جغرافياي ساري
شهر ساري در طول جغرافيايي ۵۳ درجه و ۵ دقيقه و عرض ۳۶ درجه و ۴ دقيقه از شمال شرقي به فاصله حدود ۲۰ كيلومتر به نكا و به فاصله ۴۹ كيلومتر به بهشهر و ۱۳۱ كيلومتر به گرگان و ۶۹۷ كيلومتر به مشهد و از شمال به فاصله ۲۱ كيلومتر به درياي مازندران و از شمال غربي به جويبار و لاريم و از جنوب غربي به فاصله ۲۲ كيلومتر به قائمشهر و از غرب به بابل به فاصله تقريبي ۳۰ و آمل به فاصله تقريبي ۶۰ كيلومتر و از جنوب به فاصله ۴۱ كيلومتر به سد شهيد رجايي (سليمان تنگه) و دهكده آرامش و از طريق آزادراه در حال احداث كياسر به فاصله تقريبي ۱۰۰ كيلومتر به ديباج و از آنجا به دامغان و شهميرزاد و سمنان (تقريباً ۱۲۰ كيلومتر) محدود است.
همچنين ساري به فاصله كمتر از ۱۵۰ كيلومتر از تهرانو واقع گرديده و توسط جاده سوادكوه ۲۷۰ كيلومتر و توسط جاده هراز ۲۵۰ كيلومتر و به وسيله راه آهن شمال ۳۵۴ كيلومتر با تهران فاصله دارد.
[ويرايش] ساري از ديرباز
مقاله اصلي: تاريخ شهر ساري
[ويرايش] بناي ساري در هزاره‌هاي پيش از ميلاد
بناي ساري بر اساس روايت‌هاي متعدد به افراد بسياري مشهور است، در سفرنامه‌هاي سياحان آمده كه مردم آن را به كيومرث پيشدادي، اولين پادشاه روي زمين به قول فردوسي نسبت مي‌دهند[۱]، افرادي از جمله حمد اله مستوفي بناي آن را به تهمورث شاه ديوبند پشدادي نسبت مي‌دهند، بسياري از روي شواهد بر اين باورند كه تخت گاه شاهنشاه فريدون بر عالم بوده‌است، و اما تفريبا همگي بر اين اعتقادند كه توس پور نوذر از نوادگان فريدون شاه و سپهسالار كيخسرو آن را بنا نموده و نام آن منطقه را توسان ناميده است[۲]، فراي حكايات ملي ما، يونانيان باستان آن را زادراكارتا، پايتخت تمدن هيركانيا، ذكر مي‌كنند، [۳] اشپيگل شرق شناس و نئونازيست آلماني ذكر كرده كه نام ساري كنوني برگرفته از نام قوم سائورو بوده كه قبل هجوم اقوام آريايي به اين دور و ورا در شهر باستاني اسرم، كه هم اكنون نام دهي در ۱۰ كيلومتري ساري است، زندگي مي‌كرده‌اند. ادوارد پولاك عقيده دارد كه نام ساري دگرگوني واژگاني سادراكارتا مي‌باشد[۴]، دكتر اسلامي نيز در كتاب خويش نوشته كه احتمال آنكه زادراكارتا از نام زردگرد، باشد نيز است.[۵]
[ويرايش] پس از اسلام
[نمايش]ن . ب . وپايتخت‌هاي ايران
پيش از اسلام
ايلام شوش
ماد هگمتانه (همدان)
هخامنشيان شوش · پاسارگاد · شيراز
اشكانيان دامغان · اشك‌آباد (عشق آباد) · تيسفون
ساسانيان تيسفون · بيشابور · كازرون
پس از اسلام
طاهريان بخارا · نيشابور · مرو
صفاريان زرنج
سامانيان بخارا
علويان آمل
زياريان اصفهان
بوييان همدان · ري · شيراز
غزنويان غزنين
سلجوقيان نيشابور · اصفهان
خوارزمشاهيان سمرقند · گرگانج
ايلخانان مراغه · تبريز
تيموريان سمرقند · هرات
معاصر
صفويه تبريز · قزوين · اصفهان
افشاريه مشهد
زنديه شيراز
قاجاريه، پهلوي، و جمهوري اسلامي تهران
فرخان بزرگ به سال ۵۶ ساري را به كلي مرمت نمود. اين شهر مورد توجه قارن، پادشاه كبير طبرستان، واقع گشت و پس از او، مقر فرمانروايي مازيار پور قارن بوده‌است و آثار نيك وي هنوز نيز باقي است و به پاس كوشش نيك اين دو بزرگ مرد، دو خيابان مشهور ساري به نام آنهاست.
[ويرايش] ساري نوين
بي ترديد رشد و ترقي ساري پس از قاجارها بوده‌است، نظام شهري نوين ساري از آن زمان باقي مانده‌است و ساري اولين شهر ايران بوده‌است كه احداث راه‌آهن سراسري ايران از آنجا آغاز گشت و پس از رضاشاه و در هنگام جنگ جهاني دوم به تصرف نيروهاي شوروي در آمد و پس از جنگ جهاني نيز فرودگاه دشت ناز ساخته گرديد و طرح‌هاي توسعه به سمت شرق به وجود آمد و پس از انقلاب نيز، جاده‌هاي اطراف شهر توسعه داده شد.
[ويرايش] وقايع تلخ تاريخي
يكي از دلايل مهمي كه باعث گرديده تا ساري در حاليكه يكي از مراكز تمدن و فرهنگ بوده‌است، نسبت به شهرهاي ديگر از آثار تاريخي كمي برخوردار باشد، حوادث روزگار بوده‌است، چنانكه بر طبق مستندات تاريخي پس از اسلام حمله خليفه عباسي، حمله مغول، حمله تيمور، حمله روس‌ها، حمله تركمن‌ها، حمله دشمنان آقامحمدخان و سيل، زلزله، حريق در ساري اتفاق افتاد.
سال ۲۹۸ حمله روس.
سال ۳۲۳ سيلاب و طغيان تجينه رود (رود تجن).
سال ۳۲۶ سيل و با گل و لاي يكسان شدن ساري.
سال ۴۲۶ حمله سلطان محمود غزنوي و ويراني‌هاي وي.
سال ۵۹۸ آتش سوزي در ساري.
سال ۷۹۵ حمله تيمور و به خاك و خون كشيدن ساري و مردمانش.
سال ۱۰۱۷ زلزله بزرگي در ساري روي داد.
سال ۱۰۴۵ حمله روس و آتش كشيدن فرح آباد و ساري.
سال ۱۰۹۸ وقوع زلزله هولناك در ساري.
سال‌هاي ۱۱۹۴-۱۲۰۵ جنگ‌هاي داخلي برادران و دشمنان آقا محمد شاه.
سال ۱۲۲۳ زلزله بزرگ در ساري بطوري كه تا يك ماه زمين مي‌لرزيد.
سال ۱۲۳۵ بيماري طاعون.
سال ۱۳۲۰ بيماري تيفوس.
[ويرايش] عمارت و ساختمان‌هاي قديمي
[ويرايش] كهنه باغشاه
احداث آن توسط سلاطين صفوي بوده‌است و در زمان رضا شاه آن را خراب كردند و خيابان خيام فعلي را ساختند (اگرچه هنوز در خيابان خيام آثار باغ در ملك خصوصي مردم نمايان است)
[ويرايش] نوباغشاه
بدست محمد ميرزا ملك آراء در زمان فتح علي شاه ساخته شد و عمارت‌هايي شبيه چهل ستون اصفهان در آن احداث نمودند كه البته در زمان رضاشاه و به دستور وي پادگان شد.
[ويرايش] شاهزاده حسين
در محله شاهزاده حسين واقع است و بناي آن به سال ۸۹۰ برميگردد.اين امامزاده در بخش غربي ساري قرار داد.
[ويرايش] مسجد حاج مصطفي خان
در سال ۱۲۷۳ مسجد حاج مصطفي خان سورتيجي ايجاد گرديد و در محله چهارراه برق كنوني قرار دارد.
[ويرايش] عمارت كلبادي
اين مكان زيبا و قديمي در مركز شهر ساري و در نزديكي ميدان اصلي واقع شده است و در حال حاضر به عنوان اداره ميراث فرهنگي مورد بهره‌برداري قرار گرفته و قدمت آن حدوداً يه ۲۰۰ سال قبل باز مي‌گردد. ويژگيهاي اجزاي معماري آن نظير اتاق‌ها، حجره‌ها، شاه نشين، حمام، اصطبل، حياط و هنر بكاررفته بر روي پنجره‌ها و ارسي‌ها و تزئين آنها با شيشه رنگي در نوع خود بي‌نظير است
[ويرايش] حمام وزيري
اين بنا نيز در مركز شهر ساري و در مجاورت خانه كلبادي قرار دارد و از لحاظ نوع معماري، مصالح و ويژگيهاي ساختماني از ابنيه ديدني و مشهور مازندران به شمار مي‌رود. ان بنا نيز متعلق به دوران قاجاريه‌است.
[ويرايش] آب انبارهاي ساري
ساري در آخرين دوره داراي ۵ آب انبار معروف بوده كه هم اكنون بناي ۳ آب انبار آن موجود است.
[ويرايش] آب انبار ميرزا مهدي
اين بنا در مركز شهر ساري واقع شده و مربوط به دوران افشاريه يا زندي ه مي‌باشد، منبع اصلي به وسيله پلكاني به پاي شير و انبار آب دس ترسي دارد. پلان آن مدور و با گنبد هلالي است كه همه آن با آجر و ملاط ساخته شده و در قسمت دوگاني گنبد دريچه‌هايي براي تاميت روشنائي داخل آب انبار تعبيه گرديده‌است.
[ويرايش] آب انبار نو
اين آب انبار نيز در مركز شهر ساري و در بافت قديمي در مجاورت خيابان قارن فعلي قرار دارد و به لحاظ نوع كاربري شبيه آب انبار ميرزا مهدي است.
[ويرايش] دروازه‌هاي ساري
دروازه بارفروش (دروازه بابل)؛ دروازه گرگان؛ دروازه فرح آباد؛ دروازه نوباغشاه)
[ويرايش] مجموعه تاريخي فرح‌آباد
در ۲۸ كيلومتري شمال شهر ساري و در ورودي خزر آباد و در ۳ كيلومتري ساحل درياي مازندران قرار دارد. اين مجموعه شامل مسجد، پل، ديوارهاي بر جاي مانده از يك كاخ سلطنتي است كه به دستور شاه عباس صفوي ساخته شده و تفرج‌گاه ساحلي صفوي بوده‌است. مسجد با ايوانهاي رفيع، شبستانها. حجره هاو مناره‌ها از مهم‌ترين بناهاي تاريخي استان مازندران به شمار مي‌رود.
[ويرايش] برج رسكت
در چهل كيلومتري جنوب غرب شهر ساري قرار دارد و مسير دست رسي به آن از ساري آغاز و پس از عبور از دو راهي كياسر و سد سليمان تنگه به جانب غرب منحرف مي‌شود كه بيشتر قسمت‌هاي آن آسفالته مي‌باشد. اين بنا در بخش دودانگه ساري قرار دارد و باآجر ساخته شده و تزئينات آن شامل مقرنس كاري دو كتيبه آجري به خط كو في و پهلوي ساسا ني است. احتمالاً مقبره يكي از شهرياران آل باوند بوده و مربوط به قرن پنجم هجري قمري است.
[ويرايش] امامزاده عباس
در حاشيه شمالي ورودي شرقي شهر ساري واقع شده و از نظر شيوه معماري، گنبد هرمي شكل و صندوق چوبي نفيس، يكي از بناهاي معروغ استان مازندران است. تاريخ ساخت آن ۸۹۷ هجري قمري است و سه امامزاده بنامهاي عباس ؤ محمد و حسن در آن مدفون مي‌باشند.اين بنا در منطقه‌اي به نام ازادگله واقع شده‌است.
[ويرايش] امام زاده جبار
در روستاي خاركش واقع در جنوب شرقي شهرستان ساري دركيلومتر ۵ جاده ساري به نكاء پشت پارك جنگلي شهيد زارع ساري درشرق روستاي خاركش مدفون مي‌باشد و از نوادگان امام موسي كاظم مي‌باشد.
[ويرايش] برج سلطان زين‌العابدين
با گنبد مخروطي هشت‌ترك از لحاظ نوع معماري و تزئينات كاشي كاري و درب و صندوق چوبي نفيس، جز مهم‌ترين بناهاي تاريخي ساري به شمار مي‌رود. كتيه‌ها و كاشي كاري‌هاي آن زيبا بوده و يك مرقد ديگر در داخل بنام سلزان‌امير شمس‌الدين مي‌باشد.
در مركز شهر ساري قرار دارد و برج آحري آت به خاطر دارا بودن صندوق و درب چوبي نفيس داراي اهميت است. ارتفاع بنا ۲۰ متر و تاريخ ساخت آن سال ۸۴۹ هجري قمري مي‌باشد. امامزاده يحيي از فرزندان امام موسي‌كاظم است.
[ويرايش] پناهگاه حيات وحش
ان محوطه زيبا ۵۵ هكتار در ۳۵ كيلومتري شمال شرق ساري قرار دارد و مسير دسارسي آسفالته آن در ۱۲ كيلومتري ساري به بهشهر در سه را هي اسلام‌اباد از جاده اصلي جدا شده و پس از طي مسافت ۲۳ كيلومتر به مكان مذكور مي‌رسد.
فضاي جنگل جلگه‌اي آن از سال ۱۳۴۶ بصورت محل تكثير گوزن زرد خالدار ايراني در آمده‌است. دشت ناز براي علاقمندان به طبيعت و حيات و حش صدفا با مجوز سازمان محيط زيست مي‌توانند به تماشاي گوزن و پرندگان زيبا نظير قرقاول و كبوتران بپردازند.
[ويرايش] پناهگاه حيات وحش سمسكنده
اين منطقه با ۱۰۰۰ هكتار مساحت در ۱۰ كيلومتري جنوب شرق ساري واقع شده و مسير دسترسي آن از ساري تا سمسكنده بوده و در ادامه با يك جاده روستايي به داخل محوطه راه مي‌يابد.پوشش گياهي آن گونه‌هاي جنگلي و جلگه‌اي بوده و قسمتي از آن مانند دشت‌ناز به عنوان زيستگاه گوزت زرد ايراني مورد بهره‌برداري قرار گرفته‌است.
[ويرايش] سد سليمان تنگه
در ۴۵ كيلومتري جنوب غربي ساري در منطقه كوهستاني واقع شده‌است. اين سد در سال ۱۳۷۹ براي بازديد مسافرين و گردشگران آماده شده و از نظر اقامتي مخصوصاً براي افراد تور بسيار مناسب است. اقامت شبانه در كنار رودخانه زلال با صدا و آهنگ دلنواز اوقات خوشي را فراهم مي‌كند، بازديد از تاج سد يا گرفتن بليط در روزها ممكن بوده و در اين سد امكانات قايقراني، اسكي براي استفاده گردشگران آماده شده‌است. در مجموعه سد سليمان تنگه به‌وسيله بخش خصوصي امكانات تفريحي مناسبي براي اقامت و گردش روي آب ايجاد شده‌است كه با توجه به عظمت سد، زيبائي‌درياچه و فضاي دلپذير اطراف آن در حال حاضر يكي از زيبا ترين چشم‌اندازهاي مازندران محسوب مي‌شود كه ظرفيت و قابليت فوق‌العاده براي تور گرداني داراست.بازديد از اين مكان را براي گرداشگران ودوست داران طبيعت پيشنهاد مي‌كنيم
[ويرايش] پارك جنگلي شهيد زارع
پارك جنگلي شهيد زارع در ۳ كيلومتري شرق شهر ساري و در جانب جاده ساري به بهشهر قرار دارد و به علت مجاورت با تپه‌هاي جنگلي كم ارتفاع در دامنه البرز، بسيار زيبا و چشمگير است. براي استفاده گردشگران نيز داراي امكاناتي براي اقامت كوتاه مدت مي‌باشد. مخصوصاً بهترين مكان براي كساني است كه مي‌خواهند به صورت رايگان شب اقامت داشته باشند.
[ويرايش] سد شهيد رجايي ساري
در مسير ساري به سمنان اين سد در ۴۵ كيلومتري جنوب ساري و بعد از روستاي تاكام و نزديكي روستاي وركي واقع شده‌است
[ويرايش] محلات ساري در اواخر دوره قاجار
سبزه ميدان، نقاره خانه، اوصانلو محله، امامزاده يحيي، بلوچي محله، كردمحله، بلوچي خيل، اصفهاني محله، افغون محله، چاله باغ، شپش كشان، كهنه باغشاه، قليچ لي محله، ميرسرروضه، ميرمشهدمحله، بيرامتر (بهرام اُتُر)، در مسجد، پاي چنار، شيشه‌گر محله، نعل بندان، بهارآباد، شاهزاده حسين، امامزاده عباس(ازادگله)
[ويرايش] محله‌هاي كنوني ساري
سبزه ميدان، باقرآباد، شكرآباد، نوتكيه، چناربن، امامزاده يحيي، بازار روز، شهبند، مهدي آباد، كوي ندا، گل افشان، معلم(ساري نو)، ترك محله، كوي آزادي، ۲۲ بهمن، راهبند سنگتراشان، لساني، ميرزماني(سعدي)، پيوندي، فدك، توكل، كوي سنگ، كوي افشار، مهيار، پل تجن، طالقاني اول و دوم، پشت پرورشگاه، كوي گلها، پشت زندان، بخش هشت(سلمان فارسي-پيروزي)، پشت مصلي، بربري محله، پيرتكيه، بوعلي(بلوار پاسداران)، ميرسرروضه، بهرام اُتُر، آزادگله، سروينه باغ، راهبند دخانيات، نعل بندان، كوي قليچ، چهارراه برق، چهارراه كارمندان، ساري كنار، طبرستان، ششصد دستگاه، ميرسرروضه، كوي برق ، كوي نور(پشت انبار برق)، پشت چين دكا، كوي جهاد، چال مسجد، خيام، مازيار و...
[ويرايش] قلب شهر
ميدان ساعت كه در مركز ساري قرار دارد؛ نقطه آغازين و يا نقطه پاياني مسير بسياري از اتوبوس‌ها و تاكسي‌ها است. اين ميدان در ميانه راه ميدان امام به دروازه بابل و از آنجا به دروازه گرگان (ميدان شهداء) و پل تجن قرار دارد.
[ويرايش] جمعيت ساري
ساري پذيراي مهاجرين ترك، تركمن، شهميرزادي، كرد، ارمني، گرجي، اصفهاني، عرب، بلوچي، افغاني و... بوده‌است كه در طول قرن‌هاي مختلف به ساري آمدند و يا پس از مدتي تعداد آنها كم شد و يا از ساري كوچ كردند.
[ويرايش] بر اساس سرشماري‌هاي رسمي
از سال ۱۳۳۵ ميزان جمعيت ساري به شرح ذيل بوده‌است:
۱۳۳۵ ۲۶٬۲۷۸ نفر [نيازمند منبع]
۱۳۴۵ ۴۴٬۵۴۷ نفر [نيازمند منبع]
۱۳۵۵ ۷۰٬۷۵۳ نفر [نيازمند منبع]
۱۳۶۵ ۱۴۱٬۰۲۰ نفر [نيازمند منبع]
۱۳۷۵ ۲۵۳٬۰۰۰ نفر [نيازمند منبع]
۱۳۸۵ ۲۵۹٬۰۸۴[۶]
[ويرايش] صنايع ساري
[ويرايش] صنايع سلولزي
در ساري محصولات غذايي توليد بيشتري دارد، اگرچه گستره وسيعي از فرآورده‌هاي سلولزي مانند MDF، نئوپان، كاغذو... در منطقه ساري توليد مي‌شود. كارخانه آرين سينا توليدكننده MDF، صنايع چوب و كاغذ مازندران، كشت و صنعت شمال، تخته فشرده شمال، صنايع جوش و برش، گام الكتريك و شركت تجهيزات مدارس ايران (كه در زمينه ساخت انواع وسايل چوبي فعاليت دارد) از جمله مراكز صنايع ساري هستند.
[ويرايش] بازارهاي محلي و دوره‌اي
نوشتار اصلي: بازارهاي ساري همانند برخي از شهرهاي شمالي ايران در ساري نيز بازارهاي دوره‌اي برگزار مي‌گردد.
شنبه بازار تقاطع كارمندان و آزادي
يكشنبه بازار در بخش هشت(سلمان فارسي)
دوشنبه بازار در خيابان وصال (ساري كنار)
سه شنبه بازار در انتهاي كوي پيوندي و نزديك خط راه آهن
چهارشنيه بازار در خيابان معلم ميدان معلم انتهاي بلوار پرستار
پنج شنبه بازار در خيابان پيام نور و امام زاده عباس
[ويرايش] بازارهاي روز
[ويرايش] ماهي فروشان
در انتهاي خيابان جمهوري اسلامي و در مجاورت با بازار نرگسيه قرار دارد. كه البته جديداً كل بازار به ابتداي پل تجن انتقال يافته‌است.
[ويرايش] بازار نرگسي
بازار نرگسي (شهيد رجايي) در مجاورت كاخ قديمي آقا محمد خان قاجار قرار دارد، و از طرف كوچه مسجد جامع خيابان انقلاب، كوچه نواب جمهوري اسلامي و كوچه پشت استانداري ورودي دارد. بازار نرگسيه يكي از قديمي‌ترين و پر رفت آمدترين بازارها در استان مازندران مي‌باشد كه قسمتي از آن را مسجد جامع ساري در بر مي‌گيرد.
[ويرايش] حصير فروشان
واقع در ميدان ساعت، كوچه‌هاي رحماني و سردار.
[ويرايش] بازارچه تركمن ها
بازارچه تركمن‌ها در خيابان ملامجدالدين ساري قرار دارد. اين بازارچه از جاهاي گردشگري ساري است.
[ويرايش] جمعه بازار تركمن ها
تركمن‌ها جمعه‌ها با قطار محلي صبح از بندر تركمن عازم ساري مي‌شوند و پس از برپايي بازار و فروش محصولاتشان، در هنگام عصر با قطار محلي به سمت شهر خودشان مي‌روند.
[ويرايش] بازار روز راهبند
اين بازار در بلوار كشاورز در جنوب شهر قرار دارد كه يكي از قديمي‌ترين و پررونق ترين بازارهاي ساري است.
[ويرايش] نمايشگاه‌هاي تجاري
ساري جزو محدود شهرهايي در ايران است كه به طور مرتب نمايشگاه‌هاي لوازم خانگي، فن آوري، رايانه در آن برگزار مي‌گردد.
[ويرايش] نمايشگاه‌هاي رسمي
ساري به عنوان يكي از قطب‌هاي مهم تجاري همكاري در منطقه آسياي ميانه و قفقاز و سواحل درياي مازندران شناخته شده و بنا بر اين هميشه توسط كشورهاي خارجي و با حضور سفيران نمايشگاه‌هاي متعددي در ساري برگزار مي‌گردد.
[ويرايش] نمايشگاه‌هاي برنامه‌اي
معمولاً بسياري از شركت‌ها، نهادها، گروه‌ها و... در مجموعه ايران خودرو، يا سالن سيدرسول، سالن شهر و روستا اقدام به برگزاري نمايشگاه مي‌كنند.