كليساهاي تاريخي تبريز

كليساي سن استپانوس (خارابا كليسا)

كليساي سن استپانوس يكي از كليساهاي با عظمتي است كه بين قرن هاي چهارم تا ششم هجري (10 تا 12 م) ساخته شد. اين كليسا در 16 كيلومتري غرب جلفا در دره اي سرسبز و خرم معروف به درة شام (دارا شامب) بر يك بلندي بنا شده است. سبك معماري آن آميزه اي است از شيوه هاي معماري اورارتو، اشكاني، يوناني و رومي كه بعد از ساخت بناهاي شگرف اچميادزين، طاديوس، آختامار و استانوس اين تداخل سبك ها، به نام سبك و شيوه ارمني مشهور شد.
دربارة تاريخ بناي اين كليسا كه يكي از شاهكارهاي معماري شمال غرب ايران محسوب مي شود، مطالب مختلفي نوشته شده است. عده اي بدون توجه به وقايع تاريخي و تاريخ تطور شيوه ها معماري، بناي آن را تا نخستين سده هاي مسيحيت پيش برده اند و عده اي نيز زمان بناي آن را به اواسط سلطنت صفويه نسبت داده اند. در صورتي كه از فراين تاريخي اين طور برمي آيد، شيوة بنا، مصالح ساختماني، تزئينات هنري و مقتضياتي كه اين بنا را به وجود آورده است، همه گواهي مي دهند كه بناي اين كليسا همانند و همزمان با كليساهاي آختامار و طاطائوس احداث شده است.
صدها سنگ نبشته به زبان ارمني در داخل و خارج بنا نصب شده است كه اگر اين سنگ نبشته ها به زبان فارسي ترجمه گردد، باني، معمار و تاريخ بناي كليسا، حتي قسمت هايي از گوشه هاي تاريك قومي كه در اين سرزمين به سر مي بردند روشن خواهد شد. متاسفانه كوشش اندكي براي حفظ و نگهداري اين كليساي تاريخي به عمل مي آيد. به علت زمستان هاي سخت منطقه و كوچ ارامنه از جلفاي آذربايجان، كليساي سن استپانوس از رونق افتاده و در معرض انهدام قرار دارد و به همين جهت بين مردم به خارابا كليسا يا كليساي خوابه معروف شده است.

كليساي مريم مقدس

اين كليسا در تقاطع خيابان هاي شريعتي شمالي و جمهوري اسلامي تبريز واقع شده است. ساختمان كليسا بنايي سنگي است كه داراي حياطي مشجر و وسيع است. ساختمان آن در 1782 ميلادي آغاز شدو در سال 1785 پايان يافت. بناي اين كليسا به شيوة معماري ارمني و به شكل صليب ساخته شده است.
كليساي مريم مقدس بزرگ ترين و قديم ترين كليساي تبريز است كه مراسم مهم و بزرگ مذهبي ارامني در آن برگزار مي شود. درون و بيرون آن قبرهايي وجود دارد كه مهم ترين آنها قبر خليفة بزرگ استپانوس است و قبر كشيشي از خانوادة آراكل تبريزي، مورخ بزرگ ارمني (در قرن 17 ميلادي).

كليساي سركيس مقدس

سركيس مقدس، نام كليسايي است كه در سال 1821 ميلادي به وسيلة شخصي به نام پطروسيان در محلة بارون آواك تبريز ساخته شد و در سال 1845 تجديد بنا شده است. سبك معماري اين بنا ارمني است. اين كليسا نيز به شكل صليب ساخته شده و سه در از سه جهت شمال، شرق و جنوب به درون آن باز مي شود. در مدخل شرقي آن قبري وجود دارد كه به كشيشي به نام هاي كوپ قاراپتيان تعلق دارد.
بناي كليسا سنگي و گنبدهاي آن آجري است. قبل از انقلاب روي ديوارها با پوشش سيماني پوشانده شد. تاريخ بناي كليسا بر لوحي مرمري كه بر ديوار مدخل شرقي نصب شده نوشته شده است. داخل كليسا چهار ستون آجري با پايه هاي عريض سنگي وجود دارد. اين ستون ها علاوه بر اينكه گنبد بزرگ و طاق هاي متعدد سقف را نگهداشته، محراب و نمازخانه هاي فرعي را نيز از تالار اجتماعات جدا كرده است.
بيرون كليسا در قسمت شرق حياط، يك بناي يادبود سنگي به ياد كشتگان ارمني ساخته شده است، و طرح و حجاري بديعي دارد. در كنار اين بناي ياد بود، پاي همان ديوار سنگ نبشته هايي متعدد از مرمر پهلوي هم نهاده شده اند كه همه متعلق به قبرهاي كشتگان و بزرگاني از ارامنه است كه اغلب آنها در قرن 19 در گذشته و در حياط اين كليسا مدفون شده اند.