جغرافياي طبيعي واقليم استان گلستان

شكل ناهمواري‏هاي استان گلستان به گونه‏اي است كه به روشني مي‏توان آن‏ها را به دو قسمت جلگه‏اي و كوهستاني تقسيم كرد. امتداد و جهت رشته‏ كوه‏هاي البرز، به صورت ديواري مرتفع در مسافتي طولاني، خط ساحلي و جلگه‏هاي كناره‏اي درياي خزر را محصور كرده است، بدين علت، تقريباً در سراسر استان شيب زمين از ارتفاعات به سوي جلگه و درياي خزر (از شمال به جنوب به سوي سواحل جنوبي و از شرق به غرب به سوي سواحل شرقي دريا) كاهش مي‏يابد. در محل تلاقي جلگه و كوهپايه‏هاي شمالي البرز، به علت شدت فرسايش و تراكم آبرفت، قسمتي از ناهمواري‏هاي قديمي به وسيلة رسوبات جديدتر پوشيده شده و تنها در بعضي نقاط به صورت تپه ظاهر شده‏اند. در قسمت‏هاي پائين دست جلگه‏اي سواحل جنوبي و شرقي درياي خزر، تپه‏هاي ماسه‏اي ساحلي تحت تأ‏ثير نسيم دريا و بادهاي محلي، تشكيل شده و سدي طبيعي و كم ارتفاع بين دريا و جلگه پديد آورده‏اند. پديدة تشكيل تپه‏هاي ماسه‏اي در حال حاضر فقط در سواحل جنوبي خزر انجام مي‏شود، در حالي كه در سواحل شرقي، (از بندر تركمن تا ارتفاعات غربي خراسان) در سطح جلگه، تپه‏هاي ماسه‏اي سخت و تثبيت شده‏اي وجود دارند كه در گذشته‏هاي دور تشكيل شده‏اند. همچنين در قسمت جلگه‏هاي استان گلستان رسوبات ضخيم لُسي به صورت تپه ماهور نسبتاً مرتفع درآمده‏اند. حداكثر گسترش غربي اين رسوبات به شهرستان‏هاي بهشهر و نكا در استان مازندران محدود است.
رشته كوه‏هاي البرز كه بر اثر كوهزايي آلپي دورة ترشياري تشكيل شده است، در طول بيش از 750 كيلومتر، جلگه‏هاي ساحلي استان مازندران و استان گلستان را از قسمت داخلي ايران جدا نموده است. نيمة شرقي البرز، بين درة رود بابل تا درة خوش ييلاق (مسير رود نوده كه شاخه‏اي از رود گرگان است) قرار دارد. و به تدريج در جهت شمال شرق از ارتفاع آن‏ها كاسته مي‏شود. رشتة جنوبي، شامل كوه‏هاي «ابركوه» است كه بلندترين نقطة آن در «قلة شاوار» به 3945 متر مي‏رسد. رشتة شمالي، «شاهكوه» نام دارد كه به صورت ديواري در مقابل جلگه گرگان قرار دارد و ارتفاع آن در قلة پيرگودكوه حدود 3204 متر است. دنبالة البرز شرقي به تدريج در شرق و شمال شرقي استان به كوه‏هاي آلاداغ و به قسمت‏هاي غربي كپه داغ متصل است.
در حوالي جنگل گلستان كوه‏هاي نسبتاً مرتفعي از جمله كوه نارچي به ارتفاع 2400 متر، و در شمال و شمال شرقي رشته كوه‏هاي كم ارتفاعي مانند گلي داغ (كمتر از 1000 متر) و نارلي داغ تا نوار مرزي تركمنستان پراكنده‏اند كه به وسيله شاخه‏هاي رود گرگان و اترك به شدت بريده شده‏اند.
در پيدايش و گسترش جلگه‏هاي ساحلي استان گلستان، عواملي از قبيل ميزان آب و وسعت حوضه رودها، شيب بستر رودها، مقاومت سنگ‏ها و عمق دريا مؤثر بوده‏اند. اين عوامل در هر نقطه، با توجه به شرايط محلي، به نسبت‏هاي مختلفي با هم تركيب شده و توجيه‏كنندة ويژگي‏ها و تفاوت‏هاي محلي و ناحيه‏اي جلگه ساحلي هستند.
استان گلستان، با توجه به موقعيت جغرافيايي خود، تحت تأثير عرض جغرافيايي، ارتفاع و امتداد رشته كوه‏هاي البرز، ارتفاع سطح زمين، دوري و نزديكي به دريا، بيابان‏هاي جنوبي تركمنستان، وزش بادهاي محلي و ناحيه‏اي و پوشش متراكم جنگلي قرار مي‏گيرد. بدين جهت، با اين كه وسعت كمي دارد و برخلاف عموم كه آب و هواي آن را در كل معتدل مي‏دانند، آب و هواي گوناگوني دارد.
شمال شرق استان، به ويژه در شرق درياي خزر و حد فاصل گرگان رود تا مرز تركمنستان، به علت دوري از اثرات درياي خزر، كاهش ارتفاعات البرز شرقي، وسيع بودن جلگة ساحلي و نزديكي به بيابان‏هاي قره قوم و قزل قوم در جمهوري‏هاي آسياي ميانه، تغييرات محسوسي در آب و هواي معتدل مرطوب خزري (خزري شرقي) پديد مي‏آيد و شرايط خشكي و گرماي هوا تشديد مي‏شود و رفته‏رفته به اقليم نيمه خشك (نيمه بياباني) تبديل مي‏شود، و ميزان بارندگي سالانه كاهش مي‏يابد. همچنين به علت كاهش رطوبت هوا، دامنة گرما افزايش مي‏يابد و اختلاف شديدي بين دماي شب و روز و دماي سردترين و گرم‏ترين ماه‏هاي سال به وجود مي‏آيد كه مشخصة اصلي آن، تابستان‏هاي گرم و خشك طولاني (5 تا 6 ماه) و زمستان‏هاي نسبتاً سرد و باراني است. به علت پيشروي تودة هواي سردسيري، تعداد روزهاي يخبندان آن نيز بيشتر است، ولي ريزش برف به ندرت اتفاق مي‏افتد. به علت نزديكي به ارتفاعات شرقي، از جمله شهرهاي كلاله و مينودشت، تغييرات ديگري در آب و هواي استان ايجاد مي‏شود و با افزايش باران و اعتدال دما، شرايطي مشابه آب و هواي معتدل مرطوب خزري پديد مي‏آيد.