گرمسار

گرمسار

شهرستان گرمسار غربي ترين شهر استان سمنان است كه با وسعتي معادل 9233 كيلومتر مربع از طرف شمال به دماوند و فيروزكوه از غرب به ورامين از مشرق به سمنان و از جنوب به كوير مركزي و در نهايت به شهرستان نائين در استان اصفهان محدود مي گردد . مركز شهرستان شهر گرمسار است كه در ارتفاع 825 متري از سطح دريا قرار دارد . همچنين اين شهرستان داراي سه بخش به نامهاي آرادان ، مركزي و ايوانكي مي باشد .
فاصله مركز شهرستان تا مركز استان 110 كيلومتر و تا مركز كشور ( تهران ) 95 كيلومتر است.
شهرستان گرمسار از نظر موقعيت رياضي بين مداد 34 درجه و 28 دقيقه و 35 درجه و 30 دقيقه عرض شمالي و بين 51 درجه و 53 دقيقه تا 52 درجه و 55 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار دارد . (3)
از نظر موقعيت نسبي اين شهرستان در دامنه رشته كوه البرز ( كه با جهت غربي – شرقي ازشمال شهرستان مي گذرد ) واقع شده است .
مرتفع ترين نقطه گرمسار قله اي است به ارتفاع 3055 متر واقع در كوه باغستان در شمال شرقي اين شهرستان و پست ترين نقطه آن نيز به ارتفاع 800 متر در مجاورت درياچه نمك در جنوب غربي شهرستان گرمسار مي باشد .


جاذبه هاي گردشگري شهرستان گرمسار:


شهرستان گرمسار داراي تنوع آب و هوايي كاملاً مشخصي است . اين تنوع و تضاد در دو فصل تابستان و زمستان بيشتر محسوس است به طوري كه بيشترين نقش را درميان عوامل گوناگون ، ارتفاع به عهده دارد . گاه با طي مسافتي كمتر از 40 كيلومتر در تابستان 20 درجه سانتي گراد اختلاف دماي بين دو نقطه مشاهده مي گردد .
لذا در تابستان هر چه ازنواحي جنوبي شهرستان به طوف نواحي شمالي پيش رويم به علت زياد شدن ارتفاع ، دماي هوا نيز به طور محسوسي كاهش مي يابد .
در اغلب موارد عوامل اصلي حركتهاي توريستي را درجه حرارت و ريزشهاي جوي تشكيل مي‌دهد . اين دو عامل در صنعت توريسم بيش از ميزان ساعات آفتابي و ميزان رطوبت و ساعات ابري اهميت دارد . (4)
آب و هواي شهرستان گرمسار را مي توان در نتيجه برخورد و تأثير وضع اقليمي كوير و كوههاي البرز بر روي يكديگر مشخص نمود . بطور كلي مدت روزهاي سرد و يخبندان چندان نيست . حداقل و حداكثر دما بين 8- و 44+ درجه سانتي گراد مي باشد . همچنين ميانگين دماي كل ماههاي سال حدود 4/17 درجه سانتي گراد مي باشد . نزولات جوي در اين شهرستان بجز باريكه اي در شمال ، اغلب بصورت باران است . باران ناچيز اين ناحيه عموماً در ماههاي زمستان مي بارد . نامرتب بودن ريزش همين مقدار باران اندك از سالي به سال ديگر از ديگر ويژگيهاي آب و هوايي اين شهرستان است . مقدار تبخير در اينجا به همان اندازه اهميت دارد كه مقدار باران مهم مي باشد . براساس تحقيقات بعمل آمده ميزان تبخير 20 تا 60 برابر نزولات جوي است و مي توان گرمسار را نمونه مشخص يكي از آب و هواهاي بياباني محسوب نمود .
ميانگين بارندگي ساليانه شهرستان حدود 100 ميلي متر گزارش شده در حالي كه متوسط نياز آبي اين شهرستان معادل 1410 ميلي متر در سال مي باشد . هرچند شهرستان گرمسار در تابستان به دليل گرماي زياد غيرقابل تحمل مي باشد ولي زمستانهاي معتدل آن از جاذبه هاي آب و هوايي اين شهرستان مي‌باشد.
همچنين تابستانهاي معتدل مناطق شمالي شهرستان نظير بن كوه با فاصله كم از مركز شهرستان از ديگر جاذبه هاي گردشگري شهرستان در زمينه آب و هواست .
تنوع شرايط آب و هوايي در شهرستان گرمسار نوعي جابجايي در فصول مختلف به ويژه در تابستان و زمستان را به ساكنان تحميل مي كند . برهمين اساس در طول سال ، اين جابجايي غالباً به طور موقت انجام مي گيرد . لذا پناهندگان گرمازده حاشيه كوير به نقاط معتدل به ويژه دره هاي خوش آب وهواي البرز در شهرستان گرمسار امري طبيعي است و توجه به اين نقاط و برنامه ريزي در خصوص بهره گيري بيشتر از توانهاي بالقوه امري ضروري به نظر مي رسد .
دامنه ها و ارتفاعات :

شهرستان گرمسار در دامنه هاي جنوبي رشته كوه البرز واقع شده است ارتفاع آن از شمال به جنوب به تدريج كاسته مي شود و بالاخره به دشت كوير منتهي مي گردد .
رشته كوه البرز در قسمت مغرب جهتي شمال غربي – جنوب شرقي دارد واز آن به بعد جهت معكوس پيدا مي كند يعني بسوي شمال شرقي امتداد پيدا مي كند .
كوههاي شمال گرمسار كه رودخانه حبله رود آن را بريده به دو قسمت تقسيم كرده است . اين كوهها مانند حصاري درشمال شهر گرمسار قرار گرفته و مهمترين ارتفاعات آن سولك ، سرحر و كلرز مي‌باشد.
از ديگر ارتفاعات مهم و قابل توجه شهرستان ، سياه كوه در جنوب گرمسار است . ارتفاع آن 1300 متر و جهتي شرقي – غربي دارد . اين كوه از هستة آتشفشاني و روپوشي رسوبي كه از سنگهاي بيرون ريخته گدازه و توفهاي تراكيت – آندزيت و پورفريت گردآمده ، ساخته شده است و اطراف آن را لايه‌هاي رسوبي فرا گرفته چنانكه تون آتشفشاني مركزي گنبدي از ميان لايه هاي رسوبي اطراف سربرآورده است .
شكوه ، عظمت و جذابيت كوهستان را هيچگاه نمي توان به زبان آورد و يا آن را با قلم ترسيم كرد. كوهستان حتي غيرقابل اعتماد بودنش نيز درسي است براي زندگي آدميان و هر گوشه و كنارش مدرسه‌اي براي بهتر شناختن خويشتن است . برخورد و آشنايي با كوهستان ، آماده شدن و تجربه اندوختن را براي پيكار با دشواري زندگي كه آدمي را از آنها گريزي نيست به دنبال دارد .
نواحي كوهستاني در فصلهاي مختلف مكاني مناسب براي كساني است كه علاقمندند مدتي را دور از هياهوي شهر در دامنه هاي كوهستاني و دره هاي خوش آب و هواي آن بسر برند .
كوههاي شمال شهرستان گرمسار مكانهاي مساعدي را براي عده زيادي از مردم جهت گذران اوقات فراغت ميسر مي سازد . با توجه به اين كه راهپيمايي يك ورزش آسان و
متداول است و غالباً ايرانيان آن را با گردش بيرون شهر ، روز جمعه توأم مي كنند و از طرفي در اطراف شهرها تعداد قابل توجهي از مردم در گروههاي سنتي مختلف را مي‌توان ديد كه از جاده هاي كوهستاني بالا مي‌روند ، در نتيجه ارزش و اهميت گردشگري اين مواهب طبيعي بر همگان آشكار مي گردد .

غار :

از آنجا كه غارها داراي طبيعت بسيار زيبا هستند ، همواره يكي از مراكز جلب گردشگر بوده و طبيعت دوستان زيادي را به خود جلب مي كند . يكي از اين غارها ، غار دق كشكولي يا زندان افغان » است كه ذيلاً نحوة تشكيل و موقعيت آن را شرح مي دهيم:
جريان سيلابها هزاران سال زمينهاي ته نشستي دوران سوم را كاويده و در برخي نقاط راهروهاي ژرف زيرزميني طويلي ساخته كه پس از فروكش اين آبها ، مجراهاي زيرزميني خشكيده به گونه غارهاي بزرگي بجاي مانده اند .
ازآن جمله دردامنة شمالي سياه كوه غربي بين كوه دوازده امام و رشتة اصلي سياه كوه، محلي است كه به علت جمع شدن آب در زمينهاي هموار آن در فصل بهار به نام دق كشكولي معروف شده است. قدري به سمت شمال شرقي محل مزبور در روي تپه ماهورهاي بدنه سياه كوه ، غاري است افسانه‌اي كه به نام غار دق كشكولي يا زندان افغان ناميده مي شود و علت انتخاب نام «زندان افغاني » از روي افسانه اي است كه بوميان چنين نقل مي كنند :
درويشي هندي كه ساليان پيش به سراغ اين غار آمده بود مي گفت : « شاهزاده خانمي از افاغنه با گنجينه گرانبهايي در آن مدفون است » و درويش آن غار را زندان افغان مي‌خواند و طبق روايت اهالي درون اين غار چون بازاري است كه يك شتر سوار نيزه به دست مي تواند به آساني از درون اين غار گذر كند . در گوشه و كنار جاي آتش و استخوان ديده مي شود و اطاقهايي است كه گويا زندان بوده است .
ولي به طور قطع روايت فوق افسانه اي بيش نيست و آقاي چنگيز شيخعلي مسئول هيئت غارشناسان ايران كه شخصاً از اين غار ديدن نموده است به مشاهدات خود چنين خاتمه مي دهد : بايد گفت از آنچه علي (راهنماي محلي ) از درون غار براي ما گفته بود هيچ نشانه اي نيافتيم نه از اجاق هاي آتش و استخوانها آدم و نه از زندان كنده شده و كيلومترها راه بي پايان .
آبهاي معدني :

يكي از راههاي جلب گردشگران به وجود آوردن امكانات استفاه از منابع آب معدني در مجاورت چشمه هاي معدني است . اين منابع طبيعي در مراكزي موسوم به ايستگاه آب معدني قابل استفاده مي‌گردد كه داراي امكانات و تأسيسات مختلف به منظور گردش و درمان براي سياحان است ، آب معدني جزو اولين داروهاي طبيعي بشر بوده كه آثار استفاده از آن چندين هزار سال قبل تاكنون وجود دارد . استفاده علمي از آبهاي معدني پس از شناخت تركيب و اثرات درماني آن در قرن اخير تحقق يافته است .
در كوهپاية شمالي سياه كوه به سمت گرمسار در بين قشرهاي رسوبي ، چشمه‌هاي آبي وجود دارند كه اغلب از نوع آبهاي معدني هستند و اهم اين چشمه ها عبارتند از :


چشمه شاه ( شاه چشمه ) :

چشمه شاه در قشرهاي رسوبي دامنة شمالي سياه كوه و در دره‌اي كم عمق با جهت شمالي – جنوبي و عرض تقريبي 20 متر واقع شده است . آب از حوضچة طبيعي و دايره‌مانند به قطر دو متر خارج مي شود و از مجراي باريكي عبور مي كند و به حوضچة طبيعي ديگري به قطر تقريبي دو متر و عمق يك متر وارد مي گردد و پس از عبور از اين محل در زمينهاي اطراف فرو مي رود . آب چشمه شاه در ايام گذشته بوسيل مجراي سنگي به دو ساختمان واقع در 6و7 كيلومتري شمال اين چشمه به نامهاي حرمسرا و قصر شاه عباسي هدايت مي شده است . در طول اين نهر سنگي ، حوض هايي براي جمع آوري
و ذخيرة آب وجود داشته كه آثار آن نيز در حال حاضر مشاهده مي شود . مجراي سنگي از تخته سنگهايي با طول در حدود يك متر بنا گرديده و اين سنگها ناو مانند و به شكل مجرايي با عرض تقريبي بيست و عمق ده سانتي متر تراشيده شده و براي جلوگيري از به‌هدر رفتن آب انتهاي سنگها به صورت قفل و بست بهم متصل گرديده است .

چشمه عين الرشيد :

چشمه ديگري به نام عين الرشيد معروف است و در شمال غربي چشمه شاه و سه كيلومتري جنوب غربي ساختمان شاه عباسي و در جنوب بناي قصر عين الرشيد واقع شده است . چشمه مزبور در جنوب غربي قلعه عين الرشيد قرار دارد و آب آن از دو نقطه خارج مي گردد و در سرازيري تپه جريان مي يابد و در مسير خود چند حوضچة كوچك طبيعي بوجود آورده و سرانجام در زمينهاي اطراف قلعه فوق فرو مي رود .
پس از بررسي آزمايشگاهي آب چشمه هاي مذكور مشخص گرديده كه آب چشمه شاه و عين‌الرشيد در رديف آبهاي معدني كلروسولفات كلسيم و منيزيم است . باقيماندة خشك آب عين‌الرشيد در حدود سه برابر باقيمانده آب چشمه شاه مي باشد . چون آبدهي اين دو چشمه كم و دسترسي به آنها مشكل است از نظر بهره برداري و استفاده درماني قابل توجه نمي باشد . آشاميدن آبهاي سولفات سديم و منيزيم برحسب مقدار سولفات سديم و سولفات منيزيم آنها ، صفرا آور و ملين يا مسهل است . آبهاي سولفات كلسيم مدر و دفع كننده فضولات بخصوص اوره و كلرورها هستند و در صورتي كه گرم باشند اثر تسكين دهنده نيز دارند. آبهاي سولفات كلسيم براي درمان تظاهرات نور و آرنزي‌تيك بيماريهاي كبدي و صفراوي يا كليوي ، حالات نقرسي ، روماتيسم و درد مفاصل و غيره استفاده مي شود .
درياچه نمك :

در جنوب غربي شهرستان گرمسار درياچه اي مثلث شكل وسيع ديده مي شود كه آب آن در طول سال نوسان شديدي دارد به طوري كه در تابستان قسمت وسيعي از آن خشك مي گردد . اين درياچه كه به نامهاي مسيله و قم نيز مشهور است بين استانهاي سمنان ، قم و اصفهان واقع شده است كه براي دانشجويان و محققين اهميت ويژه اي از جهت گردشگري دارد .



كوير :

كوير تاريخي كه در صورت جغرافيا نمايان شده است . كوير انتهاي زمين است ، پايان سرزمين حيات است ، در كوير گويي به مرز عالم ديگر نزديكيم . دركوير خدا حضور دارد . آسمان كوير سراپردة ملكوت خداست . شب كوير اين موجود زيبا وآسماني كه مردم شهر نمي شناسند ، آنچه مي‌شناسند شب ديگري است ، شبي است كه از بامداد آغاز مي شود . شب كوير به وصف نمي‌آيد . آنچه در كوير مي رويد گز و تاغ است . اين درختان بي باك ، صبور و قهرمان كه عليرغم كوير بي‌نياز از آب و خاك و بي‌چشم داشت نوازشي و ستايشي ، از سينة خشك و سوختة كوير به آتش سر مي‌كشند و مي ايستند و مي مانند هريك رب النوعي ! بي هراس ، مغرور ، تنها و غريب . گويي سفيران عالم ديگرند كه در كوير ظاهر مي شوند ! (8)
كويرها پديده ديگر محيط بياباني هستند. كوير زمين سست و ورم كرده اي است كه در سطح آن داراي برآمدگي متعدد است و شباهت زيادي به زمين شخم زده دارد . عواملي چون شرايط آب وهوايي گرم و خشك ، رسوبات ريزدانه و املاح مختلف در منطقه بيابان در قسمت پاياني مسيلها موجب پيدايش اين كويرها شده اند .
نمونه اين كوير ، كوير گرمسار در انتهاي مسير حبله رود را مي توان نام برد . نمكها بصورت هاي مختلف در ايجاد زمينهاي كويري شركت دارند ، از جمله گنبدهاي نمكي كه در نواحي مختلف در اشكال ناهمواريها ظاهر شده اند در اثر باران با شسته شدن اين گنبدهاي نمكي هم در محل گنبد و هم در مسير جريان آبها ، عامل پديد آمدن شوره زار و كويرها مي باشند .
نمونه ديگر عوامل مولد كويرها ، شورابها هستند كه سيلابها در مسير خود اغلب پس از عبور از گنبدها و لايه هاي نمكي ، قسمتي از نمك را در خود حل نموده و در حاشية اين رودها و سيلابها در قسمت انتهايي آن نمكزار و زمينهاي كويري بوجود آورده اند تبخير شديد عامل ديگري در تشكيل كويرهاست . در جنوب گرمسار كه تبخير بيش از مقدار بارش سالانه است در فصل گرم بعد از تبخير آبهاي موجود سطحي ، تبخير آبهاي
زيرزميني شروع شده و در نتيجه زمينهاي كويري به صورت برآمدگيهاي پف كرده منظمي با قشري از نمك سختي در زير اين تاولها به ضخامت حداقل 2 سانتيمتر تشكيل مي شود . افزايش ضخامت قشر نمك رفته رفته كاهش تبخير را به دنبال دارد . اين كـويـرها بيشتر در قسمت انتهايي حوضه هاي بسته داخل بيابانها بوجود مي آيند و از فراوان ترين نوع كويرهاي ايران مي باشند .
پوشش گياهي در جنوب گرمسار ابتدا بوته هاي خار و بوته شور و درخت گز و نيزار است ولي پس از طي چندين كيلومتر ، گياهان تنك تر شده و رفته رفته آثار گياهي در اين كويرها محو مي‌شود.(9)
مشاهده حيات گياهي كه برخي شن دوست برخي نمك دوست و بعضي خشكي پسند هستند براي افرادي كه علاقه اي به مطالعه فلور گياهان دارند ، خالي از لطف نخواهد بود .
گرچه بيابانها و كويرهاي عريان به علت آب وهواي سخت و شديد خود از جذبه كمتري برخوردارند و در آنها آبادي ها منحصر به چند واحه است كه بر اثر زايش اتفاقي چشمه هاي آب ياحفر قنوات كه زندگي برگرد آنها ممكن ساخته است بوجود آمده اند . اما با همه سختي آب و هوا مانند گرماي شديد تابستان و سرماي سخت زمستان چه بسيار هستند مشتاقاني كه آشنايي با اين نواحي و مطالعه آثار خشم طبيعت براي آنان جالب و ارزنده است بويژه اينكه بيابانها و كويرها نيز در خود پديده هايي دارند كه در ساير نقاط يافت نمي شود و مشاهده آنها براي بينندگان خالي از لطف نيست مانند تپه يا رشته ارتفاعات ماسه اي كه بر اثر وزش باد و جابجا شدن ماسه ها پديد آمده و شكل و اندازه آنها براثر وزش باد دائماً در تغيير است اينگونه تپه ها را اصطلاحاً « تلماسه » مي نامند. همچنين زندگي انسان در كوير و بيابان و مقايسه آن با نواحي جنگلي مخصوصاً براي دانشجويان و محققين مي تواند جالب توجه باشد .
در زمينة برقراري تورهاي كويرپيمايي با شتر ، تحت نظارت راهنمايان مطلع واقامت در كاروانسراهاي بازسازي شده داخل كويروپذيرايي سنتي ازاين افراد دراين كاروانسراها همگي مـواردي هستندكه ماجـراجـويان بيشمـاري را تـرغيب به مسـافرت دراين نواحي مي نمايد . البته انجام اين پيشنهاد مطالعات و برنامه ريزي هاي دقيقي را مي طلبد .
جاذبه هاي فرهنگي :

جاذبه هاي فرهنگي گردشگري آن دسته از جاذبه هايي هستند كه زاييدة نيروي ابتكار و قوة خلاقه و هوش انسان است . انسان براي رفع حوايج مادي و معنوي خويش با الهام از طبيعت و با بكارگير غناصر و اشياء پيرامونش با انجام تغييرات و تحولاتي در محيط زندگي خود اقدام مي ورزد، چهرة زمين را با ايجاد جنگلها ، درياچه ها ، بناهاي رفيع و پرشكوه ، سدها و … تغيير مي دهد و يا به منظور تأمين نيازهاي مادي خود به ايجاد كارخانجات و استفاده از مواد معدني و يا به خاطر تفريح به ايجاد مراكز فرهنگي و تئاترها و … مي پردازد . در نتيجه جنگها و كشمكشها ، مبادلات ، مراودت، تبادلات فرهنگي بين افراد انسان انجام مي شود و بدين طريق است كه آدمي تمدنهاي بس پرفروغ را بنيان مي‌نهد . به خلق آثار بديع هنري مي پردازد و همين عوامل است كه انواع جاذبه هاي انساني و فرهنگي را بوجود مي‌آورد .
تاريخ بسيار كهن سرزمين گرمسار و قرار گرفتن در مسير جادة ابريشم و راه ارتباطي بين شرق و غرب كشور و شمال و جنوب باعث گرديده تا به عنوان يكي از مراكز مهم تاريخي استان مطرح باشد . فرهنگ اصيل باستاني و آميختن آن با فرهنگ اسلامي بر ويژگيهاي اين استان افزوده است .
آثار ونشانه هاي متنوع و مختلفي كه از سير تكويني فرهنگ و تمدن بشري به جاي مانده مي‌توانند به عنوان جاذبه هاي جهانگردي مورد استفاده قرار گيرند . عمارتهاي قديمي ، مساجد زيبا، زيارتگاهها ، مقبره ها ، برجها و مناره ها ، حمامها ، قلعه ها ، پاره اي از خانه هاي قديمي ، معماري و شهرسازي و آداب و رسوم گوشه هايي از جاذبه هاي فرهنگي اين شهرستان است كه در صورت سرمايه گذاري در اين زمينه ها و تبليغات صحيح مي تواند توجه هر انساني را به خود جلب نمايد .