روستاهاي استان كردستان (سنندج)

نَوَره

موقعيت و تاريخچه
روستاي نوره، از توابع بخش مركزي شهرستان سنندج در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 46 درجه و 53 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 18 دقيقه عرض شمالي، در فاصلة 18 كيلومتري شهر سنندج قرار گرفته است.
روستاي نوره، كه در يك منطقه كوهستاني و در ارتفاع 1950 متري اتقرار يافته است، از طرف شرق و شمال شرقي به كوه آبيدربزرگ، از شمال غرب به كوه وزمان و از سمت جنوب غرب به كوه تايلان محدود مي‏شود. در اطراف اين روستا گردنة‏هاي صعب‏العبور و دره‏هاي عميقي وجود دارد كه از ميان آن‏ها مي‏توان به گردنة گرماش در شمال غرب، درة باران در شمال شرق، درة چهارگاه در جنوب شرق و درة زيارتل در غرب و شمال غرب اشاره نمود.
آب و هواي نوره در بهار و تابستان ملايم و مطبوع و در پاييز و زمستان سرد است. رودخانه نوره از غرب روستا مي‏گذرد.
نوره، يكي از روستاهاي كوهستاني و زيباي كردستان است كه تاريخي طولاني دارد. آرامگاه آيت‏اله محمد مردوخ، يكي از دانشمندان و فلاسفة كرد در اين روستا قرار دارد.
مردم روستاي نوره به زبان كردي سخن مي‏گويند و مسلمان و پيرو مذهب تسنن هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي نوره 1019 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 2200 نفر افزايش يافته است.
درآمد مردم روستا از طريق فعاليت‏هاي زراعي، باغداري، دامداري، پرورش زنبور عسل، قالي‏بافي و فعاليت‏هاي خدماتي تأمين مي‏شود.
فعاليت‏هاي زراعي روستا شامل كشت گندم و جو است، ولي باغداري رونق بيشتري دارد و انواع ميوه‏ها مانند گلابي، انگور، توت‏فرنگي و سيب، محصولات باغي روستا را تشكيل مي‏دهد. دامداري نيز در روستاي نوره رونق دارد و انواع لبنيات از عمده‏ترين محصولات دامي آن است.
انواع گياهان دارويي نظير گاوزبان، كاسني، شاتره و گون نيز از رستني‏هاي طبيعي اين روستا مي‏باشند.
روستاي نوره بافت مسكوني متراكم دارد و در شيب منتهي به دره استقرار يافته است. خانه‏هاي روستاييان سقف‏هاي مسطحي دارند كه با تيرهاي چوبي و اندود كاهگل پوشيده شده‏اند. اين خانه‏ها به لحاظ معماري، بسيار ساده و زيبا هستند و با تأثيرپذيري از شرايط طبيعي، نوع معيشت و فعاليت خانوار روستايي بنا شده‏اند. در اين خانه‏ها فضاهاي متنوعي مانند اتاق براي اعضاي خانواده، تنورخانه، آشپزخانه، سرويس بهداشتي، انبار، طويله، مكاني براي نگهداري محصولات زراعي و ... در نظر گرفته شده است. مصالح خانه‏هاي سنتي عمدتاً شامل سنگ، گل و چوب است؛ اما در بناهاي جديد از مصالحي مانند سيمان، آجر و آهن نيز استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
باغ‏هاي سرسبز و خرم روستاي نوره بسيار مشهور است. هواي مطبوع، طبيعت سبز و شاداب، كوه‏هاي بلند، منابع سرشار آب، پوشش گياهي متنوع به ويژه در بهار و تابستان، ويژگي منحصر به فردي به اين روستا بخشيده‏اند. انواع پرندگان و جانوران از جمله كبك، تيهو، شغال، گرگ، روباه، خرگوش و سنجاب بخشي از حيات وحش روستاي نوره را تشكيل مي‏دهند. در بهار و تابستان كوه آبيدر بزرگ، كه در دو كيلومتري شمال شرقي روستا واقع شده است، منظره‏اي بسيار تماشايي و زيبا پديد مي‏آورد. رودخانة نوره، كه در غرب روستا جريان دارد، سبب تلطيف هواي روستاي نوره مي‏شود. حواشي رودخانه به ويژه در بهار و تابستان، از جمله مكان‏هاي مناسب براي گذران اوقات فراغت گردشگران است.
بر دامنه تپه ماهورهاي غرب كوه آبيدر و به فاصله 700 متري روستا، عمارتي وجود دارد كه به آيت‏اله مردوخ، از مفاخر كردستان تعلق داشته است. اين عمارت كه از لحاظ معماري جالب توجه است، در جنوب روستا واقع شده و به گونه‏اي است كه به تمام مناطق اطراف روستا اشراف دارد. اين عمارت در زميني به مساحت 600 مترمربع و با استفاده از مصالح بومي، در دو طبقه احداث شده است. در گوشه‏هاي شمالي و جنوبي اين عمارت قلعه مانند، برج‏هاي ديده‏باني احداث گرديده و در ضلع غربي آن نيز حياطي وجود دارد. طراحي بنا به وسيلة خود آيت‏اله مردوخ صورت گرفته است و توسط استاد عنايت‏اله و استاد علي محمدبنا در سال 1322 شمسي ساخته شده است.
شايان ذكر است كه آيت‏اله مردوخ كردستاني از متفكران و فيلسوفان بزرگ كردستان محسوب مي‏شود كه در انقلاب مشروطه فعالانه شركت نموده است. وي در سال 1354 شمسي در سن 98 سالگي وفات نموده و آرامگاه وي نيز در همين عمارت قرار دارد.
مردم روستاي نوره مانند ساير مسلمانان اعياد فطر، قربان و نوروز را به جشن و سرور مي‏پردازند و ميلاد پيامبر (ص) در ميان آنان جايگاه والايي دارد.
اجراي نمايش‏هاي باستاني و محلي نظير ميرنوروزي از آداب و رسوم رايج در آستانة نوروز است. در روستاي نوره مراسم عرفاني ويژه‏اي توسط دراويش در رهايي از ماديات دنيا اجرا مي‏شود كه از جذابيت خاصي برخوردار است.
مراسم عروسي در روستاي نوره با آداب خاصي همراه است و شامل نامزدي، روباز كردن، خريد لباس، عقدكنان، تعيين زمان عروسي، حنابندان، حمام بردن عروس و شب عروسي است كه همة اين مراسم با شادي، خواندن ترانه، رقص و پايكوبي انجام مي‏گيرد.
از بازي‏هاي رايج روستاي نوره مي‏توان به گرزان، سبد سده و ميرنوروزي اشاره كرد. بازي‏ها سمبل بارز جلوه‏هاي زندگي و فعاليت‏هاي معيشتي در گذشته‏اند كه در گذران اوقات فراغت نقش اساسي دارند. اغلب بازي‏ها در روستاي نوره گروهي اجرا مي‏شوند.
انواع ترانه‏هاي كردي با مضامين عشقي و حماسي، غني و پرمحتوا هستند. سياه چمانه و هوره از جمله معروف‏ترين انواع موسيقي كردي رايج در روستاي نوره به شمار مي‏آيند. سياه چمانه نوايي است كه در غم فراق و جدايي از يار با ابياتي غمناك اجرا مي‏شود. هوره نوعي سرود مذهبي و نيايش به اهورا مزدا است كه به همان صورت باستاني اجرا مي‏شود. رقص‏هاي زيباي كردي نيز در مراسم عروسي و جشن‏ها به صورت گروهي اجرا مي‏شود.
پوشاك مردم روستاي نوره را لباس محلي و بومي كردي تشكيل مي‏دهد. پوشش مردان اغلب شامل چوخه، رانك، پانتول، ملكي، لفكه سوراني، شال، دستار، فرنجي و كله بال و گيوه است. پوشش زنان نيز پيراهن بلند و قبا به اضافه نيم تنه يا سخمه است. همچنين كلاهي به نام فنيس يا تاس كلاه بر سر مي‏نهند و با روسري‏هاي ابريشمي كلاغي، روي كلاه را مي‏پوشانند.
رايج‏ترين غذاهاي محلي روستاي نوره عبارتند از: انواع نان‏هاي محلي، كره، كلانه و كشك.
دسترسي: روستاي نوره 18 كيلومتر با شهر سنندج فاصله دارد و جادة آن آسفالت و مناسب است.

نگل

موقعيت و تاريخچه
روستاي نگل مركز دهستان نگل و از توابع بخش كلاترزان شهرستان سنندج در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 46 درجه و 31 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 18 دقيقه عرض شمالي، در 30 كيلومتري كلاترزان و 65 كيلومتري سنندج واقع شده است.
ارتفاع روستاي نگل از سطح دريا 1350 متر است. آب و هواي آن در بهار و تابستان معتدل و در پاييز و زمستان سرد و خشك است.
روستاي نگل در ميان دره زيبايي قرار دارد و رودخانة شوشير از جنوب آن مي‏گذرد. اين روستا از طرف شمال به كوه حسن عالي، از جنوب شرقي به كوه پل چرمو، از جنوب به كوه قژاكان، از شمال غربي به دره كاني چرمو و كوه كوره ميانه، از غرب و جنوب غربي به دره كاچول و از شمال شرقي به رسني دره محدود مي‏شود.
روستاي نگل قدمتي ديرينه دارد و آثار مذهبي و تاريخي ارزشمندي را در خود جاي داده است. قرآن معروف نگل كه داراي قدمتي بيش از 1000 سال مي‏باشد، در اين روستا نگهداري مي‏شود و علاوه بر آن قلعه‏اي معروف به قلعه يزدگرد سوم، از آثار دوره ساساني در جنوب اين روستا واقع شده است.
مردم روستاي نگل به زبان كردي «سوراني» سخن مي‏گويند و مسلمان و پيرو مذهب تسنن هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي نگل 1809 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385، به 2300 نفر افزايش يافته است.
درآمد بيشتر مردم روستاي نگل از طريق فعاليت‏هاي زراعي، باغداري و دامداري تأمين مي‏شود. انواع لبنيات به ويژه روغن حيواني از جمله فرآورده‏هاي دامي روستاي نگل است.
محصولات عمده زراعي اين روستا شامل گندم، لوبيا، جو، عدس، ذرت و نخود است. شبدر، يونجه و انواع تره‏بار نيز از ديگر محصولات زراعي روستا به شمار مي‏آيند.
از مهم‏ترين محصولات سردرختي روستا انگور، سيب، زردآلو، هلو، توت‏سفيد، توت فرنگي، گلابي، سنجد و گردو است.
مردم روستاي نگل به پرورش زنبور عسل و توليد عسل و نيز توليد صنايع دستي از قبيل قالي و جاجيم مي‏پردازند.
روستاي نگل، در شيب تند منتهي به دره استقرار يافته و بافت مسكوني متمركزي دارد. خانه‏هاي روستا در مجاورت يكديگر، فشرده و به صورت پلكاني ساخته شده‏اند كه جلوة ويژه‏اي به روستا مي‏بخشند.
خانه‏هاي اين روستا تحت تأثير شرايط اقليمي و فعاليت‏هاي دامداري مردم روستا، شكل گرفته و به صورت دو طبقه بنا شده‏اند. طبقه زيرين خانه‏ها كه گه‏ور و كوزه‏رخ ناميده مي‏شود به محل نگهداري دام اختصاص دارد و طبقه بالا محل سكونت خانواده مي‏باشد. مصالح اصلي خانه‏هاي قديمي روستاي نگل شامل سنگ، چوب، گچ و كاهگل است، اما مصالح سنگ، گچ، آجر، آهن، سيمان در ساخت خانه‏هاي جديد استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
روستاي نگل به دليل استقرار در بلنداي دره‏اي زيبا كه كوه‏هاي مرتفعي آن را در برگرفته است، ويژگي منحصر به فردي يافته است. چشمه‏ساران فراوان، جريان خروشان رودخانه شوشير كه از ميان دره مي‏گذرد، همراه با درختان چنار و تبريزي قد برافراشته و باغات سرسبز درون روستا، جملگي سيمايي بديع و فضايي سرشار از طراوت و زبايي به اين روستا بخشيده‏اند. در روستاي نگل چشمه‏اي وجود دارد كه به چشمه شفابخش مشهور است و همه ساله عده كثيري از مردم براي استفاده از آب شفابخش آن به روستاي نگل سفر مي‏كنند. گونه‏هاي گياهي و جانوري از قبيل شغال، گرگ، روباه، خرگوش و گراز از ديگر جاذبه‏هاي روستاي نگل به شمار مي‏آيند.
معروفيت روستاي نگل به مناسبت وجود يك جلد قرآن به خط كوفي است كه بيش از 1000 سال از كتابت آن مي‏گذرد و در گاو صندق مسجد نگهداري مي‏شود. طول صفحات اين قرآن 40 سانتي‏متر و عرض آن 35 سانتي‏متر است و در هر صفحه 14 سطر نوشته شده است. براساس نظر مردم روستاي نگل، اين قرآن از جملة چهار قرآني است كه به چهار اقليم فرستاده شده است. اين اثر مقدس و حيرت‏انگيز مذهبي و هنري، روستا و مسجد آن را به موزه‏اي معروف تبديل كرده است.
از ديگر آثار تاريخي روستاي نگل، قلعه‏اي قديمي مي‏باشد كه قدمت آن به دوران ساسانيان مي‏رسد. اين قلعه به قلعة يزدگرد سوم مشهور است و بناي آن را به «يزدگرد سوم» آخرين پادشاه ساساني منسوب مي‏كنند. در شمال روستاي نگل، مكاني وجود دارد كه به هه‏وار معروف است. مردم روستا، در اين مكان جمع مي‏شوند و به برپايي مراسم آييني مي‏پردازند.
از مهم‏ترين مراسم و آييني كه در روستاي نگل برگزار مي‏شود، مي‏توان به آتش‏بازي در نوروز، مراسم ختم تليله، بزرگداشت بازگشت قرآن تاريخي از غربت به نگل، مراسم تكايا و مراسم دراويش اشاره كرد. گفته مي‏شود كه قرآن تاريخي نگل، چندين بار از محل اصلي خود (روستاي نگل) به سرقت رفته و هر بار با تلاش و پيگيري مردم مجدداً به جايگاه خود بازگردانده شده است. از اين رو هر ساله مردم روستاي نگل به شكرانة بازگشت اين قرآن ارزشمند، مراسم خاصي را برگزار مي‏كنند.
مراسم ديگري در اين روستا وجود دارد كه توسط دراويش انجام مي‏شود. اين مراسم كه در خانقاه و تكية روستا برگزار مي‏شود مشتمل بر دعاخواني و رقص‏هاي عرفاني است كه جذابيت خاصي دارد. مردم روستاي نگل، اعياد بزرگ ملي و مذهبي را نيز گرامي مي‏دارند و در اعياد نوروز، قربان، فطر و به ويژه مبعث حضرت رسول (ص) به جشن و سرور مي‏پردازن.
جاجيم بافي در روستاي نگل رونق خاصي دارد. انواع جاجيم با طرح و رنگ‏هاي مختلف در نگل بافته مي‏شود كه بخشي از آن مورد استفاده روستاييان قرار مي‏گيرد و بخشي ديگر به فروش مي‏رسد. بافت سجاده نيز يكي ديگر از صنايع و هنرهاي دستي مردم روستاي نگل است. بافت و توليد اين محصولات بيشتر توسط زنان روستا انجام مي‏گيرد.
از ديرباز در فرهنگ مردم كرد نغمات موسيقي و ترانه‏هاي محلي جايگاه ويژه‏اي داشته است. ترانه‏ها و موسيقي كردي از شرايط زندگي و طبيعت منطقه متأثر است. ني، تنبك و دف از متداول‏ترين سازهاي روستاي نگل هستند. معروف‏ترين رقص محلي روستاي نگل سيجار است كه در زبان كردي معناي «سه بار» مي‏دهد.
پوشاك مردم روستاي نگل همانند غالب مردم نواحي روستايي كردستان لباس محلي كردي است. لباس مردان اين روستا معمولاً شامل شلوار كردي، نيم تنه كردي، دستار و گيوه است و زنان پيراهن‏هاي بلند با رنگ‏هاي متنوع و زيبا مي‏پوشند و با سربند (روسري‏هاي) رنگارنگ سرهاي خود را مي‏پوشانند. لباس زنان جوان روستاي نگل معمولاً با انواع زيورآلات، بسيار هنرمندانه مزين مي‏شوند، ولي زنان مسن از لباس‏هاي ساده استفاده مي‏كنند.
كباب سنتي، كشكه كين و قاورسه از غذاهاي محلي روستاي نگل به شمار مي‏آيند.
دسترسي: روستاي نگل از طريق شهرهاي سنندج و مريوان به وسيلة جادة آسفالت قابل دسترسي است.

قمچقاي

موقعيت و تاريخچه
روستاي قم‏چقاي، از توابع بخش كراني شهرستان بيجار در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 47 درجه و 37 دقيقه طول شرقي و 36 درجه و 10 دقيقه عرض شمالي، در فاصلة 35 كيلومتري شمال شهر بيجار و 197 كيلومتري مركز استان (سنندج) قرار دارد.
اين روستا از شمال شرق به كوه تك اولي داغي، از شمال به كوه قم‏چقاي و از جنوب به كوه دربند محدود مي‏شود. رودخانة قم‏چقاي در ميان روستا جريان دارد.
ارتفاع روستا از سطح دريا 1595 متر است و تحت تأثير جريان‏هاي هواي سرد شمال غربي ايران، اقليمي كوهستاني و سرد دارد؛ آب و هواي آن در فصول بهار و تابستان نسبتاً خنك و مطبوع و در زمستان‏ها سرد است.
قم‏چقاي متشكل از دو جزء مي‏باشد. قم به معناي جايگاه، مكان و محل و چقاي به معناي محلي است كه در آن ماسة زياد باشد؛ جالب اين كه هر دو جزء از كلمات زبان تركي است. و نيز گفته مي‏شود كه قم به معناي سنگ و چقاي به معناي تپه است.
از جمله آثار و بناهاي قديمي و برجاي مانده روستا، قلعه قديمي قم‏چقاي است؛ با توجه به مصالح به كار رفته در قلعه، بناي اوليه آن را به دوران پيش از ميلاد (دوره مانايي و ماد) مربوط مي‏دانند. از ديگر بناهاي قديمي روستا، امامزاده‏اي است كه قدمتي طولاني دارد.
مردم روستاي قم‏چقاي به زبان كردي و تركي سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي قم‏چقاي 283 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 415 نفر افزايش يافته است.
درآمد مردم روستاي قم‏چقاي از فعاليت‏هاي زراعي، دامداري و مشاغل خدماتي و صنايع دستي تأمين مي‏شود. محصولات زراعي روستا، شامل غلات، سيب‏زميني، پياز و علوفه است. انواع ميوه‏ها مانند انگور، انجير، زردآلو، سيب و آلو در اين روستا به عمل مي‏آيد. دامداران روستا به پرورش گاو، گوسفند و بز مي‏پردازند و مهم‏ترين فرآورده‏هاي دامي شامل گوشت قرمز، پشم و انواع لبنيات مانند شير، ماست، پنير و كره مي‏باشد. استخرهاي پرورش ماهي نيز موجب اشتغال تعدادي از مردم روستا شده است. زنان روستا در كنار ديگر فعاليت‏ها به توليد صنايع دستي مانند فرش، گليم و جاجيم مي‏پردازند. توليد اين محصولات در فصول پاييز و زمستان رونق بيشتري دارد.
روستاي كوهستاني قم‏چقاي از دو بافت قديمي و جديد تشكيل شده است. بافت قديمي به صورت خطي در جهت رودخانه شكل گرفته است. بافت جديد به صورت شعاعي از هستة اوليه به اطراف كشيده شده و بافتي منسجم دارد.
خانه‏هاي روستايي معمولاً در يك طبقه ساخته شده‏اند. شكل ظاهري خانه‏ها و فضاهاي دروني آن‏ها، از قاعده هندسي خاصي پيروي نمي‏كند و تنها براساس نيازهاي توليدي، نوع معيشت و اقتصاد خانواده شكل گرفته است.
انواع فضاهاي مورد نياز مانند طويله، انبار علوفه، كارگاه قالي‏بافي و ديگر فضاهاي سكونت در آن‏ها طراحي و احداث شده است. مصالح عمدة به كار رفته در بناي خانه‏ها، بيشتر از چوب، خشت و گل مي‏باشد. حتي در بافت جديد نيز، به ندرت از مصالح آهن، سيمان و آجر استفاده شده است.
جاذبه‏هاي گردشگري
روستاي قم‏چقاي با اقليمي معتدل، موقعيت طبيعي منحصر به فرد و چشم‏انداز زيباي باغ‏ها و ارتفاعات در فصول مختلف سال، جذابيت‏هايي مي‏يابد كه برخي از آن‏ها از اين قرارند:
در ضلع شمالي روستا، كوه قم‏چقاي قرار گرفته است. سطح اين كوه در فصل زمستان، از برف پوشيده است و به علت ارتفاع زياد، بسيار سرد است. در فصول بهار و تابستان نيز هم زمان با آب شدن برف‏ها، رودخانه‏هاي فصلي، از اين كوه سرازير مي‏شوند و مناظري زيبا و دل‏انگيز پديد مي‏آورند.
رودخانه خروشان قم‏چقاي كه از درون روستا عبور مي‏كند، مزارع بسياري را مشروب مي‏سازد و محل مناسبي براي رشد و زيست انواع گونه‏هاي گياهي و جانوري است. زيبايي رودخانه و طبيعت اطراف آن در فصول بهار و تابستان به اوج خود مي‏رسد. درة زيبا و شگفت‏انگيز قم‏چقاي زيبايي‏هاي طبيعي، مناظر بكر، چشمه‏هاي فراوان و انواع گونه‏هاي جانوري و گياهي و مراتع زيبا و سرسبزي را در خود جاي داده است.
چشمه قم‏چقاي در 17 كيلومتري روستاي قم‏چقاي در دهستان سياه منصور واقع شده است. آب روستاي سياه منصور و قسمتي از آب روستاي قم‏چقاي از طريق اين چشمه تأمين مي‏شود. در داخل روستا نيز چشمه‏اي با آب زلال و سالم وجود دارد كه از كنار يك تپه سرچشمه مي‏گيرد و منظره‏اي بسيار لطيف و زيبا ايجاد مي‏كند.
در داخل و اطراف روستا، باغ‏ها و مزارع سرسبز و زيبايي وجود دارد كه از غرب به شرق گسترش يافته است. چشم‏انداز اين باغ‏ها به خصوص در فصول بهار و تابستان بسيار زيبا است و محل مناسبي براي گذران اوقات فراغت گردشگران است.
يكي ديگر از فضاهاي تماشايي و زيباي اطراف روستا، درة پادشاهان است.
قلعه قم‏چقاي از دژهاي باستاني و بسيار كهن ايران و كردستان است كه از شاهكارهاي ارزشمند تاريخي به شمار مي‏آيد. بناي اين قلعه به سده‏هاي 9-8 پيش از ميلاد مي‏رسد. در حد غربي دژ، دره ژرفي به عمق 100 متر وجود دارد كه با راهي سنگلاخ و سخت به صفه غربي منتهي مي‏شود. اين بخش تنها قسمتي از قلعه است كه فاقد موانع طبيعي است.
سازندگان و بنيان‏گذاران اوليه اين بنا به بزرگ‏ترين و دشوارترين كار، يعني احداث ديواري به طول تقريبي 100 متر و بلندي 15 تا 20 متر، با استفاده از سنگ‏هاي عظيم اقدام كرده و استحكامات اصلي قلعه را بنا نهاده‏اند. ساخت چنين قلعه‏اي با ديوارهاي عظيم، بلند و ضخيم، ويژه كاخ‏ها و قصرهاي حكومتي باستان بود و رايج‏ترين شيوة معماري دورة هزاره اول قبل از ميلاد به شمار مي‏رود. در حاشية شمالي دژ، حفره‏اي سنگي به ابعاد 2*3*5 متر وجود دارد كه به زيبايي تمام تراشيده شده است.
در شمال غربي اين حفره، پلكان طويلي وجود دارد كه سه دورة سكونت مادها، اشكانيان و ساسانيان را مسلم مي‏دارد. بر ديوارهاي تونل شرقي كه از سازه‏هاي عصر ماد است، در عصر مغول محراب كوچكي با چهار پلكان ساخته شده كه در نوع خود جالب توجه است. احداث خانه‏هاي خشتي و آجري در حد شرقي و بر روي بناهاي ساساني يكي از كارهاي خاص و مورد علاقه مغولان بوده است.
امامزاده قديمي روستاي قم‏چقاي با بافت سنتي و نامنظم ساخته شده است. اين امامزاده ميان مردم روستا بسيار مورد احترام است.
حمام قديمي روستا كه تاريخ بناي آن، به 200 سال پيش و به دورة حكومت قاجاريه مي‏رسد، از ديگر جاذبه‏هاي تاريخي روستاست. مصالح عمدة به كار رفته در ساخت اين حمام سنگ، آهك و آجر است. طاق‏ها و پايه‏هاي حمام، از جنس سنگ است.
مردم روستاي قم‏چقاي اعياد فطر، قربان و غدير را جشن مي‏گيرند و در ايام محرم به سوگ مي‏نشينند.
انواع بازي‏هاي بومي از قبيل گرزان، سه‏ باز و قل قلان در روستاي قمچقاي متداول است.
در ميان مردمان اين روستا، زمزمة انواع اشعار و ترانه‏هاي محلي به زبان‏هاي كردي و تركي وجود دارد كه بسيار زيبا و دلنشين هستند.
مردم اين روستا از برخي پوشاك محلي مانند شلوار كردي استفاده مي‏كنند.
از مهم‏ترين صنايع دستي مردم روستاي قم‏چقاي مي‏توان به انواع فرش، گليم و جاجيم با طرح‏ها و نقوش متنوع اشاره كرد.
مهم‏ترين سوغات اين روستا را خشكبار، قالي، فرش دستباف و ماهي تشكيل مي‏دهند.
از غذاهاي محلي روستا مي‏توان به ترخينه، ماس آو، شلمين، انواع آش و آبگوشت‏هاي محلي و كوفته اشاره كرد.
دسترسي: روستاي قم‏چقاي از طريق شهرهاي بيجار، زرين‏آباد و تكاب قابل دسترسي است و تمام جاده‏هاي منتهي به اين روستا، از شهرهاي مذكور آسفالت است.

قصلان

موقعيت و تاريخچه
روستاي قصلان از توابع بخش سريش آباد شهرستان قروه در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 47 درجه و 49 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 14 دقيقه عرض شمالي، در 7 كيلومتري جنوب شرقي سريش‏آباد، 9 كيلومتري شمال قروه واقع شده است.
اين روستا از اطراف به ارتفاعات قرننه، كوه سياه و كوه امام محدود مي‏شود. رودخانة ملك از غرب آبادي مي‏گذرد و معدن سنگ مرمر نيز در نزديكي آن قرار دارد.
ارتفاع روستاي قصلان از سطح دريا 1840 متر است و آب و هواي آن در بهار و تابستان معتدل و در زمستان سرد و خشك است.
اين روستا در قديم مركز حكومت ناحيه قروه بوده است. در نزديكي آن، آثار تپة باستاني به جا مانده كه قدمت آن به سده‏هاي اول تا چهارم قبل از ميلاد و اوايل دورة اسلامي مي‏رسد. در اطراف اين تپه، بقاياي قبوري به صورت پراكنده ديده مي‏شود.
در اين روستا كه از قدمتي كهن برخوردار است، يك حمام قديمي مربوط به دوره فتحعلي شاه قاجار نيز وجود دارد.
مردم روستاي قصلان به زبان كردي با گويش سوراني سخن مي‏گويند، دين اسلام دارند و اهل تسنن و شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي قصلان 1271 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 1360 نفر رسيده است.
درآمد اكثر مردم روستاي قصلان از فعاليت‏هاي زراعي و دامداري تأمين مي‏شود. گروهي از مردم نيز، از طريق انجام خدمات و توليد صنايع دستي تأمين معاش مي‏كنند.
كشت آبي و ديم در روستا رواج دارد و عمده‏ترين محصولات زراعي آن غلات و علوفه مي‏باشد. باغداري نيز رونق خاصي دارد و ميوه‏هايي مانند انگور، سيب، زردآلو، هلو، توت سفيد، توت فرنگي، گلابي و سنجد در اين روستا به عمل مي‏آيد.
مراتع سرسبز پيرامون روستا موجب رونق دامداري شده و به تبع آن انواع لبنيات مانند شير، ماست، كره، پنير، روغن حيواني و سيراج (كف روي دوغ) در روستا توليد مي‏شود.
مردم روستاي قصلان به ويژه زنان در كنار فعاليت‏هاي زراعي به توليد انواع صنايع دستي مانند قالي، سجاده و قالي نوگلي يا نگلي (نوعي قالي با طرح روستاي نگل) نيز مي‏پردازند.
روستاي قصلان در يك محدوده دشتي استقرار يافته و بافتي متراكم دارد. بافت جديد روستا، به شكل خطي در سمت جنوب گسترش يافته است و خانه‏ها نسبتاً از يكديگر فاصله دارند.
خانه‏هاي روستاييان با سقف مسطح و ديوارهاي گلي و سنگي، معمولاً در دو طبقه ساخته شده‏اند، طبقه زيرين به عنوان انبار و محل نگهداري دام استفاده مي‏شود و طبقه فوقاني نيز محل سكونت اعضاء خانواده روستايي است و مشتمل بر اتاق‏هاي استراحت و پذيرايي و آشپرخانه است.
خانه‏هاي روستاييان از شرايط طبيعي، نوع معيشت و فعاليت روستاييان متأثر شده و شكل گرفته‏اند. مصالح به كار رفته در خانه‏هاي قديمي شامل سنگ، گل، خشت و چوب مي‏باشد و در ساخت خانه‏هاي جديد، از مصالح آجر، سيمان، گچ، تيرآهن و غيره استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
روستاي زيباي قصلان در تمام طول سال پذيراي گردشگران است. ارتفاعات سفيدپوش قرننه، كوه سياه و كوه امام، در فصل زمستان براي دوستداران ورزش‏هاي زمستاني، محيطي پرنشاط محسوب مي‏شود و در نيمه اول سال فضاي سرسبز باغ‏ها و حاشيه رودخانه ملك به ويژه هنگامي كه گياهان خودرو و متنوع دارويي از قبيل گل گاوزبان، گل سفيد، شيرين بيان، گل ختمي، آويشن، خاكشير و شاتره سطح زمين‏هاي اطراف را مي‏پوشانند، محيطي جذاب و دلپذير براي گردشگران فراهم مي‏شود.
قلمرو اين روستا زيستگاه جانوراني از قبيل گرگ، روباه، خرگوش و كبك و تيهو مي‏باشد.
از جاذبه‏هاي تاريخي روستاي قصلان مي‏توان به تپه باستاني قصلان در ضلع غربي روستا اشاره نمود.
در حال حاضر، اراضي اطراف اين تپه، توسط سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري محافظت مي‏شود.
در ضلع شرقي روستا نيز، آثار برج و باروهاي ويران شده‏اي با قدمت ديرينه قابل مشاهده است.
در كنار اين برج‏ها، حمام قديمي مربوط به دوران فتحعلي شاه قاجار به جا مانده است و پس از تعميرات انجام گرفته در سال‏هاي اخير مورد استفاده گردشگران مي‏باشد. اين حمام قديمي كه به همت امان‏اله خان اردلان، والي كردستان احداث شده است. با طاق‏هاي گنبدي شكل، نقاشي‏هاي برجسته دالان‏ها و سنگ‏هاي مرمر حجاري شده، از جلوه خاصي برخوردار است.
در بافت قديمي و ضلع شمالي روستا، مزار چندين زيارتگاه به نام‏هاي امامزاده قاسم، امامزاده باباشوراب و امامزاده يوسف وجود دارد كه در ميان مردم روستا واجد ارزش‏هاي معنوي است.
مردم روستاي قصلان در اعياد مذهبي قربان، فطر، غدير به جشن و سرور و در روز ولادت حضرت محمد (ص) به مولودي‏خواني مي‏پردازند. شيعيان روستاي قصلان در ايام محرم (روزهاي تاسوعا و عاشورا) با برگزاري مراسم عزاداري به سوگواري مي‏پردازند. از ديگر مراسم متداول در اين روستا مي‏توان به برافروزي آتش در آخرين چهارشنبه سال و پريدن از روي آن اشاره كرد كه با شادي و هلهله انجام مي‏گيرد.
در روز عيد نوروز نيز مردم با پوشيدن لباس نو به ديد و بازديد مي‏پردازند. اين مراسم تا سيزدهمين روز سال نو ادامه مي‏يابد.
در روز سيزدهم مردم به دامان طبيعت مي‏روند و طبق سنت كهن ايراني، سيزده را بدر مي‏كنند. از مهم‏ترين بازي‏هاي محلي كه در اين روستا رواج دارد مي‏توان به بازي داي‏ماسه. گرزان و كوسه كوسه (كوسه گلدي) اشاره نمود.
از ميان انواع محصولات هنري و صنايع دستي روستاي قصلان مي‏توان به انواع قالي‏هاي زيبا با طرح و نقش‏هاي رايج كردي و انتزاعي يا با طرح‏هاي بته جقه، سجاده‏هاي سياه، قهوه‏اي و سفيد و نوعي قالي به نام قالي نوگلي (نگلي) اشاره كرد.
پوشاك مورد استفاده زنان و مردان روستاي قصلان، لباس‏هاي زيبا و رنگارنگ كردي است. پوشش مردان شامل چوخه، پانتول، ملكي، لفكه سوراني، شال و دستار است. پوشش زنان نيز شامل جافي، كلنجه، شال، كلاه و كلكه مي‏باشد.
از انواع غذاهاي محلي و لذيذ روستاي قصلان مي‏توان به دوينه، شلمين، كوفته و انواع آبگوشت‏هاي محلي اشاره نمود.
دسترسي: روستاي قصلان از طريق شهرهاي همدان، قروه و سنندج قابل دسترسي مي‏باشد و تمام مسيرهاي منتهي به اين روستا، از شهرهاي مذكور جادة آسفالت دارند.

صلوات‏آباد (سنندج)

موقعيت و تاريخچه
روستاي صلوات‏آباد از توابع بخش مركزي شهرستان سنندج در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 47 درجه و 7 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 16 دقيقه عرض شمالي، در 14 كيلومتري جنوب شرقي شهر سنندج قرار دارد. نام ديگر اين روستا نمان است.
اين روستا از شمال غربي به كوه كوچكه، از شمال شرقي به كوه لوول، از شرق و جنوب شرقي به كوه گوژهه محدود شده است. گردنه صلوات‏آباد و دره برگولو، در شمال شرقي روستا، دره كلكه در جنوب، دره قرين و دره گرمير نيز در جنوب غربي آن واقع شده‏اند. رودخانه صلوات‏آباد نيز در جنوب آن جريان دارد. ارتفاع روستا از سطح دريا 1750 متر است و اقليمي معتدل و كوهستاني دارد. آب و هواي آن در بهار و تابستان معتدل و مطبوع و در زمستان، سرد و خشك است.
شهرستان سنندج يا سنه دژ، يكي از شهرهاي قديمي استان كردستان است. اين شهرستان، در زمان شاه صفي، توسط سليمان خان اردلان والي كردستان ايجاد شده است. سنندج مدت چهار قرن تحت سلطه و حكومت موروثي خاندان اردلان (كه انتساب به ساسانيان داشتند)، اداره مي‏شد. روستاي صلوات‏آباد در حوزه جغرافيايي سنندج واقع شده است و به همين اعتبار قدمت و پيشينة تاريخي طولاني دارد. به طوري كه آرامگاه سيدعلي عسگر كردستاني، مولانا سيد ابراهيم و آرامگاه بابا شهاب‏الدين در روستاي صلوات‏آباد قرار دارند و شاهدي بر سابقه تاريخي اين روستا هستند.
مردم روستاي صلوات‏آباد به زبان كردي سوراني سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب تسنن (شافعي) هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي صلوات‏آباد 3207 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385، به 3700 نفر افزايش يافته است.
درآمد مردم روستاي صلوات‏آباد از فعاليت‏هاي زراعي، دامداري، مشاغل خدماتي، كارگري گوني‏بافي و صنايع دستي تأمين مي‏شود. مهم‏ترين محصولات زراعي روستا شامل گندم، نخود و جو است. دره‏هاي سرسبز و مراتع وسيع، ضمن رونق دامداري، زمينه‏هاي مساعد توليد انواع لبنيات و ساير محصولات دامي را فراهم نموده‏اند. از محصولات باغي و جاليزي اين روستا مي‏توان به انواع ميوه‏ها، مانند انگور، گردو، سنجد، زردآلو، هلو، گيلاس، آلبالو و توت‏فرنگي اشاره كرد.
روستاي صلوات‏آباد، در يك محدوده كوهستاني استقرار يافته و بافت مسكوني متراكم دارد. بيشتر خانه‏هاي پلكاني روستاييان در يك طبقه و با سقف مسطح ساخته شده و در و پنجره‏هاي كوچك دارند. مصالح عمده به كار رفته در خانه‏هاي قديمي شامل سنگ، چوب و گل است. خانه‏ها و فضاهاي دروني آن‏ها از شرايط طبيعي، نوع معيشت و فعاليت آن‏ها شكل گرفته است. در ساخت خانه‏هاي جديد از مصالحي مانند آجر، گچ، سيمان و آهن استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
در اطراف روستا، ارتفاعات كوچكه لوول و گوژهه قرار دارند كه در فصل زمستان از برف پوشيده مي‏شوند و در فصول بهار و تابستان، همراه با رويش انواع گياهان و گل‏هاي زيبا و رنگارنگ چشم‏اندازهاي بسيار زيبايي ايجاد مي‏كنند. دره‏هاي پيرامون روستا، چشمه‏ساران فراوان و باغ‏هاي سرسبز با درختان بلند از ديگر جاذبه‏هاي طبيعي اين روستا به شمار مي‏آيند.
داخل و اطراف روستا باغ‏هاي گردو، انگور و ديگر ميوه‏ها به چشم مي‏خورد. اين باغ‏هاي زيبا فضاي مناسبي براي گذران اوقات فراغت مردم روستا و نيز گردشگران محسوب مي‏شوند.
از آثار تاريخي برجاي مانده در روستا مي‏توان به گورستان و آرامگاه‏هاي مشاهير روستا از جمله آرامگاه سيدعلي عسگر كردستاني، آرامگاه مولانا سيدابراهيم و آرامگاه بابا شهاب‏الدين اشاره كرد. از ديگر آثار مذهبي و تاريخي روستا مسجدي است كه متأسفانه در پي تعميرات متعدد، هويت تاريخي آن از بين رفته است.
از مهم‏ترين ويژگي‏هاي مذهبي اين روستا، برگزاري مراسم مولودي‏خواني توسط دراويش در ماه ربيع‏الاول و در سالروز ميلاد حضرت محمد (ص) مي‏باشد. مردم روستا، همانند ساير مسلمانان اعياد بزرگ مذهبي مانند عيد فطر و قربان را جشن مي‏گيرند و همچنين در عيد نوروز و در روز چهارشنبه سوري به جشن و سرور مي‏پردازند. از جمله مراسم عيد نوروز، اجراي نمايش محلي مير نوروزي است. گرزان و بيلان از رايج‏ترين بازي‏هاي محلي در ميان مردم روستا است.
مردم روستاي صلوات‏آباد از پوشاك بومي و محلي خود (كردي) استفاده مي‏كنند كه رنگ‏ها و طرح‏هاي متنوعي دارند. لباس مردان شامل چوخه، پانتول، ملكي، لفكه، سوراني، شال، دستار، فرنجي و كله بال و لباس زنان مشتمل جافي، كلنجه، شال، كلاه و كلكه مي‏باشد.
غذاهاي محلي مردم روستاي صلوات‏آباد، شامل دوينه، شلمين، كلانه، كليره و آبگوشت است.
مهم‏ترين صنايع دستي اين روستا، انواع قالي‏هايي است كه براي مصارف داخلي و عرضه به بازار توليد مي‏شوند. بافت انواع گليم و جاجيم توسط زنان روستا رواج دارد.
سوغات اين روستا شامل خشكبار و انواع ميوه‏ها مانند انگور، زردآلو، هلو، گيلاس و آلبالو مي‏باشد.
دسترسي: روستاي صلوات‏آباد، در 14 كيلومتري جنوب شرقي شهر سنندج واقع شده است و جاده منتهي به آن، از شهر سنندج آسفالت است.

صلوات‏آباد (بيجار)

موقعيت و تاريخچه
روستاي صلوات‏آباد از توابع بخش مركزي شهرستان بيجار در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 47 درجه و 32 دقيقه طول شرقي و 36 درجه عرض شمالي، در 19 كيلومتري شمال غربي شهر بيجار واقع شده است.
اين روستا از اطراف، به كوه‏هاي بلندي محدود مي‏شود و رودخانه قزل اوزن نيز، در جنوب آن جريان دارد.
ارتفاع روستاي صلوات‏آباد بيجار از سطح دريا 1605 متر است؛ آب و هواي آن در بهار و تابستان معتدل و خنك و در زمستان، بسيار سرد مي‏باشد.
روستاي صلوات‏آباد بيجار، سابقه و قدمتي طولاني دارد. در داخل روستا آثار و بقاياي قلعه‏اي مربوط به دورة ساساني به جا مانده است؛ بقاياي پل آجري صلوات‏آباد و قلعه قم چقاي نيز از ديگر آثار تاريخي و نشانه‏هاي قدمت اين روستاست. مردم صلوات‏آباد بيجار به زبان كردي با لهجه گروسي سخن مي‏گويند، پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي صلوات‏آباد بيجار 120 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385، به 60 نفر كاهش يافته است.
درآمد بيشتر مردم از طريق فعاليت‏هاي زراعي و دامداري تأمين مي‏شود. كشت آبي و ديم در روستا رواج دارد و مهم‏ترين محصولات زراعي و جاليزي آن مشتمل بر گندم، جو، هندوانه، خيار و بادمجان است. محصولات باغي آن نيز شامل زردآلو و هلو مي‏باشد. انواع لبنيات مانند شير، ماست، كره و روغن حيواني نيز در روستا توليد مي‏شود. مردم روستا به ويژه زنان، به بافت فرش و گليم نيز مي‏پردازند.
روستاي صلوات‏آباد بيجار در محدوده كوهستاني استقرار يافته و بافتي متراكم دارد. خانه‏هاي روستاييان تحت تأثير محيط طبيعي، نوع معيشت، و نوع فعاليت روستاييان شكل گرفته است.
مصالح عمده به كار رفته در خانه‏هاي قديمي سنگ، خشت و گل است كه به راحتي در اطراف روستا يافت مي‏شود. در ساخت خانه‏هاي جديد نيز از سنگ، سيمان، آجر، گچ و آهن نيز استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
طبيعت زيبا، باغ‏هاي سرسبز، مناظر كوهستاني، مزارع خرم حاشيه رودخانه قزل اوزن از ديدني‏ترين جلوه‏هاي طبيعي روستاي صلوات‏آباد بيجار به شمار مي‏آيند.
جاذبه‏هاي تاريخي اين روستا نيز جالب توجه است. از آن جمله، قلعة قديمي صلوات‏آباد، با برج و باروي مستحكم خشتي و گلي با اروسي‏هاي داخل قلعه، خانة قديمي با گچ‏بري‏ها، تزيينات داخلي و اروسي‏هاي بسيار زيبا همراه با نوع تركيب فضاها، پستو، سه دري‏ها و پنج دري‏ها، از قابليت‏هاي تاريخي روستاست.
بقاياي حمام قديمي (بيرون از قلعه) كه بخش‏هايي از گنبد آن رو به فرسودگي است، از ديگر آثار تاريخي روستاست. اين حمام، داراي فضاهاي ورودي، خزينه، خلوتي، تون، حمام گرم و حمام سرد مي‏باشد. آب اين حمام، از رودخانه تأمين مي‏شده است.
تاريخ بناي پل صلوات‏آباد كه بر روي رودخانه قزل اوزن احداث شده است، با توجه به معماري و حجاري‏هاي روي سنگ‏ها، به دوران صفويه نسبت داده مي‏شود. اين پل، در مسير ارتباطي سلطانيه و زنجان با شهرهاي غربي كشور (از جمله بهار، همدان، سنندج و كرمانشاه) واقع شده است.
مردم روستاي صلوات‏آباد بيجار مانند ديگر نواحي استان كردستان، مراسم ديني و ملي خود را با تشريفات برگزار مي‏كنند.
از جملة مراسم خاص روستا، برگزاري جشن‏هاي عروسي است، كه طي آن مردم با شادماني و سرور همراه با نواختن سازهاي محلي به خواندن انواع آوازها و رقص‏هاي محلي مي‏پردازند.
ورزش متداول و مورد علاقه روستاييان، سواركاري است. از جمله بازي‏هاي رايج روستا، مي‏توان به قاچاق، مردكان، هيوگرو و جوراب بازي اشاره كرد.
پوشاك مردم روستاي صلوات‏آباد بيجار مانند ديگر مناطق كردستان، لباس محلي كردي است. پوشش مردان مشتمل بر چوخه، پانتول يا رانك، ملكي، لفكه سوراني، شال، دستار، فرنجي و كله بال است؛ پوشش زنان نيز مشتمل بر انواع جافي، كلنجه، شال، كلكه و كلاو مي‏باشد.
مهم‏ترين صنعت دستي اين روستا، بافت قالي و گليم است. قالي‏هاي بافته شده داراي دو پود ضخيم و نازك هستند. اين نوع فرش‏ها كه بسيار سنگين پرز فراوان دارند در طرح‏هاي هندسي مختلف بافته مي‏شوند و غيرقابل تا كردن مي‏باشند.
معروف‏ترين غذاهاي محلي اين روستا عبارتند از: شلمين، آش ترش، آش قيسي، آشتو و هورش. انواع خيارشور و ترشي‏هاي محلي و همچنين انواع نان‏هاي محلي و شيريني بژي برساق نيز از جمله خوراكي‏هاي لذيذ اين روستاست.
دسترسي: روستاي صلوات‏آباد بيجار از طريق شهرهاي بيجار و تكاب قابل دسترسي مي‏باشد و جاده‏هاي منتهي به اين روستا از شهرهاي مذكور آسفالت مي‏باشد.

ژيوار

موقعيت و تاريخچه
روستاي ژيوار از توابع بخش اورامان (هورامان) شهرستان سروآباد در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 46 درجه و 19 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 14 دقيقه عرض شمالي، در 87 كيلومتري سروآباد و 185 كيلومتري مركز استان (سنندج) قرار گرفته است.
اين روستا از غرب و شرق به ارتفاعات كوه سالان و از جنوب غربي به ارتفاعات اورامان محدود مي‏شود.
ارتفاع روستاي ژيوار از سطح دريا، 1070 متر مي‏باشد و اقليمي معتدل و كوهستاني دارد؛ آب و هواي آن در فصول بهار و تابستان مطبوع و دلپذير و در زمستان سرد است. رودخانة سيروان در غرب اين آبادي جريان دارد.
ژيوار از جمله روستاهاي قديمي استان كردستان است. پايه‏هاي پلي كه تاريخ ساخت آن به دوره صفويه مي‏رسد، قدمت و سابقة تاريخي اين روستا را نشان مي‏دهد.
مردم روستاي ژيوار، به زبان كردي سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب تسنن هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي ژيوار 1619 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 2200 نفر افزايش يافته است.
درآمد اكثر مردم روستا از فعاليت‏هاي زراعي، دامداري و باغداري تأمين مي‏شود. كشت ديم و آبي در روستا رواج دارد و مهم‏ترين محصولات زراعي روستا شامل گندم و جو مي‏باشد. شرايط اقليمي مناسب، موجب رونق باغداري شده است. انار، انجير، توت و گردو از مهم‏ترين محصولات سردرختي روستاست. مهم‏ترين فرآورده‏هاي دامي شامل انواع لبنيات مانند ماست، شير، كره و روغن حيواني است. گروهي از مردان و زنان روستا، در بخش‏هاي خدماتي اشتغال دارند. بافت گيوه، چخورانك، فرنجي، جوراب، جاجيم و موج به ويژه توسط زنان روستا رواج دارد.
روستاي ميان كوهي ژيوار بافت مسكوني متراكم دارد. كوچه‏هاي پهن روستا با درختاني بلند كه نهرهاي آب در آن‏ها جاري است، چهره‏اي دل‏گشا به روستا بخشيده است. معماري خانه‏ها از شرايط طبيعي، نوع معيشت و فعاليت خانواده‏هاي روستايي متأثر شده است. سقف خانه‏ها مسطح است و با تيرهاي چوبي و اندود كاهگل پوشيده شده‏اند. مصالح عمده به كار رفته در خانه‏هاي روستا سنگ، گل، چوب و خشت مي‏باشد.
در بناي ساختمان‏هاي جديد از مصالحي مانند آجر، سنگ، گچ، آهن و غيره استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
روستاي كوهپايه‏اي ژيوار به دليل استقرار در ميان كوه‏هاي بلند و دره‏هاي عميق، جاذبه‏هاي طبيعي و چشم‏اندازهاي بسيار زيبا و كم نظيري دارد.
رودخانة بسيار زيبا و پرآب سيروان از غرب آبادي مي‏گذرد و باعث سرسبزي و طراوت محدوده روستا شده است. در اطراف رودخانه انواع گل‏ها و گياهان وحشي، درخت‏ها و درختچه‏هاي كوتاه و بلند به چشم مي‏خورد. اين رودخانه، زيستگاه بسياري از آبزيان و پرندگان است.
ارتفاعات زيباي كوه‏سالان كه از شمال غربي به جنوب شرقي كشيده شده است در شرق روستاي ژيوار واقع شده و ارتفاع آن از سطح دريا 2620 متر است. چشمه‏هاي زلال، گياهان خودرو، گل‏هاي رنگارنگ و نيز درختچه‏هاي كوهي از جاذبه‏هاي ديگر گردشگري در اين منطقه روستا مي‏باشند.
در نزديكي روستاي ژيوار، چشمة جوشان لار، با آب سالم و خواص معدني جريان دارد. اطراف اين چشمه، بسيار سرسبز و زيبا است و از تفرجگاه‏هاي روستا محسوب مي‏شود.
باغ‏هاي سرسبز و انبوه روستا، چشم اندازهاي اطراف آن و پوشش گياهي غني با انواع درختان ون، كيكم، ارژن، انجير، بلالوك و گويچ جلوه‏اي جذاب به آن بخشيده است.
گياهان دارويي گل گاوزبان، شيرين بيان، شاتره، تشنه داري، پغازه، پونه، اربو، گل ختمي، گل بنفشه، رازيانه و گون فضاهاي دل‏انگيزي براي گردشگران فراهم نموده‏اند. پيرامون روستا زيستگاه جانوراني از قبيل شغال، گرگ، روباه، خرگوش، قوچ، ميش، بز كوهي، گراز، خرس، پلنگ، كفتار، سنجاب، كبك و تيهو مي‏باشد.
از جمله آثار تاريخي روستا، پايه پلي قديمي است كه قدمت آن بيش از 4000 سال تخمين زده شده است.
مردم اين روستا در اعياد مذهبي قربان و فطر و نيز در مراسم ملي عيد نوروز و چهارشنبه سوري مانند ديگر مردم مسلمان ايران، به جشن و سرور مي‏پردازند.
از مهم‏ترين ورزش‏هاي بومي روستا مي‏توان به قل قلان و بيلان اشاره كرد.
در ميان مردم روستاي ژيوار، نواهاي موسيقي سياه چمانه و چپله بسيار رايج و متداول است. سياه چمانه به معناي سياه چشم، نوعي از موسيقي كردي همراه با شعرخواني است. اين نوع موسيقي عرفاني كه با اشعار و ابيات محلي و سوزناك همراه است، در فراق يار و جدايي از معشوق اجرا مي‏شود.
مردمان روستاي ژيوار مانند ديگر مناطق كردنشين، از پوشاك محلي و سنتي كردي استفاده مي‏كنند.
گيوه، كلاش، (نوعي پاپوش مردانه بافت كردستان)، جوراب، فرنجي (نوعي پوشش مردانه نمدي) و جاجيم و موج (بافتة ظريف براي رختخواب پيچ يا روانداز)، از جمله مهم‏ترين صنايع دستي اين روستا به حساب مي‏آيند.
از جمله غذاهاي محلي روستاي ژيوار مي‏توان به كلانه، دوخوا يا آش دوغ، دوينه، كوليره و شلمين اشاره كرد.
مهم‏ترين سوغات اين روستا شامل خشكبار، انار، جوراب و جاجيم مي‏باشند.
دسترسي: روستاي ژيوار از طريق شهرهاي سنندج، مريوان، سروآباد، كامياران، روانسر، جوانرود و پاوه قابل دسترسي است و جاده‏هاي منتهي به اين روستا، تا روستاي اورامان تخت آسفالت است و مابقي خاكي است.

دزلي

موقعيت و تاريخچه
روستاي دزلي از توابع بخش مركزي شهرستان سروآباد در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 46 درجه و 9 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 22 دقيقه عرض شمالي، در فاصلة 28 كيلومتري شهر سروآباد و 115 كيلومتري مركز استان (سنندج) قرار دارد.
ارتفاع اين روستا از سطح دريا 1400 متر است و اطراف آن را كوه و دره فرا گرفته است.
روستاي دزلي از شمال به كوه قلعه زمان، از جنوب شرقي به كوه مهدي و معدن سنگ ساختماني، از شرق و شمال شرقي به كوه سپي، از شمال و شمال شرقي به دره دوله ناو و از غرب به دره كاني چناران محدود شده است.
روستاي دزلي تحت تأثير اقليم كوهستاني تابستان‏هاي معتدل و دلپذير و زمستان‏هاي سرد دارد.
اين روستا تاريخي كهن دارد. مسجد باشكوهي كه از دوران خلافت خلفاي راشدين برجاي مانده است، آرامگاه دوازده (12) اصحاب و ساير بناهاي تاريخي گواهي بر اين مدعاست.
مردم روستاي دزلي به زبان كردي سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب تسنن هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي دزلي 2649 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 3700 نفر افزايش يافته است.
درآمد بيشتر مردم روستا از فعاليت‏هاي زراعي، دامداري، باغداري، خدمات و صنايع دستي تأمين مي‏شود.
كشت آبي و ديم در روستا رواج دارد و عمده محصولات زراعي آن گندم و نخود مي‏باشد. شرايط مساعد اقليمي، موجب رونق باغداري در روستا شده است و انواع ميوه‏هاي باغي مانند گردو، انگور، گلابي، گيلاس و شيلانه از محصولات سردرختي آن است.
مراتع گسترده موجب رونق نسبي دامداري شده و انواع لبنيات روغن حيواني در روستا توليد مي‏شود.
روستاي كوهستاني دزلي بافت متراكمي دارد. كالبد خانه‏ها و فضاهاي داخلي آن‏ها از شرايط طبيعي، نوع معيشت و فعاليت خانوار روستايي تأثير پذيرفته و شكل گرفته است. خانه‏هاي روستا داراي سقف‏هاي چوبي و مسطح، پنجره‏هاي كوچك و درهاي چوبي است.
مصالح عمده به كار رفته در خانه‏هاي قديمي از مواد در دسترس مانند سنگ، گل و خشت و در خانه‏هاي جديد از آجر، سنگ، آهن، گچ و سيمان مي‏باشد.
جاذبه‏هاي گردشگري
چشم‏انداز و طبيعت كوهستاني، چشمه‏هاي جوشان، باغ‏هاي سرسبز و انبوه پيرامون روستا، فضاي دلپذيري براي گردشگران ايجاد كرده است.
روستا را كوه‏هاي زيبايي از شاخه‏هاي رشته كوه‏هاي زاگرس فرا گرفته‏اند، كه محل مناسبي براي ورزش كوهنوردي است. از جمله آن‏ها مي‏توان به كوه دالاني به ارتفاع 2564 متر اشاره نمود كه در نزديكي جنوب غربي روستا قرار دارد و از جنوب شرقي به كوه كمانجه مي‏پيوندد.
كوه دالمز، با ارتفاع 1930 متر در غرب روستا واقع شده و سرچشمة رود چم شيان مي‏باشد. اين كوه از غرب به كوه موجات مي‏پيوندد.
كوه مادي كه بسيار زيبا است از انواع گياهان دارويي مانند گل ختمي، آويشن، رازيانه، پونه، خاكشير، گون و درختچه‏هاي متعدد پوشيده شده است.
از ديگر جاذبه‏هاي طبيعي روستا مي‏توان از چشمه خان و چشمه دزلي و همچنين باغ‏هاي سرسبز و انبوه اطراف روستا نام برد.
گفته مي‏شود كه مسجد قديمي روستا به دورة خلفاي راشدين مربوط است.
تپه‏هاي باستاني قلعه، گورستان و مزار مشاهير روستا از جمله ملا حسن دزلي، ملا مصطفي مردوخي و زيارتگاه و مزار 12 اصحاب، از جاذبه‏هاي تاريخي روستاي دزلي به شمار مي‏آيند.
مردم روستاي دزلي همانند مردم ساير روستاهاي كردستان، در برگزاري مراسم ديني و ملي شركت مي‏كنند.
در عيد فطر و قربان، پس از اداي نماز به ديد و بازديد يكديگر و بزرگان روستا مي‏پردازند و در تولد پيامبر (ص) مراسم مولودي‏خواني برگزار مي‏كنند.
بازي‏هاي محلي روستا عبارتند از: گرزان، زوران، قلاني، سه باز. هلوكاني و هلك ملك.
موسيقي جايگاه ويژه‏اي در ميان مردم دزلي دارد. از جمله آواهاي رايج در اين روستا مي‏توان به سياه چمانه، چپله و كناليل اشاره كرد. رقص محلي و معروف اين روستا هل پركه نام دارد و براي بالا بردن توان جسمي شركت‏كنندگان است كه در هفت ريتم وبا موسيقي اجرا مي‏گردد.
پوشاك مردان روستاي دزلي، مشتمل بر چوخه، پانتول، ملكي، لفكه سوراني، شال، دستار، فرنجي، كله بال است؛ زنان نيز، از لباس كردي شامل جافي، كلنجه، شال، كلاه و كمله استفاده مي‏شود.
صنايع دستي روستاي دزلي مشتمل بر گيوه‏بافي، جاجيم بافي، موج بافي و چخورانك است.
معروف‏ترين غذاهاي محلي اين روستا، شامل دوينه، شلمين، دوخوا يا آش دوغ، ولوش، كلانه و يكاوه مي‏باشد. كلوچه‏هاي محلي كليره و بژي برساق دو شيريني معروف محلي اين روستا هستند.
دسترسي: روستاي دزلي از طريق شهرهاي سروآباد، مريوان و سنندج قابل دسترسي است و جاده‏هاي منتهي به اين روستا، از شهرهاي مذكور آسفالت مي‏باشد.

ترجان

موقعيت و تاريخچه
روستاي كوهستاني و زيباي ترجان از توابع بخش مركزي شهرستان سقز با مختصات جغرافيايي 46 درجه طول شرقي و 36 درجه و 19 دقيقه عرض شمالي، در 60 كيلومتري شهر سقز و 300 كيلومتري مركز استان (سنندج) قرار دارد. اين روستا در دامنه كوه استاد مصطفي واقع گرديده و با ارتفاعات اطراف محصور شده است. ارتفاع اين روستا از سطح دريا 1610 متر است. آب و هواي آن در بهار و تابستان معتدل و در زمستان سرد و خشك است.
استقرار ترجان در قلمرو جغرافيايي شهر سقز كه قدمتي طولاني دارد و آثار بجامانده قلعة قه لاكون (قلعه كهن) و مسجد جامع روستا، مؤيد اين قدمت است.
مردم روستاي ترجان به زبان كردي و گويش سوراني سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب شافعي هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي ترجان 989 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 910 نفر كاهش يافته است.
درآمد اكثر مردم روستاي ترجان از طريق فعاليت‏هاي زراعي و دامداري تأمين مي‏شود و تعدادي از مردم نيز در بخش خدمات و صنايع دستي اشتغال دارند. پيرامون روستا با اراضي زراعي ديم احاطه شده است. عمده‏ترين محصولات زراعي روستا، شامل گندم، جو، عدس، نخود و علوفه است و بادام، انگور و سيب نيز از محصولات باغي روستاي ترجان به شمار مي‏آيند. مراتع سرسبز و حاصلخيز اطراف روستا موجب رونق دامپروري شده است و مهم‏ترين محصولات دامي آن شامل گوشت، پشم و انواع فرآورده‏هاي لبني مانند شير، ماست، كره و پنير مي‏باشد.
مردم روستاي ترجان به ويژه زنان در كنار فعاليت‏هاي زراعي و دامداري به توليد محصولات صنايع دستي بافتني مانند چخورانك مرز (نوعي پارچه كركي كه از آن پوشاك مردانه تهيه مي‏شود)، فرش، گليم، جاجيم و جوراب مي‏پردازند. توليد اين گونه محصولات در فصول پاييز و زمستان رواج بيشتري دارد.
روستاي كوهپايه‏اي ترجان، در يك شيب ملايم استقرار يافته و بافتي متمركز دارد. رودخانة محلي ترجان در جهت شمالي ـ جنوبي جريان مي‏يابد و از داخل روستا عبور مي‏كند.
واحدهاي اداري و تجاري روستا، در معابر اصلي و در حاشية منتهي به روستا احداث گرديده‏اند. غالب خانه‏هاي روستاي ترجان به صورت يك طبقه هستند و تعدادي از خانه‏ها نيز در دو طبقه احداث شده‏اند. در طبقة زيرين خانه‏هاي دو طبقه، فضاهايي مانند طويله و انبار تعبيه گرديده، و طبقة فوقاني به اتاق‏ها، آشپزخانه و سرويس بهداشتي اختصاص دارد. در و پنجره‏هاي خانه‏هاي روستا چوبي مي‏باشد. معماري خانه‏ها از شرايط طبيعي، نوع معيشت و فعاليت روستاييان تأثير پذيرفته و شكل گرفته است. مصالح به كار رفته در خانه‏هاي قديمي روستا شامل چوب، خشت و گل و سنگ است، در ساخت خانه‏هاي جديد معمولاً از مصالحي مانند آهن، آجر، سيمان و سنگ استفاده مي‏شود.
جاذبه‏هاي گردشگري
روستاي زيباي ترجان به دليل استقرار در كوهپايه و برخورداري از شرايط اقليمي مطلوب، مناظر و چشم‏اندازهاي كم‏نظيري دارد. چشم‏انداز باغ‏ها و ارتفاعات به خصوص در فصول بهار، تابستان و پاييز، از طراوت و زيبايي وصف‏ناپذيري سرشار مي‏شود و هر بيننده‏اي را مجذوب مي‏كند. در زير به برخي از جاذبه‏هاي طبيعي روستاي ترجان اشاره مي‏شود:
روستاي ترجان در دامنه كوه استاد مصطفي واقع شده است. اين كوه منبع و منشاء بسياري از چشمه‏هاي دايمي و فصلي و همچنين رودخانه‏هايي است كه به روستا سرازير مي‏شوند و طراوت و زيبايي خاصي به آن مي‏بخشند. اين كوه در فصل زمستان از برف پوشيده مي‏شود و در فصول بهار و تابستان با ذوب شدن برف‏ها گسترة چشم‏نوازي از پوشش گياهي را به نمايش مي‏گذارد. سرسبزي و طراوت كوه استاد مصطفي همراه با رنگ‏هاي دل‏انگيز گل‏هاي خودرو، مناظر و چشم‏اندازهاي كم نظيري را به وجود مي‏آورد.
رودخانة ترجان كه از داخل روستا مي‏گذرد، علاوه بر مشروب نمودن مزارع و باغات روستا جلوة خاصي بدان مي‏بخشد. در حواشي اين رودخانه، درختان بسيار بلند و زيبايي قد برافراشته‏اند و تفرجگاهي مناسب براي مردم روستا و گردشگران فراهم آورده‏اند.
در حاشيه رودخانه و نيز در داخل روستا، باغ‏هاي بسيار سرسبزي وجود دارد. اين باغ‏ها به خصوص در فصول بهار و تابستان مكان مناسبي براي استراحت و گذران اوقات فراغت مردم روستا و گردشگران به شمار مي‏آيند.
در روستاي ترجان، بيش از بيست چشمه وجود دارد كه از ميان آن‏ها هشت چشمه به صورت دائمي مي‏جوشد. آب آشاميدني روستا از طريق چشمه‏هاي دائمي تأمين مي‏شود. حواشي اين چشمه‏ها در فصول بهار و تابستان بسيار سرسبز است و از گياهان و گل‏هاي زيبا پوشيده مي‏شود.
بناي قديمي مسجد جامع ترجان در زمرة مساجد قديمي استان كردستان است. اين مسجد شبستاني با شش ستون دارد كه در دو رديف سه تايي قرار گرفته‏اند. در ضلع غربي شبستان مسجد، محوطة ايواني ستون‏دار در آن مشاهده مي‏شود. بناي مسجد بر روي صفة سنگ‏چين شده احداث شده است. در مقابل ايوان جنوبي مسجد، بقاياي يك حوض آب از سنگ يكپارچه تراشيده شده قرار دارد. مصالح به كار رفته در بناي مسجد شامل خشت، چوب، سنگ و آجر است. براساس سنگ نبشتة بالاي سر در ورودي مسجد، تاريخ احداث مسجد سال 1285 هجري قمري يعني دوران قاجاريه بوده است. اين مسجد از لحاظ معماري سنتي بسيار جالب توجه و زيبا است.
در ضلع جنوبي روستاي ترجان ويرانه‏هاي قلعه‏اي به نام قه لاكون (قلعه كهن) به جا مانده كه قدمتي طولاني دارد. اين قلعه كه بر روي تپه واقع شده، هم‏اكنون در اختيار سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قرار دارد و در شمار مناطق باستاني محسوب مي‏شود.
همچنين در داخل روستا دو مقبره وجود دارد. يكي از آن‏ها به ملاعلي قزلجي، از مفاخر و مشاهير علم و ادب روستاي ترجان و كردستان تعلق دارد و مقبرة ديگر، آرامگاه حاجي بابا شيخ از معاريف روستاي ترجان است.
مردم اين روستا مانند ساير مسلمانان اعياد بزرگ مذهبي عيد سعيد فطر و قربان و همچنين ميلاد حضرت پيامبر (ص) را جشن مي‏گيرند. برگزاري مراسم چهارشنبه سوري و استقبال از سال نو و عيد نوروز نيز در ميان روستاييان رواج دارد. در چهارشنبه آخر سال مردم روستا بر روي بلندي‏هاي مشرف به روستا و در داخل روستا آتش مي‏افروزند و با شادي و هلهله از روي آن مي‏پرند و به پايكوبي مي‏پردازند. پيشواز از سال جديد و عيد نوروز با خانه تكاني، تهيه لباس‏هاي نو و نمايش‏هاي رايج بومي همچون ميرنوروزي آغاز مي‏شود. در روزهاي عيد مردم روستا لباس نو بر تن مي‏كنند و به ديد و بازديد از اقوام و بزرگان روستا مي‏پردازند.
مردم روستاي ترجان مانند ساير روستاييان استان كردستان از پوشاك بومي و محلي «كردي» استفاده مي‏كنند. لباس كردي به ويژه لباس زنان كه با زيورآلات مختلف مزين مي‏شوند، زيبايي و جلوه خاصي دارند.
زنان روستاي ترجان، در كنار فعاليت‏هاي زراعي و دامداري به توليد انواع صنايع دستي و هنري مي‏پردازند كه مهم‏ترين آن‏ها عبارتند از:
گليم‏بافي: در توليد گليم از خامه پشمي و نخ پنبه‏اي به عنوان تار و پود استفاده مي‏شود. از ابزار مورد نياز در تهيه گليم مي‏توان به دستگاه بافندگي عمودي چوبي و يا آهني، قيچي دمه و سوكه اشاره كرد. انواع گليم با طرح و نقش‏هاي زيبا و رنگارنگ بافته مي‏شوند.
جاجيم بافي: ماده اوليه براي تهيه جاجيم، نخ پشم است كه به عنوان تار و پود آن به كار گرفته مي‏شود. جاجيم اصولاً با طرح‏هاي ساده و نقش‏هاي حيواني بافته مي‏شود.
قالي‏بافي: انواع قالي‏هاي زيباي روستايي، با طرح‏هاي انتزاعي و نقش‏هاي حيواني و گل و بلبل در روستا بافته مي‏شود.
جوراب‏بافي: مواد بافت جوراب‏هاي اين منطقه از نخ‏هاي رنگي پشمي است.
از غذاهاي محلي روستاي ترجان مي‏توان به دوينه، شلمين كلانه و كلير (نان محلي) اشاره كرد.
دسترسي: روستاي ترجان از طريق شهرهاي سقز، بوكن و مهاباد قابل دسترسي است و جاده‏هاي منتهي به اين روستا، از شهرهاي مذكور آسفالت است.

اورامان تخت

موقعيت و تاريخچه
روستاي اورامان تخت، از توابع بخش اورامان شهرستان سروآباد در استان كردستان، با مختصات جغرافيايي 46 درجه و 16 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 15 دقيقه عرض شمالي، در 65 كيلومتري جنوب شرقي شهرستان مريوان و 170 كيلومتري مركز استان (سنندج) قرار دارد. اورامان تخت از سطح دريا 1450 متر ارتفاع دارد و آب و هواي آن در بهار و تابستان معتدل و در پاييز و زمستان سرد است.
اين روستا از طرف جنوب غربي به ارتفاعات اورامان تخت و از طرف شرق به ارتفاعات كوسالان محدود مي‏شود.
اورامان در زبان كردي «هه ورامان» تلفظ مي‏شود و ناحيه وسيع و كوهستاني است كه سراسر جنوب استان كردستان را در برگرفته و روستاي اورامان تخت بخشي از ناحية اورامان است. بقاياي آتشكده‏هاي زرتشتي در حوالي روستا نشانگر آن است كه مردم اين منطقه پيش از اسلام پيرو آيين زرتشت بوده‏اند. از آن جايي كه روستاي اورامان تخت در زمان‏هاي قديم مركز فرمانروايي سلاطين محلي بوده است، اين روستا را «تخت» يعني پايتخت و مركز سلطنت ناميده‏اند. مقبرة پير شاليار كه يكي از روحانيان بزرگ زرتشتي بوده است و گويا بعدها به دين اسلام گرويده، در اين روستا قرار دارد. هر ساله در نيمه بهمن ماه در جوار اين مقبره مراسم آييني خاصي برگزار مي‏شود.
مردم روستاي اورامان تخت به به زبان كردي اورامي سخن مي‏گويند، مسلمان و پيرو مذهب تسنن هستند.
الگوي معيشت و سكونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي اورامان تخت 2133 نفر جمعيت داشته است كه در سال 1385 به 2800 نفر افزايش يافته است.
فعاليت‏هاي اقتصادي روستاي اورامان تخت بر پايه زراعت، باغداري و دامداري استوار شده است و مهم‏ترين محصولات زراعي آن گندم، جو، عدس، انگور و گردو است. در روستاي اورامان تخت گندم به صورت آبي و انگور به صورتي آبي و ديم كشت مي‏شود.
روستاي اورامان تخت داراي باغات وسيع ميوه است و محصولات سردرختي آن شامل گلابي، گردو، انجير كوهي و انار مي‏باشد. گياهان دارويي مانند ختمي، گاوزبان، شاتره، بومادران، شيرين بيان، پونه و گون نيز در اين روستا به وفور يافت مي‏شود.
كشت علوفه و پوشش گياهي غني، امكانات مساعدي براي پرورش دام و توليد فرآورده‏هاي لبني و روغن حيواني فراهم كرده است.
روستاي اورامان تخت در شيب تند رو به روي يال شمالي كوه تخت اورامانات، استقرار يافته و با بناهاي به هم چسبيده و پلكاني، بافتي فشرده و متراكم يافته است. در ساخت خانه‏هاي پلكاني روستاي اورامان تخت، ضمن رعايت مقاومت لازم در شيب تند، بام برخي خانه‏ها به حياط خانه بالاتر تبديل شده است.
اكثر مردم روستاي اورامان تخت زارع، باغدار و يا دامدار هستند، برخي نيز در زمينه صنايع دستي فعاليت مي‏كنند. لذا متناسب با نوع فعاليت افراد فضاهايي همچون اتاق‏هاي استراحت و پذيرايي، آشپزخانه، سرويس بهداشتي، طويله، انبار محصولات زراعي و علوفه و مكاني براي فعاليت‏هاي ديگر اقتصادي از جمله قالي‏بافي و گليم‏بافي در نظر گرفته شده است. ديوار خانه‏هايي كه در روستاي اورامان تخت ساخته مي‏شوند به صورت خشكه چيني است. اين ديوارها بدون استفاده از ملاط و به طور هنرمندانه، چيده مي‏شوند. مهم‏ترين مصالح مورد استفاده در ابنية اين روستا سنگ و چوب است. چوب‏هاي به كار رفته در بناها معمولاً از جنس درختان چنار، گردو و توت مي‏باشند.
جاذبه‏هاي گردشگري
باغات سرسبز روستاي اورامان تخت و موقعيت طبيعي آن، طراوت و زيبايي خاصي به اين روستا بخشيده است. معماري زيبا و خانه‏هاي پلكاني روستاي اورامان تخت كه به سبك خانه‏هاي ماسوله در شيبي تند ساخته شده‏اند، بر زيبايي و جذابيت اين روستاي دره‏اي كردستان افزوده است. رودخانة سيروان، از دره‏هاي عميق اين ناحيه عبور كرده و وارد خاك عراق مي‏شود. كرانه‏هاي رودخانة سيروان را روار (رودبار) مي‏گويند كه هوايي معتدل و زمين‏هاي پوشيده از درختان گردو، انار، انجير، توت، آمرود و غيره دارد. طبيعت اورامان تخت بكر و بسيار زيباست و در فصول بهار و تابستان قابليت‏هاي فراوان گردشگري دارد.
يكي از جالب‏ترين جاذبه‏هاي گردشگري روستاي اورامان تخت، اجراي مراسم باستاني و حيرت‏انگيز پير شاليار است، كه در اواخر تابستان و به مدت يك هفته انجام مي‏شود. در روزهايي كه مراسم پير شاليار برگزار مي‏شود، هر روز پس از صرف نهار، مردها در پشت بام وسيع يكي از منازل به رقص‏هاي گروهي عرفاني مي‏پردازند.
روز آخر انجام مراسم، ماست و نان تهيه مي‏كنند و به صورت گروهي به سمت آرامگاه پير مي‏روند و به محض ورود به محوطة باز آرامگاه، كفش‏ها را از پا درمي‏آورند و پاي برهنه، زمين را مي‏بوسند و آنگاه به زيارت پير مي‏پردازند و دستمال‏هايي نيز جهت گرفتن حاجت به ديوارها و درخت‏هاي محوطة آرامگاه مي‏آويزند و سپس نان و ماست را مي‏خورند و معتقدند خوردن نان و ماست روز آخر در جوار آرامگاه پير، تبرك است و در درمان بيماري‏ها نيز مؤثر است. غروب همان روز (روز هفتم) مراسم پايان مي‏پذيرد. بنا به روايتي انجام مراسم پير شاليار، در 15 ارديبهشت و 10 بهمن نيز مسبوق به سابقه است.
مردم روستاي اورامان تخت مانند ساير مردم ايران اعياد ملي و مذهبي را با برگزاري آيين‏ها و مراسم خاص گرامي مي‏دارند. اعياد ملي مانند عيد نوروز و اعياد مذهبي فطر و قربان و ميلاد پيامبر اكرم (ص) از جمله اعيادي هستند كه در اين روستا با برگزاري مراسم خاص جشن گرفته مي‏شوند.
اورامان تخت از ديرباز جلوه‏گاه هنر و تمدن غني و اصيل كردي بوده است. در اين ميان موسيقي و رقص جايگاهي ويژه و قابل تأمل دارد. سياه چمانه چپله و كناليل از مهم‏ترين ترانه‏ها و نواهاي اين روستا هستند. هل پركه نيز يكي از رقص‏هاي رايج كردي است كه در آن زنان و مردان روستا دست در دست يكديگر به پايكوبي مي‏پردازند.
گيوه، فرنجي، نمد، قاشق و چنگال چوبي، شانه، جاجيم و سبد و در و پنجره‏هاي چوبي از هنرهاي سنتي و صنايع دستي مردم روستاي اورامان تخت است. پيش از ورود كفش‏هاي خارجي به بازار، انواع پاي‏افزارها و گيوه‏ها را به صورت دستي در اين روستا توليد مي‏كردند.
پوشاك مردم روستاي اورامان تخت مانند ساير روستاييان كردستان، لباس‏هاي محلي كردي با طرح‏ها و رنگ‏هاي زيبا و شاد است.
لباس مردان كرد اوراماني از چوخه، پانتول، ملكي شال، دستار، فرنجي و كله بال تشكيل شده و زنان نيز جافي، كلينجه، شال كلكه، دستار و پيراهن بلند مي‏پوشند. لباس زنان معمولاً با زيورآلات مختلف و رنگارنگ و طرح‏هاي زيبا مزين مي‏شوند.
قلقلان، بيلان، گرزه (گرزبازي) و هلك و ملك از متداول‏ترين بازي‏هاي مردم روستاي اورامان تخت هستند.
از مهم‏ترين غذاهاي محلي اين روستا مي‏توان به دوينه، شلمين (پلو)، دوخه وا يا آش دوغ و لوش و كلانه و شلغم ترش، يكاوه، پليين، غازين و انواع غذاهاي گياهي و نان‏هاي محلي، اشاره كرد.
دسترسي: روستاي اورامان تخت از طريق شهرهاي سنندج، مريوان، سروآباد، نوسود و پاوه به وسيله جاده آسفالت و شوسه، قابل دسترسي مي‏باشد.