آب انبار اميرآباد

در داخل روستاي اميرآباد در فاصله حدود 5 كيلومتري غرب بيرجند ، آب انباري در داخل روستا قرار دارد. اين بنا در نزديكي باغ وعمارت اميرآباد بنا شده و با توجه به موقعيت قرارگيري علاوه بر استفاده  اهالي روستا توسط مسافريني كه مسير بيرجند به خوسف و بالعكس را طي مي كرده اند نيز مورد استفاده واقع مي شده است . اين بنا تماما از آجر ساخته شده و داراي عناصري همچون ورودي ، پلكان ، مخزن و پوشش مخزن مي باشد . سردر ورودي داراي طاق جناغي است . دو طرف سردر تزئينات آجر كاري بصورت هندسي كار شده است . در سردر ورودي محلي كه سنگ لوح در آن قرار داشته نيز ديده مي شود كه البته خود سنگ ازاين محل برداشته شده پس از ورودي بلافاصله پلكان بنا قرار دارد كه  ارتباط ميان ورودي و پاشير را برقرار مي كرده است . پوشش قسمت پلكان با آجر و بصورت طاق آهنگ مي باشد. مخزن و پوشش مخزن بخش ديگر بنا است مخزن به صورت استوانه اي و پوشش آن نيز با آجر و بصورت گنبدي اجرا شده است با توجه به موقعيت مكاني و ارتباطي كه با باغ و عمارت اميرآباد داشته است ،از بناهاي دوران قاجار بشمار مي رود .

آب انبار بجد

موقعيت طبيعي :

شهرستان بيرجند در شرق ايران و جنوب استان خراسان واقع شده است . از نظر طبيعي اين شهرستان در محاصره كويرهاي خشك واقع شده . ارتفاعات شهرستان شامل چندين رشته كوه مي شود كه مرتفع ترين نقطه معروف به قله (بنه در ) با ارتفاع2787 متر از سطح درياي آزاد ، در رشته كوه مومن آباد قرار گرفته است .

از نظر مشخصات تكتونيكي زلزله هاي منطقه بر اثر فعاليت گسلها روي مي دهد .

موقعيت اثر :

آب انبار بجد در داخل روستاي بجد واقع شده است . اين بناي تاريخي در موقعيت جغرافيايي 59 درجه و19 دقيقه و 30 ثانيه طول شرقي و 32 درجه و 50 دقيقه و 20 ثانيه عرض شمالي قرار گرفته است .

تاريخچه :

اين بنا متعلق به دوره قاجاريه است .

 مشخصات اثر :

در داخل روستاي بجد آب انباري وجود دارد كه شامل ورودي ، پلكان ، پاشير ، مخزن و وپشش مخزن مي باشد .

ورودي بنا در جبهه جنوب شرق آن قرار دارد . راهيابي به مخزن آب انبار از طريق يك رشته پلكان با 13 پله امكانپذير است عرض راهرو5/1 متر مي باشد.مخزن آب انبار به شكل دايره و به قطر 8 متر مي باشد. در جبهه جنوبي مخزن ، در گاهي وجود دارد كه با چند پلكان به خارج راه دارد . هدف از تعبيه اين در گاه اين است كه در مواقعي كه كف مخزن از رسوبات انباشته مي شود ، از اين طريق امكان تخليه رسوبات وجود داشته باشد. پوشش مخزن با خشت وبصورت گنبدي به ارتفاع حدود 7 متر از پايه گنبد مي باشد. اين بنا متعلق به دوران قاجار است. 

تزئينات :

اين بنا فاقد تزئين مي باشد .

مالكيت :

اين بنا وقفي مي باشد .

آب انبار حاج علي رضا بيك

1-    موقعيت طبيعي (شرايط اقليمي ، مشخصات منطقه از لحاظ خصوصيات زمين و زلزله خيزي ).

شهرستان بيرجند در شرق ايران و جنوب استان خراسان واقع گرديده و از نظر موقعيت جغرافيايي 9 درجه و 13 دقيقه و عرض جغرافيايي 32 درجه و 53 دقيقه شمالي از مركز آن مي گذرد از نظر طبيعي ميتوان گفت اين شهرستان تقريبا در محاصره كويرهاي خشك قرار گرفته بيشتر ارتفاعات شهرستان بيرجند را چندين      رشته كوه كه اكثرا جوان و متعلق يه دوره سوم زمين شناسي ميباشد در برگرفته و بلندترين قله اين ارتفاعات (بند دره) نام دارد كه ارتفاع آن برابر با 2787 متر         مي باشد . از نظر مشخصات تكتونيكي زلزله هاي شهرستان بيرجند اكثرا بر اثر فعاليتهاي گسلها شكل مي گيرد و اين شهرستان با داشتن گسلهاي فراوان كه       مهمترين انها در نهبندان واقع است دچار اين عارضه مي گردد . علاوه بر آن كوههاي باقران گسلهايي وجود دارد كه مهمترين آنها در شمال روستاي كاريزنو (گل)       و شهرستانك امتداد مي يابد . لازم بذكر است كه بيشتر زلزله هاي جنوب خراسان بر اثر فعاليتهاي تدريجي گسلها خضري و كريزان روي ميدهد .

             2- موقعيت فعلي (استقرار مكاني و جايگزيني در بافت شهر و ارتباط با مجموعه هاي شهري ).

آب انبارها مانند ساير ابنيه شهري در مراكز تجمع مانند راسته بازار و مراكز محلات و همچنين در كاروانسراها ي بين راهي احداث مي شده است . آب انبار حاجي علي رضا بيك كه همچون ساير نمونه هاي موجود در شهر جهت تامين آب آشاميدني مردم مورد استفاده بوده به لحاظ مكاني در فاصله اي كمتر از صد متر در غرب آب انبار محسن زاده در ضلع جنوبي كوچه « خواجه ها » روبروي منزل آراسته و پردلي واقع مي باشد .

            3-  تاريخچه بنا :

قدمت اين آب انبار به دوره قاجاريه بر مي گردد . باني و واقف اين بنا « حاجي علي رضا بيك » مي باشد  واين بنا در زمان حشمت الملك ساخته شده است .

       4- مشخصات بنا

آب انبار در نواحي گرم و خشك از جمله ملزومات مهم براي تداوم زندگي در اين مناطق بوده و در اكثر محلات شهري و روستاها يك يا چند آب انبار وجود داشته است . از آنجايي كه به لحاظ نقشه و ساختار آب انبار ها مشابه مي باشند مي توان گفت به طور كلي از نظر معماري آب انبارها شامل : 1- فضاي ورودي    2- راه پله    3- پاشير    4- بادگير و هواكش     5- پوشش منبع      6- منبع ذخيره آب   مي باشند .

فضاي ورودي آب انبار حاجي علي رضا بيك بسيار ساده و داراي پوششي به سبك رومي مي باشد . قوس سر در ورودي از نوع جناقي بوده و سكوهاي طرفين راه پله كه جهت استراحت و نشستن تعبيه شده بودند هم اكنون از بين رفته است در قسمت بالاي سر در كتيبه اي ديده مي شود كه ابيات شعري است بدين قرار :

بسمه ا... تعالي

... برگزيدند مخلوق حق همه راعطا نمود بوي كردگار كوثر را

                                                   ولي خويش علي را نمود ساقي آن                   كه روز حشر .............محشر را

 ز وصف حوض ساقي نمي توان گفتن                  كنند جمع اگر خلق هفت كشور را

                                                   هنر نگر كه از آن حوض علس بردارد               ....كه قطع و نظر  است ....را

 بنام حاجي ناجي علي رضا بيك است                  كزين عمل بسرش حق نهاد افسر را

                                                   سبب كه بود امير حشمت الملك                   .....بايد ين حسن خلق نوكر را

                                                  دعاي دلت .........................................               شده خطا ب ز معصوم اهل ......را

                                                  سوال شد .............سال تاريخش                      از آن حق فرج بر نشاند اژدر را

                                                 .........آب داد كه در روز كار نسنجيدم                 نشين دال نما صنم مير غضنفر را                   

درب ورودي آب انبار مسدود بوده و امكان بر رسي دقيق فضاي داخلي مقدور نمي باشد . اما با توجه به ساختار يكسان آب انبارها و گفته ها ي اهالي محل داراي پلكاني با پوشش گهواره اي بوده كه از سطح زمين شروع شده تا پا شير امتداد يافته است .

پا شير كه بعنوان آخرين بخش فضاي معماري داخلي آب انبار محسوب مي شود داراي يك يا چند شير روسي از جنس برنج بوده كه بنا به گفته يكي ا زسالخوردگان شهر اين آب انبار داراي بزرگترين شيرهاي روسي بوده است .

شير آب ، آب انبار را معمولاً يك متر بالاتر از كف مخزن قرار مي دادند تا رسوبات و املاح ته نشين شده در مخزن از شير آب خارج نشود .پوشش اين فضا معمولا به صورت  ساده واز نوع ضربي مي باشد . مخزن اين آب انبار همچون ساير آب انبارها به دليل استحكام و مقاومت در برابر فشار و نيروي جانبي آب درون آن، كاهش نوسان درجه حرارت ، يخ نزدن آب در زمستان و خنك بودن آن در تابستان در داخل زمين احداث مي شود . اين در عمق قرار گرفتن مخزن همچنين باعث مي شده تا براحتي و بطور طبيعي بتوان آب نهر يا قنات را برروي آن سوار كرد . اين مخزن به شكل استوانه اي بوده و داراي پوشش گنبدي مي باشد . فضاي مخزن هيچ يك از آب انبارها حبس نمي باشد و همه آنها دريچه اي جهت تهويه هوا دارند . حبس بودن فضاي مخزن علاوه بر آنكه امكان دستيابي به داخل آن را هم بسيارمشكل مينمايد و آب را هم بسيار گرم مي كند كه جهت حصول اين مطلب ، انتهايي ترين بخش گنبد يعني راس آن را بصورت مدور باز مي گذاشته اند. مصالح بكار رفته درآب انبار : آجر ، گچ ، آهك و ساروج مي باشد

  5  - نوع بهره برداري و خصوصيات  بارز بنا :

با توجه به گسترش و توسعه خدمات و تسهيلات و وجود سيستم لوله كشي شهري اين آب انبار به حالت بلااستفاده باقي مانده است . اين آب انبار جهت جلوگيري از مبدل شدن به زباله داني و محل تجمع افراد معتاد و ناباب و همچنين تخريب فضاهاي داخلي مسدود مي باشد .

  6- عوامل تزئين شده و نوع آنها :

اين بنا بصورت ساده و فاقد تزئين مي باشد .

  7- نوع مالكيت بنا و مشخصات ثبت آن در رديف آثار تاريخي :

از آنجايي كه آب انبارها توسط اهالي محل و يا يكي از افراد متمكن و خيرخواه محله احداث مي شده اند وقفي مي باشند . با توجه به خصوصيات ويژه آب انبار ها و نقش حياتي آنها در زندگي ادوار گذشته كه قبلاً به آن اشاره شد ، قرار گيري در مركز بافت تاريخي ، توجه و احترام خاص عامه مردم به اين اماكن كه چه بسا بسياري به دليل تقدس و پاكي آب آنرا مقدس نيز مي دانند مستحق قرارگيري در رديف آثار تاريخي مي باشند .

  8 – اقدامات انجام شده در مورد بنا با ذكر مشخصات  :

تا كنون در خصوص بنا و حريم آن اقدام قابل توجهي صورت نگرفته است . تنها اقدام حفاظتي صورت گرفته مسدود كردن بنا بوده است . اين بنا با توجه به قرارگيري در بافت قديم و هم جواري با بناهايي همچون منزل آراسته و پردلي و آب انبار محسن زاده داراي ويژگيهاي خاصي مي باشد كه بايد در ضوابط حريم آن مبذول گردد .

  9- توضيح ضروري و اختصاصي بنا :

از آنجايي كه آب ، آب انبار ها توسط نهرها ، قناتها ، يا مسيلها در مواقع بارندگي تامين مي شده مساله بهداشتي بودن آب حائز اهميت  است اما همانطور كه مي دانيم اين آب كاملا بهداشتي و مطبوع براي آشاميدن بوده است . دلايل اين امر عبارتند از :

1-  در آب انبارها تاريكي محض وجود داشته و چون ميكروبها ي غير هوازي احتياج به نور براي رشد و نمو داشته اند بنابراين در اين آب از بين مي رفته ا ند .

 2- به واسطه جاذبه زمين ، املاح و ذرات موجود در آب ته نشين مي شده اند و همچنين بر روي آب ، نمك و آهك مي ريخته اند تا مانند كلر باكتريها را در آب از بين ببرد . بنا بر اين تصفيه آب هم از طريق فيزيكي و هم شيميايي صورت مي گرفته است .

      د – اشاره به اقداماتي كه در دوره هاي گذشته روي بنا انجام شده است

1-    توسعه و يا تعميرات و دخل و تصرف انجام شده تا كنون :

در خصوص اين بنا هيچگونه اقدام خاصي صورت نگرفته است .

مشخصات :

نام بنا : آب انبار كشمان

اولين مطالعات انجام شده بر روي بنا: سال 73

مالكيت وقفي   

قدمت : قاجاريه

شماره ثبت ملي :

شماره ثبت ملي :

متراژ :      عرصه : m²     144  متر مربع

              اعيان : m^{2     :}    144  مترمربع

      تاريخچه مختصري از بنا

 شرح عمليات مرمتي صورت گرفته

عمليات مرمت در  سال77            تخصيص:

  هزينه:

-         اجراي طاق زني

-         هره چيني بام

-         شيب بندي بام ولكه گيري كاهگل

-         نظافت وپاكسازي محيط داخل بنا

-         حمل خاكهاي اضافي