مراسم ومناسك محلي (گلستان )

تركمن‏ها قبل از پذيرش دين اسلام به خاطر شرايط سرزمينشان كه آسمان و نور آن باشكوهتر از هر سرزمين ديگر به چشم مي‏آيد، به «تانگري» يعني روح آسمان اعتقاد داشتند. تانگري قدرتي نامرئي و مافوق همه چيز و همه كس بود كه در فرهنگ‏هاي امروزي ترك زبانان مترادف با خداوند متعال معني شده است. «سمن» رهبر روحاني آنان و «سامانيسم» آيين آن‏ها بود. طبق آيين ساماني، دنيا از طبقه‏هاي متعددي كه بر روي هم قرار دارند تشكيل شده است و انسان براي رسيدن به اين مرتبه «سمن» بوده است. سمن‏ها با برگزاري آيين‏ مخصوصي بر بالاي بلندي‏ها، انسان را در جهت رسيدن به مقصود ياري مي‏كردند كه بعد از پذيرفتن اسلام توسط تركمن‏ها، اين مراسم رنگ اسلامي به خود گرفت و تحت عنوان آيين ذكر يا «پرخواني» به صورت‏هاي گوناگون زنده نگه داشته شد كه امروزه به اشتباه مراسم پرخواني «رقص خنجر» ناميده مي‏شود. پرخواني يكي از آيين‏ها و سنت‏هاي بسيار قديمي مردم تركمن است كه تا چند دهه پيش برگزار مي‏شد. اما امروزه اين سنت تنها ظاهري نمايشي دارد و به صورتي ناقص اجرا مي‏شود. پرخواني حاوي جنبه‏هاي ويژه‏يي از «روان درماني» است و ريشه در «سامانيسم» دارد. در اين آيين نوازنده دوتار يكي از افراد اصلي گروه پرخواني است كه رهبري مراسم را در دست دارد.
پرخواني بر بالاي بلندي‏ها مي‏رود و انجام رقص‏هاي ويژه و خواندن وردها و ذكرها با روح نياكان خويش تماس مي‏گيرد و از آن‏ها استمداد مي‏طلبد تا در شفاي خسته دلان و بيماران روحي، سمن را ياري دهد. مراسم پرخواني، معمولاً در يكي از روزهاي خوش يمن، به ويژه شب‏هاي جمعه برگزار مي‏شد. پس از نماز مغرب، ياران پرخوان بيمار را ياهو ياهو گريان در حالي كه كتفش را بسته‏اند به اتاق مخصوص مي‏برند و در كنار اجاقي پر از آتش مي‏نشانند. گردانندگان آيين، يك قبضه شمشير برنده و يك عدد كف‏گير آخته را كه از ابزارهاي اصلي پرخواني است از قبل در آتش مي‏گذارند. به تدريج ياران پرخوان و هم آوازان حاضر در جلسه، بيمار، پرخوان و نوازنده دو تار را در حلقه‏يي محاصره مي‏كنند به صورتي كه راه فرار وجود نداشته باشد با اشاره پرخوان، نوازنده دوتار آرام‏آرام به نواختن آغاز مي‏كند.
پرخوان به تدريج به وجد مي‏آيد و با خواندن شعرهايي از عارفان و صوفيان تركستان چون «صوفي‏الله»، «مشرب» و ... شروع به چرخيدن به دور بيمار مي‏كند. مجلس به تدريج اوج مي‏گيرد. ياران پرخوان در مجلس و زنان آبادي، بيرون از مجلس به هم‏آوايي با پرخوان مي‏پردازند و از روح‏هاي بدنهادي كه روح و جسم بيمار را آزرده كرده‏اند، مي‏خواهند كه كالبد بيمار و قبيله‏شان را ترك كند. اين مراسم در حال حاضر تقريباً منسوخ شده و به ندرت اجرا مي‏شود.

اگر باران نبارد مراسمي به نام «سويي قازان» برپا مي‏شود. اهالي محلدر يك چهارشنبه گوسفندي كشته و در مسجد به خواندن دعاي مخصوص مي‏پردازند. هنگام دعا دست‏ها كشيده است، انگشتان را به طرف پايين مي‏گيرند و طلب رعد و برق و نزول باران مي‏كنند. پس از دعا و صرف غذا در گروه‏هاي سني تا چهل نفري به همراه روحاني به در منازل مردم رفته و آرد جمع مي‏كنند. اگر اهالي منزل خواستة آن‏ها را برآورده كنند، دعا مي‏كنند و سپس با اين آرد، آش مي‏پزند و ميان مردم تقسيم مي‏كنند. اين رسم كه در ميان گوگلان‏ها به «توي تاتان» معروف است با جمع‏آوري و فروش آردها و دادن صدقه، در شب بعد پايان مي‏يابد.
يكي ديگر از مراسم مربوط به طلب باران «باسلاشماق» است كه ضمن آن جوانان به روستائي كه چشمه يا رودخانه دارد هجوم مي‏برند و سعي مي‏كنند چند نفر از اهالي آنجا را گرفته و در آب بيندازند يا با سطل روي آن‏ها آب بريزند (نوعي نمايش نمادين قرباني كردن براي رودخانه) در اين حالت تنها ياران فرد دستگير شده حق دارند به كمكش بشتابند و او را از دست آن افراد نجات دهند.