گورستان كان گنبد

گورستان كان گنبد در 30 كيلومتري جنوب شرقي ايلام در دامنة يكي از پشته‌هاي كوه شاه نخجير از رشته‌هاي فرعي كبير كوه واقع شده و طول و عرض تقريبي آن هر يك 350 متر است. اين پشته، تركيبي از صخره و خاك است و گورها عمدتاً در بالا و دامنة آن مشاهده مي‌شوند. نتايج بررسي كاوش‌هاي باستان‌شناسان در محوطة اين گورستان نشان مي‌دهد كه آثار آن به دوره‌هاي تاريخي (2600-2500 ق.م) و يا (4500-4600 ق.م) تعلق دارد.

گورستان چنار

اين گورستان باستاني در ناحية چنارباش ايلام واقع شده و به هزار سال قبل از ميلاد تعلق دارد. هيئت مشترك باستان‌شناسي ايران و بلژيك در اين ناحيه تعدادي گور در كنار رودخانة خشك كشف كرده‌اند كه بنا به رسم آن زمان، مردگان آن درون خمره‌هاي كوچك و بزرگ دفن شده بوده‌اند و اشياء و لوازم مرده نيز در كنار او در داخل خمره قرار داشته است. هرچند امروزه نشانه بارزي از وجود گورستان در ناحية ياد شده زياد مشهود نيست، ولي كشفيات هيئت باستان‌شناسي نشانگر قدمت تاريخي اين ناحيه و سابقة سكونت در آن مي‌باشد.

ستان پله‌كان

اين گورستان در ناحية تاريخي و باستان هليلان از توابع شهرستان شيروان چرداول قرار دارد و در حال حاضر بر اثر كاوش‌هاي غيرمجاز قاچاقچيان آثار عتيقه، تقريباً مخروبه شده است.
در اين گورستان گورهاي زيادي وجود داشته كه همگي كنده و پر شده‌اند. برخي نيز هنوز خالي و خاك‌هايشان را نيز در اطراف ريخته‌اند. مردم هليلان مي‌گويند كه حفاران غيرمجاز شب هنگام از آن سوي رود سيمره به اين سو آمده و اين گورها را كنده‌اند و اشياي داخل آن‌ها را به كرمانشاه و هرسين منتقل كرده و در آنجا فروخته‌اند و لذا صدمات فراواني به آثار فوق وارد شده است.

گورستان باستاني چوار

در بخش چوار شهرستان ايلام، گورستان قديمي قرار دارد كه چندين گور قديمي از آن كشف شده‌اند. قدمت اشياي به دست آمده از گورهاي گورستان چوار به 1200 سال ق.م مي‌رسد.

بقاياي شهر باستاني دره شهر

بقاياي شهر قديم دره شهر در حد واسط شهر جديد و روستاي بهمن آباد قرار دارد و قسمت اعظم زمين‌هاي غربي شهر را دربرمي‌گيرد. اين آثار بيانگر وجود يك شهر ساساني با تمام خصوصيات آن دوره مي‌باشد.
در حال حاضر آثاري از قوس‌ها و طاق‌ها، سقف‌هاي گنبدي و نيز نشانه‌هايي از وجود معابر، كوچه‌ها و شبكة ارتباط شهري در بافت اين ويرانه‌ها مشهود است. قدمت اين شهر با توجه به سكه‌هاي مكشوفه، به زمان خسرو سوم (شاه ساساني) و جانشينانش مربوط مي‌شود و احتمالاً به هنگام آباداني حدود پنج هزار خانه داشته و جمعيت آن به بيست هزار نفر مي‌رسيده است.

شهر باستاني ماژين (سيمره)

شهر باستاني سيمره در قسمت جلويي تنگ ماژين در شهرستان دره شهر واقع شده است. هنوز ديوار بناهاي شهر قديمي و آثار قصرها و بازارهاي تاريخي آن بر جاي مانده است. ديوارها عموماً از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده‌اند. با توجه به شكل ساختمان‌ها و مصالح به كار رفته و سفال‌هاي پراكنده در سطح پيرامون و داخل خانه‌هاي شهر، احتمال مي‌رود كه اين محل، بقاياي شهري از دوران ساساني باشد. در داخل تنگ بر بدنة ديوار در قسمت چپ، كانالي كنده شده است كه از پاي آبشار دوم شروع شده و تا شهر ادامه مي‌يابد. طول اين كانال حدود 700 متر و عرض آن 20 متر است. عمق كانال در نقاط مختلف متفاوت است. اين كانال در طول مسير، در نقاطي مانند پيچ‌هاي تند صخره‌ها و محل خروج از تنگ با سنگ و ساروج بنايي شده است.

ويرانه‌هاي شهر سامرا

ويرانه‌هاي شهر باستاني سامرا در كنار رود چم‌زنگي در مجاورت روستاي بردي دهلران واقع شده است. هيئت باستان‌شناسي بلژيكي قدمت آن را پيش از تاريخ تخمين زده‌اند. در اين ناحيه بقاياي آثار تاريخي متعددي وجود دارد كه به يكي از آن‌ها تحت عنوان قلعه تاريخي شياخ در بخش قلعه‌هاي تاريخي اشاره شد.

شهرستان تاريخي ماسبندان

اين شهر ساساني در روستاي سراب كلان شيروان واقع شده است.

محوطه تاريخي هوماني

اين محوطه در ساحل غربي رود سيمره و در كنار پل تاريخي خم پشت در چهار كيلومتري دره شهر واقع شده و شامل يك شهر باستاني به نام هومان مي شود.

مجموعه آثار باستاني پشته سيكان

پشته سيكان از جمله پشته هاي شرق كبير كوه است كه در شمال غربي دره شهر واقع شده و رودخانه سيكل اين منطقه را سيراب مي كند . آثار متعددي از ججمله تپه هاي باستاني هاشم آباد ... و در اين ناحيه وجود دارد.

كاخ فلاحتي

كاخ فلاحتي در خيابان آيت‌الله حيدري شهر ايلام واقع شده است. اين كاخ - باغ زيبا با سردرهاي منقوش، آجركاري و سرستون‌هاي زيبا به دوران قاجار مربوط است.

طاق شيرين و فرهاد ايوان

اين طاق مهم از معماري اشكاني ، ساساني و پارت ها بوده و در مسير راه بخش زرند شهرستان ايوان غرب واقع شده است.

قلعه پاقلاع چكربولي

اين قلعه در ناحيه مرزي ايلام با كشور عراق و در ادامه مسير ارتباطي چوار به سومار در محدوده باستاني معروف به چكر واقع شده است.

تنگ بهرام چوبين

تنگ بهرام چوبين يكي از مهم‌ترين دره‌هاي كم عرض و بسيار مرتفع و استراتژيك در ضلع غربي مسير جادة دره شهر - پلدختر است. اين تنگه كه آن را شكارگاه بهرام هم مي‌گويند، داراي آثار ارزندة فراوان در قسمت ورودي، پيشاني و ارتفاعات است. اين مجموعه آثار ارزندة يك قلعة به جاي مانده از دوران ساساني است كه از سنگ و گچ ساخته شده و به ارتفاعات جنگلي كبير كوه در عمق تنگه و مناطق صعب‌العبور آن ختم مي‌شود. علاوه بر زيبايي‌هاي وصف‌ناپذير طبيعي و آثار پلكان‌هاي سنگي بر ديواره‌هاي سنگي و نقاط صعب‌العبور داخل تنگه، وجود چهار آب انبار كه در صخره‌هاي سخت تراشيده شده‌اند، هر يك به اضلاع تقريبي 3×3 متر و عمق 3 متر و 3×2 در عمق 5/2 متر با ناودانك‌هاي سنگي و همچنين ارتباط اين چهار آب انبار به همديگر و وجود آب آشاميدني در داخل آن‌ها، حاكي از توجه و اهميت به اين منطقه استراتژيك و طبيعي در طول دوران تاريخي دارد كه در نوع خود بي‌نظير و جالب توجه است. تنگة بهرام از شاهكارهاي طبيعي و تاريخي است كه همواره مورد بازديد علاقمندان به تاريخ، طبيعت و كوهنوردان قرار مي‌گيرد. اين تنگه در ايام بهار ايرانگردان و علاقمندان به آثار تاريخي و طبيعي را به سوي خود جذب مي‌كند.

تنگ ماژين

در تنگ ماژين از توابع دره شهر، دخمه‌ها و اشكفت‌هايي وجود دارد كه يكي از ان‌ها به غار كول‌كني معروف است. دهانة اين غار در محل ورودي حدود 30 متر طول دارد و با توجه به موقعيت استقرار، دسترسي به آن بدون تجهيزات ضروري ناممكن است. در داخل و پيرامون غار، آثاري از وجود زندگي در دوران‌هاي سنگ به دست نيامده است، ولي در محل ريزش آب، حوض كوچكي كه از سنگ تراشيده شده وجود دارد كه ملاط آن نيز احتمالاً از ساروج است. در اطراف اين حوضچه اثري كه نشان دهندة قدمت آن باشد به دست نيامده است، ولي احتمالاً به شهر ساساني خارج از تنگ مربوط بوده است.
علاوه بر غار معروف كول‌كني، در اين محل دخمه‌هاي متعددي نيز وجود دارد كه تعداد آن‌ها به 12 مي‌رسد و در برخي از اين دخمه نشانه‌هايي از سكونت انسان باستاني مشهود است. جالب‌ترين دخمه‌ها شامل سه اشكفت در كنار هم و يك اشكفت بر بالاي آن‌هاست كه به غار انوشيروان معروف هستند. در كندو كاو كف يكي از اين غارها، يك قطعه سفال از نوع سفال‌هاي نيمة هزارة اول قبل از ميلاد به دست آمده است. در مورد اين غارها، روايتي در بين مردم محل نقل مي‌شود كه جالب توجه است و آن روايت چنين مي‌باشد:
مردم محل اعتقاد دارند كه انوشيروان به هنگام جا دادن، وصيت كرده بود كه جسد وي را دور از دسترس دشمنان دفن كنند، از اين رو بازماندگانش پس از جستجوي بسيار، اين اشكفت را مي‌يابند و جسد وي را در آن دفن مي‌كنند. البته اين مطلب نقل قولي ضعيف است و با توجه به زرتشتي بودن انوشيروان، دور از حقيقت به نظر مي‌رسد و اصولاً تاكنون گوري از شاهان ساساني ديده نشده است.

تنگ وويله

در بين دو رودخانه در دامنة كوه‌هاي تخت پيران و تخت نيله در شمال شرقي زرين‌آباد دهلران تنگي موسوم به تنگ وويله وجود دارد كه حاوي آثار و نشانه‌هاي متعددي از بناهاي تاريخي و باستاني است. يكي از اين آثار قلعة شياق (شياخ) است كه در مبحث قلعه‌ها، خصوصيات آن آورده شده است. اثر مهم ديگر اين تنگ ويرانه‌هاي شهر سامرا است كه در كنار رود چم‌زنگي در مجاورت روستاي بردي واقع شده است و هيئت باستان‌شناسي بلژيكي، قدمت آن را، پيش از تاريخ تخمين زده‌اند.

قلعه تاريخي شياق (شياخ)

قلعه يا شهر باستاني شياخ بر فراز تپه‌اي بين دو رودخانه در تنگ معروف به «وويله» و در دامنه كوه‌هاي «تخت پيران» در شمال غربي و «تخت نيله» در شمال شرقي بخش زرين آباد شهرستان دهلران و در نزديكي روستاي «بردي»، واقع شده است. اين قلعه با توجه به مصالح به كار رفته در ساختمان آن كه سنگ و ملات ساروج‌اند، به دوره ساساني تعلق دارد و چون در نزديكي بين‌النهرين قرار داشته به عنوان انبار آذوقه نيز مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. مصالح ديوارهاي باقي‌مانده قلعه، هر يك به طول هزار متر و ارتفاعي بين 7 تا 10 متر و ضخامتي حدود 2 متر، كلا از سنگ مي‌باشد. بقاياي اتاق‌هاي قلعه نيز كه جهت اسكان فرماندهان و حكمرانان ناحيه استفاده مي‌شده است، هنوز مشهود است. براي تامين آب ساكنان قلعه، كانالي از سنگ و ملات ساروج احداث شده بوده كه آب مورد نياز را از تنگه وويله به كمك شيب طبيعي زمين به داخل قلعه هدايت مي كرده است. در قسمت شمال قلعه و بر روي تپه‌هاي مشرف به آن، دو اثر قديمي كه برج‌هاي ديده‌باني قلعه بوده‌اند نيز باقي مانده است.

قلعه سام

قلعه سام در روستاي «چم‌بور» از توابع بخش مركزي شهرستان شيروان و چرداول قرار دارد. قدمت اين قلعه به عهد ساسانيان مي‌رسد كه بر فراز يكي از كوه‌هاي پيرامون روستاي چم‌بور بنا شده و كوه مزبور نيز به نام سام معروف شده است. اين قلعه داراي 2 برج در شمال و شمال غربي مي‌باشد كه ارتفاع هر يك از آن‌ها حدود 12 متر است. اتاق‌هايي جهت نگاهباني از تاسيسات داخلي و محافظت از حكمرانان ناحيه در دل صخره‌ها تعبيه شده است. در قسمت جنوب غربي قلعه، آثار چهار طاقي يا آتشكده‌اي ديده مي‌شود كه در دوره اسلامي به صورت مسجد درآمده است. در كنار قلعه درخت‌هاي چنار كهنسال با قدمتي حدود 500 سال وجود دارند. علاوه بر آن‌ها چشمه‌هاي آب گوارا و هم‌چنين ريشه درختي به نام «عود» يا «هئومه» كه از آن در اعياد و جشن‌ها استفاده مي‌شده است در آنجا يافت مي‌شوند.

قلعه سام

قلعه سام در روستاي «چم‌بور» از توابع بخش مركزي شهرستان شيروان و چرداول قرار دارد. قدمت اين قلعه به عهد ساسانيان مي‌رسد كه بر فراز يكي از كوه‌هاي پيرامون روستاي چم‌بور بنا شده و كوه مزبور نيز به نام سام معروف شده است. اين قلعه داراي 2 برج در شمال و شمال غربي مي‌باشد كه ارتفاع هر يك از آن‌ها حدود 12 متر است. اتاق‌هايي جهت نگاهباني از تاسيسات داخلي و محافظت از حكمرانان ناحيه در دل صخره‌ها تعبيه شده است. در قسمت جنوب غربي قلعه، آثار چهار طاقي يا آتشكده‌اي ديده مي‌شود كه در دوره اسلامي به صورت مسجد درآمده است. در كنار قلعه درخت‌هاي چنار كهنسال با قدمتي حدود 500 سال وجود دارند. علاوه بر آن‌ها چشمه‌هاي آب گوارا و هم‌چنين ريشه درختي به نام «عود» يا «هئومه» كه از آن در اعياد و جشن‌ها استفاده مي‌شده است در آنجا يافت مي‌شوند.

دژ شيخ مكان

تنگه و روستاي «شيخ مكان» در حدود 6 كيلومتري جنوب شرقي دره شهر قرار دارد. در مدخل روستا، آثار و قسمت‌هايي از عمارت يا قلعه‌اي آجري وجود دارد. بررسي معماري قلعه و مطالعات پيرامون آن نشان مي‌دهد كه اين بنا بيش از 150 سال قدمت دارد و به ميرسيدمهدي خان نامي تعلق داشته است. در حال حاضر قسمت‌هاي اعظم بنا فروريخته، ولي آثار كلي ساختمان همچنان محفوظ مانده است. در سمت غرب داخل تنگه و در دست‌اندازهاي كوه، حصاري محكم از قلوه‌سنگ و گچ، با ظرافتي خاص احداث شده است. مشخصات معماري بنا و مصالح به كار رفته در آن نشان مي‌دهد كه قلعه از آثار دوره قاجار است. در ميان تنگه و در مقابل قلعه شيخ، در مسير جريان آب رودخانه، بقاياي يك آسياب آبي بر جاي مانده است كه گفته مي‌شود تا چند دهه پيش قابل استفاده بوده است، ولي در حال حاضر تخريب شده است. اين اثر (آسياب آبي) به اواسط دوران اسلامي و شايد قبل از آن مربوط مي‌باشد.

قلعه قيران

قلعه قيران بر فراز كوه معروف «قلاقيران» كه بر ناحيه جنگلي بسيار زيبايي به نام «ششدار» يا «ششدان» مشرف است، قرار دارد. شكل اين قلعه و موقعيت قله بالاي آن، چشم‌انداز و زيبايي خاصي را در شهر ايلام به وجود آورده است.

قلعه اميرآباد

اين قلعه در روستاي اميرآباد در كنار راه مهران- صالح‌آباد قرار دارد و در دوره واليان از سنگ، آجر، خشت و گِل بنا شده است. يك فضاي عمومي، تعدادي اتاق هر يك به مساحت 12 مترمربع و چند زيرزمين از آن به جا مانده است. وضعيت فعلي بناي قلعه نيمه ويرانه است.

قلعه زمستاني والي

در كنار رودخانه خروشان «كنجانچم» در فاصله 17 كيلومتري شهر مهران قلعه‌اي واقع شده است كه در گذشته به عنوان اقامتگاه زمستاني واليان پشتكوه مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. پلكاني سنگي و دست‌ساز، قسمت‌هاي انتهايي قلعه را به محل ديده‌باني كه فقط يك نفر در آن جاي مي‌گيرد، هدايت مي‌كند.

ساير قلعه‌ها

ساير قلعه‌هاي استان ايلام عبارتند از: • قلعه تاريخي هزاراني مربوط به دوره ساساني در روستاي هزاراني آبدانان. • قلعه تاريخي پاقلعه و كره‌چكا در صالح‌آباد. • قلعه ساساني انجير در زرين‌آباد. • آثار قلعه‌هاي تاريخي دوره ساساني در روستاي كلم‌ بخش بدره دره‌شهر. • آثار تاريخي پشت‌ قلعه در شهرستان آبدانان. • ديوار قلعه تاريخي گمول در روستاي باريكه. • قلعه‌اي با سنگ و ساروج مربوط به دوره ساساني در ميمه زرين‌آباد. • قلعه اسماعيل‌خان در ارتفاعات سيوان كوه مشرف به شهر ايلام. • آثار ساختماني از دوره پيش از تاريخ در كان گنبد صالح‌آباد. • ديواري با سنگ‌هاي حجاري شده مربوط به دوره اشكاني و ساساني در ميمه زرين‌آباد.

قلعه ي زينل

قلعه ي زينل در حدود 300 سال قدمت دارد و در 5 كيلومتري شمال غربي دره شهر و جنوب روستاي چم كلان بنا شده است.

پل جم نمشت

اين پل در مسير رود سيمره در 4 كيلومتري شمال دره شهر در مقابل روستاي چم كلان احداث شده است. مصالح ساختماني آن را قلوه سنگ و ساروج تشكيل مي‌داده كه در حال حاضر بقاياي پايه‌هاي بيروني و موج‌شكن‌هاي آن باقي مانده است. كيفيت معماري پل، نوع مصالح به كار رفته و روش ساخت آن با آثار تاريخي دره شهر مطابقت دارد و قدمت آن به دورة ساساني مي‌رسد. اين پل كه ظاهراً تا سده‌هاي اخير مورد استفاده بوده است با خطي مستقيم به دهليز ورودي آثار دوران ساساني شهر مربوط مي‌شود. پل جم نمشت در زمان احداث 18 چشمه داشته و فاصلة بين دو پايه، 15 متر و طول تمام پل بيش از 270 متر بود.

پل كروئيت (پسر و دختر)

اين پل تاريخي كه قدمت آن به دورة ساساني مي‌رسد، در روستاي چم بور از توابع چرداول واقع شده و توسط سازمان ميراث فرهنگي كشور مورد شناسايي قرار گرفته است.

پل ساساني

اين پل در انتهاي جنوبي دره شهر و در ابتداي تنگه‌اي به همين نام در دامنة كبير كوه، واقع شده است. بناي اولية پل داراي سه چشمة طاق‌دار بوده است كه 5/5 متر از هم فاصله داشته‌اند. در طول زمان دو طاق اصلي آن ويران شده بود كه در سال‌هاي اخير مرمت شده است.

پل گاوميشان

پل گاوميشان در مسير رود سيمره، در تلاقي با رود كشكان بنا شده است. بناي اولية آن به دوران ساساني مربوط بوده است، ولي قوس‌هاي جناقي آجري و تعميرات سنگي آن كه نماي كنوني پل را تشكيل مي‌دهند، نشانگر مرمت آن در دوره‌هاي متأخر است. اين پل به دستور حسنقلي خان ابوقداره، والي پشتكوه تعمير شده است. در حال حاضر پل گاوميشان به يك بناي نيمه ويرانه تبديل شده است.

پل خم پشت

پل خم پشت در چهار كيلومتري شمال دره شهر مقابل روستاي چم كلان احداث شده است و به دورهي ساساني مربوط مي شود.

تپه‌هاي كزآباد

اين تپه‌ها در دهستان هليلان در شمال شرقي شهرستان شيروان و چرداول واقع شده است. كزآباد از دو تپة بزرگ و كوچك تشكيل شده است. در قسمت شرقي تپه بزرگ، آثاري از كوزه شكسته‌هاي نقش‌دار كه قدمت آن‌ها به بيش از سه هزار سال مي‌رسد، همچنين آثاري از سنگ‌هاي بزرگ تراشيده و نتراشيده به دست آمده‌اند.
در شمال تپة بزرگ، گورستان بزرگي وجود دارد كه در آن چندين نوع گور با آلات، ادوات و كوزه‌هاي گلي كشف شده‌اند. در اين گورستان تعداد گورهاي زنان زياد است و در داخل آن‌ها زينت آلاتي چون دستبند، كمربند و گردن‌بند از دانه‌هاي شيشه با حلقه‌هاي مسي بسيار ضخيم كشف شده‌اند.
علاوه بر آن، كوزه‌هايي شبيه به قوري، كوزه‌هاي بزرگ و كوچك متعدد رنگين و بي‌رنگ نيز يافت شده‌اند. در اين گورستان قبرهاي كودكان و مردان نيز وجود دارد و در آن چهار جسد كه مانند مربع مستطيل دفن شده بودند، ديده شده‌اند.
انواع ديگري از گور نيز در اين گورستان موجود است؛ مانند: گورهاي اجسادي كه استخوان‌هاي آنان را پس از جدا شدن گوشتشان در كوزه ريخته و درِ آن را با سرپوشي بسته‌اند. اين محل، گورستان مردمان غريب و فقير بوده است و آلات و ادوات قيمتي در گورهاي آن يافت نشده است.

تپة علي‌كش

تپة علي‌آباد يا علي‌كش در نزديكي شهر توريستي موسيان شهرستان دهلران واقع شده است. علي‌كش تپه‌اي كوچك و مسدود است كه قطر پاية آن از حدود 135 متر تجاوز نمي‌كند. ضخامت طبقات باستاني آن حدود 7 متر است. اين تپة باستاني قدمتي چند هزار ساله دارد و به دوران عيلامي‌ها مربوط مي‌شود.

تپة تيخان (تيغن)

تپة باستان تيخان و يا تيغين در شمال شرق دره شهر و به فاصلة 2 كيلومتري كرانة راست رودخانة سيمره، در ميان اراضي كشاورزي روستاي جمشيد آباد (جهاد آباد) واقع شده است.
در گمانه‌زني بر روي اين تپه، 4 طبقه استقرار از بالا به پايين بيرون آمده است. سفال‌هاي به دست آمده در طبقه اول از نوع نخودي و آجري ساده‌اند. در كنار سفال‌ها، نمونه‌هايي از تيغه‌هاي سنگ چخماق نيز يافت شده است. همچنين در ميان اين آثار مكشوف، قطعات سنگ سه گوش به رنگ سبز نيز ديده مي‌شود.

تپة كوزه‌گران

تپه يا تل كوزه‌گران در حدود 5/5 كيلومتري تپة تيخان (تيغن) واقع شده و قديمي‌تر و بزرگتر از تپة تيخان است. قدمت اين تپه به اواخر هزارة سوم پيش از ميلاد مي‌رسد، ولي طبقة اول اين تپه به دورة ساساني مربوط است. سفال‌هاي رنگين و منقوشي از طبقة زيرين تپه به دست آمده است. نقش سفال‌ها، بيشتر از نوع پرندگان و بز كوهي است.
قسمتي از طبقات پايين اين تپه به گورستاني اختصاص داشته است كه چند نوع گور در آن باقي مانده است. در بعضي از گورها استخوان‌هاي مردگان را در كوزه‌ها ريخته و در مكان‌هاي سفيد كاري شده دفن كرده‌اند. در گورهاي ديگر اسكلت‌هايي در يك قبر مشاهده شده كه در كنار آن‌ها، تنورهاي بسيار و خاكستر زياد نيز وجود دارد. قبرهاي سرِ تپه طبق آثار مكشوفه (كوزه‌هاي شكسته و گورهاي موجود) به دورة زرتشت تعلق دارند. گفته مي‌شود احتمال دارد اين محل يك كارگاه كوزه‌گري بوده و به همين دليل به كوزه‌گران معروف شده است.

تپه وركبود

تپة وركبود در نزديك رود كشگان و به مسافت حدود 20 كيلومتري شمال غربي ايلام قرار دارد.
باستان‌شناسان در گودال قائمي كه به درازاي 26 متر و پهناي 11 متر در اين تپه حفر كرده‌اند، به تعداد زيادي گور دست يافته‌اند كه تعدادي از آن‌ها با قلوه سنگ‌هاي نامنظم پوشيده شده بود و قلوه سنگ‌هاي بزرگي هم در جوانب گورها، براي استواري سقف گورها، چيده شده بود.
اجساد داخل گورها به وضع خميده همراه با اشياي قيمتي و سلاح متوفي دفن شده‌اند.
اشياي فلزي به دست آمده نيز از جنس مفرغ يا آهن مي‌باشند. از اشياء آهني و مفرغي كشف شده در اين گورستان چنين استنباط مي‌شود كه آهن فقط در ساختن اسلحه و مفرغ منحصراً در ساختن اشياي با ارزش زينتي به كار مي‌رفته است.
قدمت آثار مكشوفه در گورستان وركبود، اواخر سدة هشتم ق.م و آغاز سدة هفتم ق.م است.

تپه كل يزيد

تپه كل يزيد از تپه‌هاي مجاور تپة قلعه تيخان است كه شامل چند اثر از تمدن‌هاي مختلف دوره‌هاي بسيار دور تاريخي است. با توجه به عوارض طبيعي موجود بر روي اين تپه، احتمال داده مي‌شود كه بر روي آن قصري از دورة ساساني وجود داشته و يا مقر حكومت در اوايل دورة اسلامي بوده است. اظهارنظر قطعي به دليل فقدان اطلاعات و عدم انجام كاوش‌هاي باستان‌شناسي بسيار مشكل و دشوار است، ولي پيش‌بيني مي‌شود كه اين تپه زيستگاه حكومت‌هاي اوليه در اين منطقه بوده است.

ساير تپه‌هاي دره شهر

ناحية دره شهر يكي از قديمي‌ترين نواحي استان ايلام محسوب مي‌شود. در اين ناحيه علاوه بر تپه‌هايي كه اجمالاً مورد اشاره قرار گرفت، ده‌ها تپة قديمي و باستاني ديگر نيز وجود دارد كه بر قدمت تاريخي اين ناحيه دلالت دارند.

ساير تپه هاي ايلام

از اهم تپه‌ها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
• تپة كلك موسيوند در دشت آباد سيكان
• تپة قلعه زينل در چم كلان
• تپة قلعه گل در نزديكي دره شهر
• تپة ثبت شده دشكله در جنوب روستاي جهاد آباد
• تپة قلعه سكه سون در جنوب غربي دره‌شهر
• تپة پاميل در منتهي‌اليه حريم شرقي دره‌شهر
• تپة چغاسبز در خالصه
• تپة فرهاد آباد و تپة سيكان
• تپة تاريخي دهلران
• تپة موسيان در 9 كيلومتري جنوب شرقي دهلران
• تپة محمد جعفر در كنار تپه موسيان
• تپة مرادآباد در مجاورت تپه موسيان
• تپة علي‌آباد در نزديك رود ميمه
علاوه بر موارد ياد شده چندين تپه باستاني و تاريخي نيز در ناحية هليلان شهرستان شيروان و چرداول وجود دارد.

استان ايلام

موقعيت جغرافيايي و تقسيمات سياسي استان
استان ايلام با 19086 كيلومتر مربع، حدود 4/1 درصد مساحت كل كشور را تشكيل مي‌دهد اين استان در غرب دامنة سلسله جبال زاگرس بين 31 درجه و 58 دقيقه تا 34 درجه و 15 دقيقه عرض شمالي از خط استوا و 45 درجه و 24 دقيقه تا 48 درجه و 10 دقيقه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ در گوشة غربي كشور قرار گرفته است.
استان ايلام از جنوب با خوزستان، از شرق با لرستان، از شمال با كرمانشاه (استان‌هاي داخلي) و از سمت غرب با 425 كيلومتر مرز مشترك با كشور عراق همجوار است.


جغرافياي طبيعي
استان ايلام در غرب كشور و در يك منطقه ي كوهستاني در ميان رشته كوههاي زاگرس قراردارد. از جمله مهمترين ارتفاعات استان ايلام كبير كوه، دينا ركوه، كوه اناران، سرخه كوه،و سياه كوه مي باشند . استان ايلام داراي 3 نوع آب و هواي سرد كوهستاني، متدل كوهستاني و صحرايي گرم و خوشك مي باشد. از رودهاي مهم اين استان كنگير ف گلدار خوش ، سياه گاو، تلخاب و سيمره را مي توان نام برد.

جغرافياي اقتصادي
استان ايلام به لحاظمنابع طبيعي جزء استان هاي مستعد كشور مي باشد. مهمترين منابع اقتصادي آن عبارتند از جنگل، صنايع دستي، پرورش ماهي ، دامپروري، صنايع ماشيني، معادن استان كه يكي از مهمترين منايع آن محسوب مي شود.

جغرافياي انساني
استان ايلام از نظر جمعيت كم تراكم است نژاد اين استان از اقوام كرد ، لر ، لك و عرب تشكيل شده است. زبان ايلامي ها شاخه هايي از گويش هاي كردي ، لكي ، و عربي محسوب مي شود. ايلامي ها عموما مسلمان و شيعه ي دوازده امامي هستند.
دين و مذهب :
سرزمين ايلام بواسطه همجواري با سرزمينهاي عراق و قرار گرفتن در معرض اولين حملات مسلمانان و پاره اي از تبليغات و مروجين مذهب شيعه و همينطور شرايط مساعد ديگر خاستگاه مذهب شيعه اثني عشري بوده و در حال حاضر بيش از 93/99 درصد جمعيت آنرا تشكيل مي دهد.

جغرافياي سياسي
استان ايلام در تقسيمات كشوري جزء استان پنجم يعني كرمانشاهان بوده بعد ها در سال 1353 به صورت يك استان در آمده است.بر اساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1357، استان ايلام مشتمل بر 7 شهرستان، 17 بخش، 15 شهر، 36 دهستان و 753 آبادي داراي سكنه بوده است.
شهرستان‌هاي ايلام عبارتند از: آبدانان، ايلام، ايوان، دره شهر، دهلران، شيروان و چرداول و مهران. مركز استان شهر ايلام است كه به علت زيبائي‌هاي طبيعي فراوان كه دارد، عروس زاگرس نام گرفته است.