گورستان هاي تاريخي تبريز

گورستان پنبه شلوار

پنبه شلوار روستايي است كه در 6 كيلومتري جنوب شرقي تبريز و 2 كيلومتري جنوب استخر ائل گؤلي واقع شده است. اين قريه گورستاني باستاني و وسيع با سنگ‏ قبرهاي بزرگ و ميل‏هاي عظيم و پابرجا دارد.
گورستان قريه در دامنة تپة بلندي قرار گرفته و در سه گوشة آن مقابري وجود دارد كه صندوق يا تخته سنگ‏هاي بزرگي بر روي آنها نهاده شده است. اين تخته سنگ‏ها همه از نوع سنگ كبود يا خاراي سياه هستند و در قسمت بالا سر آن‏ها، سنگ نبشته‏هاي بلند، يا ميلي با سري مقرنس مخروطي و يا ميل سنگي تراش نخوردة طبيعي با سري به شكل عمامه جاي داده‏اند. معمولاً در پاي هر ميل اسم و تاريخ فوت صاحب قبر به طور برجسته به خط كوفي يا ثلث كنده شده است. نوشتة سنگ قبرها نيز همين شيوه را دارد. از مندرجات كتيبة قبرها معلوم مي‏شود كه عده‏اي از مشايخ و عرفا و امراي قرن‏هاي 7، 8 و 9 هجري تبريز در اين گورستان به خاك سپرده شده‏اند كه از آن جمله مي‏توان به موارد زير اشاره كرد:
بابا خواجه از مشايخ شادآباد، سعدالدين شادآبادي از عالمان دين، شيخ محمد، سلطان اويس دومين پادشاه سلسله ايلكاني يا آل جلاير كه 73 سال بر عراق و آذربايجان حكومت كردند و ...
قبر سلطان اويس كه در سال 776 هجري به مرض وبا در تبريز درگذشت و در اين گورستان مدفون شد، سالم است و قطعه سنگ خاراي يكپارچة خوش طرحي بر روي آن نهاده شده است كه دو متر طول، نيم متر عرض و نيم متر ارتفاع دارد.
در جلو مدخل مقبرة سلطان، مجسمه سنگي شيري نهاده شده كه يكي از شاهكارهاي هنر مجسمه‏سازي محسوب مي‏شود. به نظر مي‏رسد كه اين مجسمه از وسايل تزئيني مقبرة سلطان بوده باشد. نشانه‏هاي سنگ قبرهاي ميل مانند، آثار دورة فاليك را به ياد مي‏آورد.

گورستان كججان

روستاي كججان از توابع سردرود اسكو است و گورستاني تاريخي دارد. اين گورستان بر دامنه و كمرة تپه‏اي در شرق رودخانة كججان واقع شده و مجموعه‏اي از نمونه‏هاي عالي خط، طراحي و مجسمه‏سازي و حجاري است. در اين گورستان مقابر خواجه محمد كججاني، خواجه احمدشاه، خواجه علي، قاضي عمر خراساني، خواجه عوض، امير غياث‏الدين محمد و دهها تنها ديگر از رجال علم و سياست و عرفان قرار دارد.
در مورد خواجه محمد كججاني و خاندان وي بايد گفت كه طبق نوشته‏هاي مؤلف كتاب روضات الجنان، وي فرزند خواجه صديق بن حاجي محمد بوده و نسب او به امام زين‏العابدين علي (ع) مي‏رسد. او از عرفاي باتقوا و مورد احترام مردمان زمان خويش بوده است. اكثر قبرهاي موجود در گورستان تاريخي كججان متعلق به افراد خانواده و منسوبين اين عارف بزرگ است.

گورستان بادميار (قدمگاه)

در شمال قرية قدمگاه آذرشهر، گورستاني به چشم مي‏خورد كه داراي سنگ نبشته‏ها، حجاري‏ها و مجسمه‏هاي متنوعي است. سنگ نبشته‏ها و لوح قبرها به دو خط كوفي و ثلث نوشته شده‏اند. خطوط كوفي اغلب شيوه‏اي نزديك به تعليق دارند و بهترين نمونة آن سنگ نبشتة قبر خواجه علي و پيرچوپان است. خواجه علي از عرفاي مريد خواجه يوسف دهخوارقاني و پير چوپان برادرزادة وي بوده است. بر روي سنگ قبر اين دو، تاريخ 699 و 724 هجري قمري به چشم مي‏خورد.

گورستان پيرحيران

اين گورستان به نام خواجه يوسف دهخوارقاني ملقب به پير حيران يا باباحيران كه از عرفاي بزرگ زمان خود بود معروف است و در ميان باغ‏هاي آذرشهر قرار دارد. وسط گورستان، اطاق كوچكي است كه محل دفن خواجه يوسف است. سنگ مرمرين بزرگي بر ديوار غربي اطاق نصب كرده‏اند كه در آن تاريخ 1159 آمده. اما با توجه به كتيبة روي قبر كه تاريخ وفات خواجه را 670 ذكر كرده است، احتمالاً تاريخ 1159 نادرست است.

گورستان آخماقيه

روستاي آخماقيه در 13 كيلومتري شمال شرقي اسكو قرار دارد. آخماقيه گورستان كهن بزرگي دارد كه صدها سنگ قبر حجاري شدة بزرگ و كوچك و چند مجسمة قوچ در آن به چشم مي‏خورد. بزرگ‏ترين اين سنگ‏ها متعلق به قبر خواجه امين‏الدين صدقه است كه بر حاشية بالاي ديواره‏هاي آن با خط ثلث زيبايي نوشته‏هايي كنده شده است. اين شخص با سلطان محمد غازان معاصر بود و بعيد نيست كه همان خواجه امين‏الدين، مقرب درگاه سلطان محمد باشد.

گورستان ورنق

روستاي ورنق از توابع سردرود اسكو است و گورستان آن قدمت تاريخي در خور توجهي دارد. روي قبرهاي كهنه و مخروبة اين گورستان، لوح، صندوق و قوچ‏هاي سنگي متعددي ديده مي‏شود كه غالب آن‏ها شكسته شده‏اند. سالخوردگان روستا اين محل را گورستان مشايخ مي‏نامند. شيوة حجاري كتيبه‏ها و صندوق‏هاي قبر و همچنين تاريخ‏هايي كه به ندرت سالم مانده‏اند، نشان مي‏دهد كه در اين روستا نيز از قرن هفتم هجري به بعد گرايش به انزوا و تصوف معمول و مورد عنايت بوده است.