مراسم زار ودعا در امامزاده ومولودي خواني هرمزگان

مراسم زار

دربارۀ منشاءِ اين مراسم اطلاعات زيادي در دست نيست. گويا عقايد مربوط به بادهاي زار از راه حبشه به سرزمين هاي اسلامي راه يافته است. مراسم مربوط به زار و پايين آوردن آن در جنوب ايران غير از مراسم و آداب و رسومي است كه در آفريقا ، يا شبه‌قارۀ هند به جاي آورده مي‌شود. ولي در هر حال ، هنوز اين معتقدات و آداب و رسوم رنگ و بوي تند آفريقايي خود را از دست نداده اند :تمام باباها و ماماهاي اهل هوا سياه پوست هستند و آوازها و صداي پايكوبي گروهي ساحل نشيان ، چه در عروسي و چه در عزا، هنوز شور و حال آفريقايي دارند .
غلامحسن ساعدي مي‌نويسد: اهل هوا كساني هستند كه گرفتار يكي از بادها شده اند و بادها قواي مرموز و جادويي را گويند كه همه جا بر نوع بشر مسلط هستند. هيچ كس را قدرت مقابله با آن‌ها نيست و آدميزاده در دمقابل شان راهي جز قرباني دادن و تسليم شدن ندارد . بادها هم‌چون آدميان مهربان يا بي‌رحم، كوريابينا، كافر يامسلمانند. وقتي كسي گرفتار يكي از بادهاي مرموز شد، بايد پيش بابا يا ماماي زار برود تا طي مجالس و مراسمي خاص باد را از تن بيمار خارج كنند. بعد از شفا و بيرون رفتن‌ باد از تن بيمار، آن شخص در جرگۀ اهل هوا در مي‌آيد. باباهاي زار معتقدند، اشخاصي كه مبتلا به مرض سردرد، چشم درد يا دل‌درد مي‌شوند و از طريق توصيه‌هاي پزشك بهبود نمي‌يابند،يا دواي خانگي مصرف مي‌كنند و درمان نمي‌شوند، براي درمان بايد به نزد بابا يا ماماي زار بروند.
اين مراسم بيش تر درجزيرۀ قشم و بندرلنگه، معولاً در شب‌هاي چهارشنبه انجام مي‌شود . باباي زار عده اي را مأمور مي‌كند. چوب خيزران به دست گيرند و دور آبادي و خانه‌ها بگردند و با اين علامت ، زاري‌ها آگاه مي‌شوند كه مراسم برگزار خواهد شد. زنان و مردان لباس‌هاي خود را مي‌پوشند كه مراسم برگزار خواهد شد. زنان و مردان لباس‌هاي خود را مي‌پوشند، موهاي خود را شانه زده، عطر مخصوص بر صورت و تن خود مي‌پاشند و براي رقص و بازي زار آماده مي‌شوند ابتدا دواي مخصوصي كه معجوني است از كُندُرَك، ريحان، گَشته(جوبي است كه از بمبئي مي‌آورند)، زعفران، هل، جوزو زبان جوجه (گياهي است كه در كوه مي‌رويد ) تهيه مي‌نمايند. باباي زار، شخص مبتلا را به مدت هفت روز در حجاب و دور از چشم ديگران نگاه مي‌دارد . در اين مدت بيمار نبايد زن و سنگ و مرغ ببيند و به طور كلي چشم هيچ زني ف چه محرم چه نامحرم ، نبايد بر وي بيفتد و اگر بيمار زن باشد، برعكس . فقط بابا يا ماماي زار مواظب وي است . در تمام مدت حجاب ، معجون تهيه شده را بر تن بيمار مي‌مالند و مقداري هم به وي ميخورانند و عده اي هم كه معمولاً زنان و مردان سياه و خوش صدا هستند ، با دهل هاي كوچك و بزرگ خود به پايكوبي مي‌پردازند . قبل از شروع مجلس، سفرۀمفصلي پهن مي‌شود و رد آن چيزهايي از قبيل انواع غذاها تا گياهان معطر ، رياحين جنوب، ميوۀ كُنار ، خرما، گوشت و خوني كه براي درمان بيمار لازم است چيده مي‌شود. خون سر سفره، خون قرباني است. تا شخص مبتلا خون نخورد، باد به حرف نمي‌آيد. در هنگامي كه رقص و پايكوبي با ريتم‌هاي مخصوص و موزون شروع مي‌شود، شخص مبتلا با حركات موزون خود كم‌كم از حالت عادي خارج شده و از خود بي‌خود مي‌شود و در حالتي شبيه خلسه فرو مي‌رود. در اين حالت، فرد مبتلا به زبان هندي و عربي يا سواحلي صحبت مي‌كند( اين افراد ظاهراً در حالت عادي هرگز نمي‌توانند به زبان هندي يا عربي يا سواحلي صحبت كنند ) .
وزن و آهنگ و ريتم موسيقي در مجلس نقش اساسي بر عهده دارد . شخص مبتلا حال خود را نمي‌فهمند. در اين ميان، تنها باباي زار مي‌تواند با وي حرف بزند. او از زار مي‌پرسد كه اهل كجاست و اسمش چيست ؟و ابراي چه اين مرد يا زن را اسير كرده است ؟ زار به زبان خودش (هندي،عربي يا سواحلي ) جواب مي‌دهد! آن‌گاه باباي زار مي‌پرسد، براي اين‌كه زار مركب خود(شخص مبتلا) را راها كند چه مي‌خواهد و ...
مراسم زار، گاهي چندين شبانه روز به طول مي‌انجامد و شخص زاري بعد از خلاص شدن، براي هميشه در جرگۀ اهل هوا در مي‌آيد و به زاري معروف مي‌شود و هميشه بايد لباس تميز و سفيد بپوشد و خود را مرتب بشويد و معطر كند، لب به مِي نزندو هيچ كار خلافي نكند و گرنه زار دوباره آزارش مي‌دهد. اين مراسم دير زماني است كه در سواحل و جزاير هرمزگان برگزار مي‌شود و در گذشته بسيار مفصل تر از امروز اجرا مي‌شده است .

مراسم دعا در امام‌زاده سيد مظفر

خواندن دعا براي صيد بيش تر و كسب روزيِ فراوان تر از دريا و رونق كار صيادان، از آداب و رسومي است كه از سال‌هاي دور در جزاير و سواحل هرمزگان رواج داشته است؛ به خصوص در سال‌هايي كه وضع صيد مطلوب نباشد اين مراسم با تأكيد و تشريفات بيش‌تري برگزار مي‌گردد. در كنار ميدان قشم ، زيارتگاهي به نام زيارتگا سيد مظفر جاي دارد. اين زيارتگاه مورد احترام مردم و صيادان است صيادان چزيرۀ قشم، سالي يك بار، به طور گروهي به زيارت سيد مظفر مي‌روند و براي افزايش صيد ماهي، به دعا و نذر و نياز مي‌پردازند. در اين روز گاو و گوسفند قرباني مي‌كنند و با گوشت آن‌ها ، چلو خورش مي‌پزند و ميان فقيران پخش مي‌كنند. سپس روحاني محل دعا مي‌كند و از درگاه خدا مي‌خواهد، تورهاي ماهيگيران از دريا سنگين بيرون بيايند و دريا نيز هرچه بيش‌تر براي صيد آرام باشد و قايق‌هاي ماهيگيري صيادان به سلامت به دريا رفته و مملو از ماهي به خشكي بازگردند . صيادان نيز با خواندن دعا ، به اميد صيد بيش تر و روزي فروان‌تر، ماما‌زاده را ترك مي‌كنند .

مولودي خواني

مردم قشم، در سال ، چهار روز مولودي مي‌خوانند. مولودي از مراسم مذهبي است و در مسجدها برگزار مي‌شود. روزهايي كه مردم جزيرۀ قشم مولودي خواني مي‌كنند ، عبارت اند از :
روز تولد پيامبر اسلام(ص) ،شب معراج پيامبر اسلام، عيد فطر و عيد قربان. مراسم مولودي خواني به زبان عربي و بعد از نماز عشاء از حدود ساعت هشت آغاز مي‌شود و تا ساعت يازده شب ادامه مي‌يابد .
در اين مراسم يك نفر به زبان عربي مولودي مي‌خواند و ديگران جواب مي‌دهند .
اكثر مردم قشم، علاوه بر زبان فارسي و لهجۀ محلي ، به سبب رفت و آمد به شيخ نشين‌ها ، با زبان عربي و هندي هم آشنايي دارند.

موسيقي بومي

اقوام و تيره‌هاي مختلف ايراني ( به ويژه در روستاها و شهرهاي كوچك) موسيقي را به عنوان هنر نمايشي تلقي نمي‌كنند؛ اما درمناطق جنوبي كشور ، به ويژه در بوشهر ، هرمزگان و سيستان و بلوچستان، با تلفيق موسيقي با هنرهاي نمايشي از جمله رقص، به آن جنبۀ نمايشي نيز داده اند . مراسم زار كه پيش تر در مورد آن سخن گفتيم، از جمله مراسمي است كه در آن از موسيقي بهره مي‌گيرند. درجشن‌ها و عروسي‌ها و سوگواري ها و مويه‌كردن‌ها، نيز موسيقي جزءِلاينفك مراسم است .
آن‌چه بيش از همه براي مطالعۀ موسيقي هرمزگان حائز اهميت به نظر مي‌رسد، تركيب جمعيتي اين منطقه است . در اين منطق به جز ساكنان محلي ، اوام ديگري از جمله مهاجرين بسيار قديمي آفريقايي نيز زندگي مي‌كنند . موسيقي سواحل جنوب ايران، به عقيدل بعضي از شناسندگان آن، با موسيقي بوميان آفريقايي پيوندي عميق و ريشه دار يافته است .
يكي از فرم‌هاي معمول در موسيقي محلي ((سبالو)) ناميده مي‌شود و آن آوازي است كه با دايره همراهي مي‌شود و به وسيلۀ خوانندگاني كه دايره وار كنار هم مي‌نشينند، اجرا مي‌گردد . خوانندگان هم‌زمان با اجراي سبالو، شانه‌هيا خود را به طرف راست و چپ منظماً حركت مي‌دهند .
رقص و موسيقي سبالو متأثر از موسيقي آفريقايي است .
يكي ديگر از فرم‌هاي رايج موسيقي محلي ((يزله)) است . يزله به وسيلۀ گروهي از خوانندگان غير حرفه اي اجرا مي‌شود و فقط با دست زدن همراه است . در اين موسيقي، ملودي بيش از همه حايز اهميت است و به متن جندان اهميتي داده نمي‌شود . علاوه بر موسيقي محلي ( سازي و آوازي)، موسيقي مذهبي نيز در اين استان بسيار رايج است . از نظر ساكنان اين منطقه ، موسيقي مذهبي و به خصوص آن نوع موسيقي كه در ماه محرم نواخته مي‌شود ، اهميت بيش‌تري نسبت به ساير اشكال موسيقي محلي دارد .