كاروانسراها :
كاروانسراها از جمله بناهاي تاريخي با ارزش ايران بوده و منا بع تاريخي حكايت از آن دارند كه بنيانگذار احداث كاروانسراها هخامنشيان بودند و در دوران اسلامي ايجاد اينگونه با ويژگيهاي گوناگون در شهر و روستا و در كنار جاده هاي حاشيه كوير و معابر كوهستاني با نامهاي مختلف چون رباط كاروانسرا رو به توسعه نهاد.
در سده‌‌هاي پيش بازرگاني در بيرجند رونق بسيار داشت كه سبب آن اين بود كه تنها راه اترتباطي ايران با هندوستان از طريق خشكي از بيرجند مي‌گذشت و زاهدان و ميرجاوه اين ارتباط را بر قرار مي‌كردند و چون بيرجند در سايه راه زاهدان و مشهد قرار داشت كالاتهائي كه از هند به ايران مي‌آمد و يا از ايرا به هند و از آنجا به سرزمين‌هاي ديگر مي‌رفت همه به اين
كاروانسراي حاج ملك :
اين كاروانسرا متعلق به حاج‌محمد‌حسين ملك ( ملك التجار وقت بيرجند ) و به نام او معروف بود و در حقيقت يك سراي تجاري بود كه چند بازرگان در آن حجره داشتند و كالاهاي تجاري آنان در انبارهاي آن نگهداري مي‌شد اين كاروانسرا تغييراتي كرده كه هنوز باقي است چون بعدها آن را
رباطها :
رباطها از جمله يادگارهاي تاريخي شهرستان بيرجند محسوب مي‌گردند كه براي حفظ و رونق تجارت واقتصاد بوجود آمده‌اند فاصله بسيار ميان مراكز تجاري مداخله عوارض طبيعي بيابان داشت خطر جنگهاي داخلي متعدد و در بسياري اعصار حمله بيگانگان سازمان يافته صرفنظر از تهديد دايمي وجود جايگاههاي امن را براي تامين استراحت كاروانها و بازرگانان ايجاب مي كرد.
با توجه به پيشينه منزلگاه و كاروانسراهاي بخصوص در دوره هخامنشي و سلسله‌هاي بعد از آن در اوايل عص اسلامي پاسگاههاي مستحكم مرزي بنام رباط ايجا شده كه ساكنان آن در صورت لزوم در برابر تهدي كنندگان به دفاع از خود مي پردازند.
اگر‌چه دفاع از رباط در نظر ساكنان نوعي ديني به شمار مي رفت در عين حال حفاظت از كاروانهايي را كه در حوزه استحفاظي آنها در رفت وآمد بودند سبب مي دانستند علاوه بر آن اين رباطها جهت سكونت افراد محلي مورد استفاده قرار گرفته و محل بيتوتي آنها محسوب مي‌گرديده است .
رباط آصف شماره ثبت 2030 دوره تاريخي : قاجاريه
رباط آصف در 70 كيلومتري شمال بيرجند و در دشت وسيع كه به چاهك موسويه قابل متصل مي‌گردد واقع شده است .
چاين رباط به صورت دو ايراني احداث شده در تقسيم‌بندي آثار مشابه جزو رباطهاي دشت محسوب مي‌گردد فضاهاي احداث شده در آن مخصوص فضاي داخلي مؤيد همسوي كاركرد و ساختار ويژه آن مي‌باشد.
رباط آصف كه از بناهاي دوره قاجاريه محسوب مي‌گردد در زمان آباداني تاثير مثبتي در امنيت و تجارت تاحيه قهستان و شهرهاي همجوار داشته است .
تنها تزئينات مشخص بنا در حاشيه سردر ورودي يكي از ايوانها به صورت لوزي آجر كاري ممتد به فرم نقش منحني بكار رفته است .
اسجاد داذلاين بعد از ورودي اصلي مسير ارباط به صحن مركزي و اتاقهاي ساخته شده در اطراف آن را بوجود آورده است .
صحن مركزي بنا محلي مناسب براي بارانداز كاروانيان محسوب مي‌شده كه مكاني براي ايوانچه ورودي اتاقها نيز لحاظ شده است ، همچنين خصوصيات اقليمي گرم و خشك فرم معماري سقف در فضاي اتاقها را به صورت گنبدي ممكن ساخته است علاوه بر فضاي ورودي رباط كه شامل اتاقكهاي نگهباني كه در جبهه جنوبي آن ايجاد شده بر عظمت و شكوه بنا افزوده است و بيانگر استحكام آن مي‌باشد از ديگر فضاي موجود در رباط اصطبل آن مي‌باشد كه محدوده مربوط به آن 2 يا 3 برابر اتاقها در نظر گرفته شده است .