پل هاي تاريخي قم

اين پل كه در جاده كاروان رو قم – تهران روي رود مسيله قرار دارد، در سال 1262 هـ . ق به دستور " علي اصغرخان اتابك " به صورت يك چشمه با طاق جناغي تند و يك دهليز كوچك بنا شد. مصالح به كار رفته در طاق ، آجر است ولي بدنه و پايه پل از سنگ با ملاتساروج (1) ساخته شده است . پل حوض سلطان فاقد تزيينات است .
پل دلاك
پل دلاك در مسير راه قديمي تهران- قم  نزديك كاروانسراي دلاك ، روي رودخانه " قره سو " بنا شده و از آثار دوره صفوي است. بقاياي با شكوه كاروانسراي حسن آباد و يك چاپارخانه ي خشتي و دهانه هاي قوسي شكل پل دلاك كه با انحنايي روي پيچ وخم رودخانه زده شده ، دريك محدوده قرار دارد. مسير رودخانه امروزه منحرف وبه طرف جنوب كشيده شده است .
اين پل مجموعاً 153 متر طول، 6 تا 80/5 متر عرض و 18 دهانه دارد . با توجه به انحناهاي پل ، ساختمان آن از چند بخش تشكيل شده است . طولاني ترين بخش پل كه 70 متراست . داراي  هفت دهانه است كه عرض هر دهانه بالغ بر5 تا 50/6 متراست . به غير از آن قسمت پل كه نزديك كاروانسرا قرار دارد ، كليه پايه هاي پل داراي موج شكن هاي نيمه مدوري است كه در جهت مخالف جريان آب قرار دارند. در انتهاي بخش جنوبي پل ، اولين انحراف در مسير مستقيم پل ، يك انحراف محوري سه متري به سوي غرب است . به دنبال آن به بخش ديگري از پل به طول 44 متر با شش دهانه مي رسيم كه عرض هريك پنج متراست . در انتهاي شمالي بخش دوم ، دومين انحراف در طول ، تنها يك دهانه كه عرض آن 50/4 متر است، پديد مي آيد . پس از آن بخش چهارم پل به طول 24 متر با چهار دهانه كم عرض ، هر يك به عرض 5/2 متر قراردارد.

وجه تسميه اين پل به قول اهالي ، اين بود كه در زمان هاي دور يك مرد دلاك (سلماني ) قصد عبور از رودخانه را  داشت كه گرفتار سيل شد و آب ، او را برد . بعد از اين واقعه افراد خيّر درصدد برآمدند تا پلي روي اين رودخانه بسازند كه ديگر كسي گرفتارسيل نشود.

پل عسگرآباد
پل عسگر آباد درسال 1262 هـ .ق به دستور " علي اصغر خان اتابك" با شش دهانه به عرض هاي متفاوت ، روي رودخانه قمرود در21 كيلومتري شمال قم در جاده علي آباد – منظريه زده شد . اين پل در گذشته رابط جاده قم- تهران بود و در كنار كاروانسراي عسگرآباد و يك آب انبار قديمي ، مجموعه اي را تشكيل مي داد.
بستر رود خانه در محل برپايي پل ، سنگ فرش شده و پايه هاي پل با استفاده از قطعات سنگ برروي آن ساخته شده است. پايه ها در جهت مخالف جريان رودخانه داراي موج شكن هاي مثلثي است . دهانه هاي انتهاي جنوبي ، در بازسازي هاي پل فرو ريخته و سه دهانه ي شمالي آن باقي است . پل عسگرآباد در سده اخير مرمت شده است . مصالح ساختماني پايه ها و آب برها از سنگ و در طاق ها و بدنه ، آجر ، به ابعاد 5×24×24 سانتي متر به كار رفته است.

پل شكسته
در شرق پل دلاك در برابر گردنه اي كه به روستاي كاج مي رود، آثار يك پل مخروبه بسيارقديمي به جاي مانده كه آن را پل شكسته مي نامند . دهانه هاي اين پل با گل مسدود شده ازآجر ضربي است و در پايه هاي جنوبي آن آجرهاي بسيار قطوري به كار رفته كه در بناهاي دوره ساساني ديده مي شود. اين پل در معبر بسيار قديمي ساساني كه اصفهان را به ري متصل مي كرد، واقع و در طول تاريخ چند بار تعمير شده است .
پل كاج
بقاياي اين پل كه منسوب به دوره صفويه است ، در پنج كيلومتري غرب دهكده كاج و شش كيلومتري پل و كاروانسراي دلاك ، در مسير كاروان روي قديمي ورامين – قم قرار دارد. پل كاج به طول حدود 245 متر ، حداقل داراي 13 دهانه به ابعاد مختلف است و نشانه هاي بازسازي دوره هاي مختلف تاريخي در آن ديده مي شود. پل در خط مستقيم بنا نشده و در جهت مخالف جريان رودخانه داراي انحنا است .
پل كنارگرد
اين پل در 10 كيلومتري جنوب " كنار گرد " روي رودخانه " قره سو" و هم زمان با احداث جاده قم – تهران و كاروانسراي كنارگرد بنا شد. پل داراي 12 دهانه به صورت قرينه وآب برهاي مثلثي شكل است . مصالح پايه ها از سنگ با ملات ساروج است ولي در بدنه و طاق ها از آجر با ملات گچ استفاده شده است . اين پل در زمان صفويه بنا شد .

سدها
سد كبار
اين بنا در 25 كيلومتري جنوب قم ، بر روي رودخانه كبار قرار گرفته  و ظاهراً از آثار دوره ايلخاني ( قرن 7و8 هـ .ق) است كه در دوره هاي بعد ، از جمله در دوره اخير تعمير و باز سازي شده است . علي رغم نوشته ي بيشتر محققان داخلي ،" والفرام كلايس " سد كبار را ، با اطمينان ، از آثار دوره صفوي مي داند.
سد كبار از نمونه هاي جالب توجه سدهاي قوسي است كه طول تاج آن به 55 متر وارتفاع آن از كف رودخانه به 24 متر مي رسد . ضخامت ديواره سد در پايين10 و در بالا  حدود 6 متر و مصالح مورد استفاده در آن سنگ هاي تراشيده ، لاشه سنگ و ملات ساروج  است . سد داراي يك برج آبگير است كه آب از طريق آن به قسمت زير آب منتقل مي شود. دركنارحفره خروجي آب سد ، كانالي در دامنه ي صخره اي از كوه – در سطحي بالاتر از بستر رودخانه – كنده اند كه آب را به سطوح مرتفع تري منتقل مي كرده است .

سد در كوه پي سازي شده و شالوده ديواره  در شكاف به وجود آمده قرارگرفته  كه از آب بند ي مناسبي برخوردار است . انتخاب محل مناسب براي برپايي سد و همچنين شكل قوسي آن، نشان دهند ه مهارت و دانش بالاي مهندسين سازنده سد است. اين مهارت سبب شده كه ديواره سد د ر برابر فشار آب مخزني به طول و عرض 500 ×1000 متر به خوبي مقاومت كند .

امروزه درياچه اين سد تا حدودي با رسوبات انباشته شده ، ليكن با اقدامات سال هاي اخير، از جمله افزايش حدود سه متر بر ارتفاع سد و تقويت ديواره قديمي ، هنوز اين سد مورد استفاده است . تقريباً در سه كيلومتري اين سد ، كاروانسرايي وجود دارد كه داراي دو آب انبار است و به نظر مي رسد كه آ ب آنها از اين سد تأمين مي شده است