تپه هاي طبيعي سيستان وبلوچستان

تپة دهانه غلامان

اين تپه در فاصلة 44 كيلومتري شهر زابل و 4 كيلومتري قلعه نو واقع شده است. دهانه غلامان تپه‌اي مصنوعي به ارتفاع 28 متر است كه در نزديكي كوه خواجه، شهر سوخته و قلعه سام قرار دارد. پس از مدتي خاك‌برداري از اين تپه، آثار ساختماني عظيم، بناهايي مفصل و باشكوه و در مجموع شهر نسبتاً وسيعي نمايان شد. اين بناها از گل خام است و آجر و سنگ در آن‌ها به كار نرفته است و اين عجيب نيست، چون در سيستان سنگ ناياب است و خاك سراسر اين سرزمين را فراگرفته است كه وقتي گل شود، مانند آجر سفت و سخت مي‌شود.
در قسمت شمال غرب دامنه تپة دهانة غلامان آثار يك معبد مربوط به دوران هخامنشي به ابعاد 54×54 متر كشف و خاك برداري شده است. در چهار گوشة اين معبد چهار برج ديده‌باني وجود داشت. اين معبد در دو نوبت مورد استفاده قرار مي‌گرفت و بناي آن دو طبقه بود. در قسمت شمال دهنة غلامان بناي بزرگ مستطيل شكلي داراي 45 اتاق اصلي و دو اتاق الحاقي كشف شده است. اين بنا فقط يك ورودي در قسمت شرق دارد. پس از گذشتن از تنها در ورودي اين بنا و وارد شدن به حياط، از ورودي‌هاي شمالي، شرقي، جنوبي و غربي داخل حياط مي‌توان وارد اتاق‌هاي اطراف شد. در داخل اين بناهاي عظيم ستون‌هاي قطوري به ابعاد 110×110 سانتي‌متر وجود دارد كه در قسمت شمال و جنوب 9 عدد و در مشرق و مغرب 7 عدد است. در بعضي قسمت‌ها ستون‌ها در دو رديف است. مصالح ساختماني در تمام ابنيه اين شهر باستاني اكثراً از خشت است.
به جز آثار ذكر شده تعداد زيادي آثار سفالي و سنگ‌هاي آسياب دستي و اشياء كوچك چوبي و استخوان‌هاي گراز و چند اثر مهر بر روي گل و آثار ساختماني نيز پيدا شده است.
ساختمان قديمي دهانه غلامان مقر حاكم آن ناحيه بود كه در زمان هخامنشيان وسعت و آباداني فراواني داشت و چون در مرز شرق و نزديك سرزميني بود كه پيوسته بيم تاخت و هجوم اقوام صحراگرد از آن مي‌رفت، هميشه حاكمي لايق و مدير و مدبر و منسوب به دودمان شاه بر آنجا حكومت مي‌كرد. خندقي به عرض حدود 30 متر (كه اينك با گل و لاي پر شده) ويرانه‌هاي درون شهر را از تپه‌هاي بزرگ جدا مي‌سازد. گل و لاي خندق تا پاي تپه رسيده است. اطراف خندق پر از آجر است و به وسيله همين آجرها، عليخان سَنْجَراني قلعه كنوني را بنا نموده است. اين قلعه به نام پايگاه نادعلي معروف شده و بدين ترتيب مكان قديمي، اسمي جديد يافته است.
علاوه بر بقاياي شهرهاي باستاني، تپه‌هاي متعددي در سطح استان وجود دارد كه بيشتر آن‌ها احتمالاً از كانون‌هاي اوليه زيست جوامع انساني بوده‌اند.

ساير تپه هاي تاريخي

تپه‌هاي كلاتي بخشان، روباهك، مهتاب خزانه كوهك، ميل مارد در سراوان مربوط به هزاره اول ق.م و تپه‌هاي سيد مير عمر (بخش جالق)، تاسوكي (زابل)، سياهبون (چابهار).