مركز شهرستان بم استان كرمان، با پهنه اي حدود 50 كيلومتر مربع، در خاور استان كرمان و در گوشه ي شمال خاوري دشت بزرگ بم، در 22 درجه و 58 دقيقه طول جغرافيايي و در 7 درجه و 29 دقيقه عرض جغرافيايي و در مسير كرمان-زاهدان قرار دارد.
نام شناسي:
درباره نام اين شهر، تاكنون انگاره هاي گوناگوني وجود داشته است كه در زير به برخي از آنها مي پردازيم:
«واژه ي بم در فرهنگ ها به معني آواي درشت و خشن آدمي و ساز، صدايي كه در يك واحد زمان، ارتعاشات كم تر از صداي زير، در فضا ايجاد كند؛ زير، سيم ساز كه صداي درشت دهد»1
«بَم به فتح اول، آواي خشن و درشت آدمي و ساز،عربي شده ي آن هم "بَمّ" به فتح اول و تشديد دوم،نام ناحيه اي است در كرمان»2
«بَم به فتح اول،صداي پر و بانگ بلند كه از تار و رود و جز آن برآيد ،برابر زير كه آواز باريك باشد»3
حمدالله مستوفي درباره نام اين شهر مي نويسد:
«بم از اقليم سوم است...گويند كه كِرم هفتواد در آن جا بتركيد، بدان سبب آن را بم خواندند. قلعه حصين دارد و هوايش از جيرفت خوشتر است و به گرمي مايل است»4
درباره نام گذاري اين شهر برخي پژوهشگران گمان ميبرند كه بستگي به داستان هفتواد يا هفت بخت يا هفت بختان در كتاب كارنامه ي اردشير بابكان و شاهنامه ي فردوسي دارد.
دومين ديدگاه درباره نام اين شهر در مرآه البلدان5 آمده و بزرگان شهر نيز خود نقل ميكنند كه بم محل برخورد سپاه بهمن پسر اسفنيدار و فرامرز پسر رستم است. بهمن در محل زد و خورد به ساخت برج و بارو مي پردازد و گروهي را در آنجا ساكن كرده و آن را "دژ بهمن" يا "ارگ بهمن" مي نامد كه در اثر گذشت زمان به "بم" تبديل شده است.
آب و هوا:
آب و هواي بم گرم و خشك است اما به علت مجاورت با كوير آب و هواي متغيري دارد، به طوري‌كه گاهي اوقات در تابستان‌ها گرم‌ترين و در زمستان‌ها سردترين نقطه كشور گزارش شده‌است. ميزان بارندگي سالانه بطور متوسط ۶۸ ميلي‌متر است.
جمعيت:
شهرستان بم جمعيت طبق سرشماري 1375 ش 198435 تن، كه از آن ميان حدود 43 درصد شهرنشين؛ و حدود 47 درصد روستانشين بوده اند.
درباره ي بم:
بم شهري است كهن اما در روزگار هخامنشي و سلوكي سخني از آن به ميان نيامده و همان طور كه اشاره شد، ساخت آن را به بهمن پسر اسفنديار نسبت داده اند.
يعقوبي كه در 278 ه.ق. از نطقه كرمان سخن به ميان آورده از قلعه بم نيز ياد كرده است كه از نوشته هاي او، اين چنين بر مي آيد كه استحكامات خوبي نيز داشته است.
بر اساس نوشته هاي ابن حوقل و مقدسي و افضل كرماني، شهر بم نخلستانهاي بسيار و هوايي خوشتر از جيرفت دارد و زميني حاصلخيز همچون بهشت دارد. مردمش كارشناس و ماهر هستند و در بازارگاه شهر نوعي پارچه مي بافته اند كه شهرت آن تا كشورهايي چون مصر نيز رسيده بوده است.همچنين بر اساس نوشته هاي اين سه جغرافيايي نويس ميتوان دريافت كه بم قلعه اي استوار و سه مسجد جامع نيز داشته است.
در اين شهر از گذشته هاي دور پرورش كرم ابريشم جريان داشته است؛ كارگاه هاي ابريشم بافي بسياري از سده ششم ميلادي در بم آغاز به كار كرده اند و به احتمال زياد ديرينگي صنعت نساجي در بم بيش از اين ها باشد؛برخي پنداشته اند كه پيشينه آن به پيش از اسلام ميرسد.
با توجه به شرايط اقليمي و طبيعي و برج و باروهايي كه در اين شهر ساخته شده است به نظر ميرسد كه در دوره يا دوره هايي از تاريخ اين شهر ماهيت نظامي به خود گرفته باشد و به ريخت پايگاه نظامي استواري در آيد.
چنانچه داستان هفتواد كه گزارشش داده شد، درست باشد؛ ميتوان محل رخ دادن اين داستان يعني "كجاران" يا "كوزران" را نخستين هسته اين شهر پنداشت.اكنون نيز محله اي به همين نام در شمال غربي بم وجود دارد.
بم در روزگار ساسانيان:
بم از همان آغاز در برخورد گاه(محل تقاطع) ارتباطي روزگار ساسانيان جاي داشت و شوند(دليل) گسترش شبكه ارتباطي و به دنبال آن رونق بازرگاني گشت كه تمركز نسبي امور اقتصادي در اين شهر را سبب شد و از همين جا بود كه گروه ديگري افزون بر گروه كشاورزان به نام گروه پيشه وران در شهر بم پيدا ميشود. اين گروه به تدريج با تكيه بر صنعت دستي،امر تجارت را در كنار توليد كشاورزي بر پا ميسازند.
بم پس از اسلام:
شهر بم در سال ۱۱۳۱ ه.ق به تصرف محمود افغان درآمد، ولي به علت شورشي كه در قندهار روي داد آنجا را رها كرده عازم قندهار شد. ولي بار ديگر در سال ۱۱۳۴ ه.ق بر بم استيلا يافت و اين وضع تا سال ۱۱۴۳ ه.ق كه نادر، اشرف افغان را شكست داد، ادامه داشت. در سال ۱۲۰۹ ه.ق، لطفعلي‌خان زند، در همين شهر توسط عمال آقا محمد خان قاجار دستگير شد. خان قاجار به يادگار اين موفقيت، مناره‌اي از سرهاي ۶۰۰ تن از مخالفين خود در بم برافراشت.
اين شهر تا زمان قاجار نيز ماهيت نظامي خود را نگه داشته است تا جاييكه استاندار فتحعلي شاه، ارگ بم را مركز مهارت و اسلحه و ذخيره آن براي رويدادهاي احتمالي آينده به وِيژه از ناحيه سيستان قرار داد.بطوريكه جهانگردي انگليسي به نام "پاتي نجر" در سال 1189 خورشيدي كه از بم گذر كرده است آن را از نظر استحكام نظامي در همه ي ايران بي مانند ديده است.
به شوندهاي(دليلهاي) گوناگون ، ارگ نشينان بم رفته رفته آن را ترك كرده و در بيرون آن به ويژه جنوب غربي شهر قديم سكني گزيدند و به بازرگاني و كشاورزي پرداخته و به اين ترتيب شهر تازه بم بر پا شد.
شهر جديد بم در حدود 19 كيلومتر مربع پهنا دارد و بر سه پايه ساختار فضايي،اجتماعي و اقتصادي قرار گرفته است.
ارگ بم:
ارگ بم، بزرگ‌ترين مجموعهٔ خشت و گلي جهان
ارگ بم، بزرگ‌ترين بناي خشت و گلي دنيا است كه در نزديكي شهر بم در استان كرمان و بر بلنداي صخره اي بزرگ، درجنوب رودخانه پشت رود، جا دارد.
ارگ بم بخشي از مجموعه اي بزرگ از بناهاي تاريخي است كه آن را در ميان گرفته اند ؛ شهر باستاني دارزين با قدمتي در حدود هزاره اول پيش از ميلاد در زمينهاي شمال غربي بم امروزي برپا بوده و هنوز كوشك هاي ميان محله هاي شهر دوران سده هاي نخستين اسلامي در آن پابرجاي مانده اند و تنها قريه كوچكي در حوزه غربي آن آباد است ؛ قلعه دختر در شمال رودخانه پشت رود و در جنوب آن بناي چارطاق و ساختمان كوشك و پير علمدار و همچنين در مشرق و نزديكي ارگ، بناي تاريخي مسجد حضرت رسول بر پيرامون فضاي ارگ برپا بوده اند . هرچند كه پيشينه اين بنا ها ساليابي نشده است ، با اين حال ديرينگي آن ها ، از سده هاي نخستين دوران اسلامي تا دوره ايلخاني تخمين زده ميشود.
ساكنان ارگ بم در حدود يكصد و پنجاه سال پيش ، براي واپسين بار ارگ را رها نموده ودرون باروي شارستان و در ميان باغ ها و نخلستان هاي بيرون از شهر سكني گزيدند. وسعت ارگ بم به بيست هكتار مي رسد . جز باروي شارستان كه در حوزه شمالي به باروي ارگ نزديك است و به فاصله اندكي از باروي ارگ جا دارد . در بخش جنوبي چهار بارو، بخش فراز كوه سنگي را احاطه كرده است. ساختمان ارگ بم در ريخت گسترش يافته اش از دو بخش مردم نشين و حاكم نشين تشكيل شده است. در فضاي شمالي بيرون ارگ ، بناي گنبد بزرگ يخدان و در نزديكي آن ديواره رفيع يخ چاوون جا دارد .
بخش حاكم نشين بر فراز قله صخره و در شمال ارگ جا دارد و از بنا هايي چون برج اصلي ، چهارفصل ، خانه حاكم ، چاه آب ، حمام ، خانه رئيس سرباز خانه (ساختمان معروف به آسياب بادي) ، سرباز خانه ، دروازه (ساساني) و برج و بارو ساخته شده است.
فضاي مردم نشين يا عامه نشين با حصاري بلند در راستاي شرقي-غربي از بخش حاكم نشين جداشده و دسترسي اين دوبخش به يكديگر از راه دروازه اي است كه از شمال بناي مير آخور به سرباز خانه حاكم نشين مي رسد. بخش مردم نشين را به دوره اي از گسترش ارگ نسبت داده اند ، با اين حال اين دوبخش در ميان باروي حصيني با 38 برج بزرگ و كوچك جاي دارد كه يكپارچه به نظر ميرسد وتنها دروازه اين مجموعه در ميان باروي جنوبي مردم نشين جاسازي شده است . فضاي مردم نشين شامل : دروازه ورودي ، بناي سردروازه ، راسته بازار ، مسجد جامع ، بناي زورخانه (مقبره) ، ساباط و خانه جهودا ، ميدان تكيه، مسجد پيامبر ، حمام ، مدرسه (خانقاه) ، اصطبل ، بناي ميراخور و محله هاي مسكوني است .
در كاوش هاي سالهاي اخيردر فضاي دروازه اسپيكان كه در باروي شارستان و در شمال غربي ارگ واقع است ، تاسيسات آب رساني مخفي ارگ آشكار گرديد .آب دو رشته قنات در ساختمان پخشگاه همجوار با اين دروازه ، چند بخش شده و بخشي از آن از راه تنبوشه به ساختمان شترگلو در خندق غربي و به ميان ارگ هدايت ميرسيده و در ساختمان حمام بخش غربي مردم نشين ظاهر مي گرديده است .
اين ارگ، در فهرست آثار ميراث جهاني يونسكو به ثبت رسيده است.
اين بنا پيش از سده ۵ پيش از ميلاد ساخته شده و تا حدود سال ۱۸۵۰ ميلادي مورد استفاده بوده‌است.
در تاريخ ۵ دي ۱۳۸۲، زمين‌لرزه‌اي شديد در اين منطقه روي داد كه باعث شد كه اين بنا تا حدود زيادي تخريب شود.
ارگ بم پيش از زمين لرزه
مساحت اين ارگ، در حدود ۱۸۰٬۰۰۰ متر مربع بوده و ديوارهايي به بلندي ۶ تا ۷ متر و درازاي ۱۸۱۵ متر آن را احاطه كرده‌اند.
جاذبه هاي طبيعي:
ييلاقات ده بكردي
ده بكردي نامدارترين ييلاق مهم استان كرمان است كه در دامنه كوه شير و كوه‌هاي بارز جاي گرفته است. اين منطقه از توابع شهرستان بم است و تنها ناحيه، با آب و هواي معتدل اين منطقه است كه در مسير ارتباطي بم و كرمان به جيرفت و بندر عباس قرار دارد.
ده بكردي از نواحي شگفت انگيز استان كرمان به شمار مي‌رود و مانند بهشتي ميان دو منطقه بسيار گرم بم و جيرفت جاي گرفته است. اين منطقه در دره‌اي سرسبز و خنك واقع شده و از درختان گردو، بادام، صنوبر و ... پوشيده شده است.
ييلاقات مسكون
منطقه ييلاقي مسكون در مسير بم به جيرفت قرار دارد و فاصله آن تا جيرفت 30 كيلومتر مي‌باشد. اين منطقه، آبادي‌هاي زياد، مناظري زيبا و هوايي دلفريب دارد و تابستان‌ها به مركز تفرجگاهي بزرگ تبديل ميشود.
كوه هزار
اين كوه در 114 كيلومتري شمال غربي بم در دهستان راين واقع شده و 4465 متر ارتفاع دارد. كوهستاني است به وسعت 900 كيلومتر مربع مركب از كوه‌هاي سربند و سرمشك كه به وسيله ارتفاعات پست تري از سوي غرب به كوه‌هاي لاله‌زار و از جنوب به كوه بهرآسمان اتصال يافته است.
كوه قدمگاه
اين كوه در 38 كيلومتري جنوب‌غربي بم و در مجاورت دهستان آب‌گرم قرار دارد كه موقعيت دقيق استقرار آن شرق روستاي در رود مي‌باشد. اين كوه از رشته كوه‌هاي بارز محسوب ميشود و 3520 متر ارتفاع دارد.
پي نوشتها:
1.معين،محمد.فرهنگ فارسي جلد اول،ص 578
2.تبريزي،محمدحسين بن خلف،برهان قاطع،جلد اول،ص 302
3.لغت نامه ي دهخدا در لغت بم به نقل از ناظم الاطباء
4.مستوفي،حمدالله،نزهه القلوب ص 171
5.اعتماد السلطنه،محمد حسن خان،مرآه البلدان،ص470
بن مايه ها:
1)عبدالحسين سعيديان/شناخت شهرهاي ايران/انتشارات علم و زندگي
2)مژگان سبزيان و ديگران/كتاب جامع ايرانگردي
3)افشار سيستاني؛ايرج/پژوهش در نام شهرهاي ايران
4)ويكي پديا
5)دانش نامه ي جهان اسلام
6)تارنماي فرهنگسرا
به وبلاگ ايران نگين درخشان كشورهاي قاره آسيا خوش آمديد
1
درباره وبلاگ
ارتباط با مدير وبلاگ