  پشت مربوط مي شود . سقف اين ايوان تاق ضربي بزرگي است و تزئينات مربع شكل تودرتو دارد.

 5)كاروانسراي شاه سليماني آهوان



اين كاروانسرا كه در روستاي آهوان، در 42  كيلومتري شرق سمنان جاي گرفته‌است، در سالِ  1097 هجري قمري در زمانِ  شاه سليمان صفوي، براي استراحت زائران امام هشتم كه از اين مسير به مشهد مي رفته اند، ساخته شد. اما به نادرست، كاروانسراي شاه عباسي نام گرفت.


6)قلعه هاي پاچنار

در جنوب باختري ميدان ابوذر و در محله اسفنجان سمنان آثار دو قلعه كهن به چشم ميخورد كه به قلعه هاي پاچنار نامور هستند.
اين قلعه ها به صورت دژهاي دوران باستان ساخته شده بودند و از زمره قلعه‌هاي بسيار مهم نظامي و دفاعي شهرستان به شمار مي‌رفتند. برخي‌ها، پيشينه ساخت اين قلعه‌ها را به دوران طاهريان نسبت مي‌دهند.


7)مسجد جامع

مسجد جامع سمنان بنايي بسيار كهن و باارزش در سمنان است. در درازاي زمان، دگرگوني هاي زيادي در اين مسجد بوجود آمده است، اما هم اكنون در آن آثار دوران سلجوقي و تيموري ديده مي‌شود. بر اين باورند كه اين مسجد در سده نخست هجري و بر روي آتشكده اي ساخته شده است.
مناره مسجد جامع سمنان يكي از منار‌ه هاي تاريخي ايران متعلق به دوره سلجوقيان به شمار مي‌رود كه در گوشه شمال خاوري مسجد جامع جاي دارد. ارتفاع اين منار از سطح زمين ۳۱/۲۰ متر مي‌باشد و از روي بام به ارتفاع ۲ متر كتيبه‌اي با طرح و نقش بسيار زيبا از آجر و با خط كوفي تزئين شده‌است.