تل هاي تاريخي بوشهر

تل مرو

در جنوب شهر برازجان و در حدود فاصله اي نه چندان دور از كاخ هخامنشي، تپه اي به بلندي 15 متر و به قطر حدود 50 متر در بين زمين هاي زراعتي قرار گرفته است. در گويش محلي ل مرو به معني تپه گرد است. اين وجه تشابه به خاطر شكل و ظاهر اين تپه است. بخش زيرين اين تپه ظاهراً از شن و ماسه تشكيل شده است. به نظر مي رسد كه آثار موجود بقاياي بنايي نظامي است كه احتمالاً براي ديده باني بر روي يك تپة طبيعي و يا تپه اي كه مصنوعاً از شن و ماسه ايجاد شده احداث گرديده است.

تل طلسمي

اين تل در جنوب براز جان واقع شده است. در قسمت شمال اين تپه در اثر خاكبرداري، بنايي كشف شد كه ديوار محكمي به طول بيش از 20 متر دارد و با قلوه سنگ و گچ ساخته شده است.
نماي خارجي اين ديوار گچ اندود شده و از زير خاك بيرون افتاده است. در بخش ديگر آن بقاياي كف گچ اندودي وجود دارد. به نظر مي رسد بناي اصلي آن به دورة ساساني تعلق دارد و تا دورة اسلامي مورد استفاده قرار مي گرفته است. در اين محوطه تعداد زيادي گل ميخ هاي تزئيني تمدن عيلامي ملاحظه مي شود.

تل خندقي

در حدود شمال برازجان، در سمت راست و چپ جاده اي كه به طرف دالكي مي رود، در سطح وسيعي، تعدادي تپه و محوطة باستاني وجود دارد كه برخي تسطيح شده و برخي هنوز تا حدودي سالم مانده اند. در سمت راست جادة آسفالتة فوق آثار يك قلعة دايره اي شكل ديده مي شود كه ديوارهاي بلند دور آن به وضوح قابل روي است. بلندي اين ديوار در حال حاضر نسبت به سطح زمين در برحي جاها حدود 5 متر است. ظاهراً دور اين قلعه خندقي وجود داشته است كه آثار آن در سمت شرق و جنوب شرقي آن به وضوح ديده مي شود. عرض ديوار به 6/5 متر مي رسد. ارتفاع موجود و عرض ديوار، بدون محاسبة كف خندق تا بالاي ديوارها عظمت و موقعيت قلعه را مشخص مي سازد. در سمت چپ جاده نيز آثار فراواني چه به صورت تپه و چه به صورت محوطه هاي مسطح وجود دارد.
در سرتاسر اين محوطه هاي وسيع آثار زيادي به صورت قطعات سفال قرمز رنگ و خاكستري رنگ ساده و همچنين تعدادي سفال از انواع لعابدار دورة اشكاني پراكنده است. همچنين در برخي از محوطه هاي فوق، قطعاتي از گدازة آهن وجود دارد كه همين امر بر وجود كارگاه هاي ذوب فلز دلالت دارد. يك سنگ آسياب بزرگ در پاي تپه اي افتاده است و در حول و حوش اين سنگ علاوه بر قطعات ظروف سفالي، قطعاتي از هاون هاي سنگي دو دسته نيز وجود دارد. علاوه بر آن در سطح منطقة برازجام اشيايي شبيه به آن چه در چغازنبيل و شوش به عنوان ميخ هاي تزئيني نامگذاري شده اند، به طور فراوان ملاحظه مي شود. اين ميخ هاي تزئيني حدود 17 سانتي متر بلندي دارند و داراي قاعدة دايره اي شكل تخت هستند. قطر آنها نيز حدود 17 سانتي متر است. طرف ديگر آن به صورت قارچي است كه انتهاي گرد آن كم عمق مقعر است. سفال هاي آن مرغوب و به خوبي در كوره پخته شده اند. استحكام اين سفال ها خيلي بيشتر از استحكام سفال هاي معمول است و وزن نسبتاً زيادي نسبت به حجم و شكل خود دارند. در گزارش هيئت كاوش كاخ كوروش برازجان در سال 1350 نيز اشاره اي به اين گونه اشيا شده است و آنها را همانند گل ميخ هاي دورة عيلامي دانسته اند. مردم منطقة برازجان و تنگستان كه كم و بيش اين اشياء را در محوطة باستاني ديده اند آنها را «كوپال» يا «گوپال» مي نامند. در محوطة باستاني تل خندق علاوه بر ديوارهاي خشتي، ديوارهايي ساخته شده است كه مصالح آنها عمدتاً از قلوه سنگ وملاط گچ مخصوص معماري دورة ساساني است. در پيرامون محوطه قطعاتي از آجر شبيه آن چه در آرامگاه هاي دورة اشكانني استفاده شده است نيز وجود دارد.

تل پهن

اين تل به فاصلة اندكي از تل مرو قرار گرفته و ظاهراً به خاطر وسعت زياد و سطح صاف، به اين نام خوانده شده است. در اين منطقه قطعاتي از آجر با ابعاد 34×33 سانتي متر و همچنين آجرهايي كه هنوز قطعات ضخيم ملاط قير به همراه دارد مشاهده مي شود. اين امر نشان مي دهد كه اين آثار مربوط به دوران عيلامي است.