آب انبار رختشويخانه
در محله عباسقلي خان و فضايي موسوم به بابا جامال چو قوري (( گودال بابا جمال )) قرار دارد . اين بناي عظيم عملكردي دو گانه دارد . قسمت اصلي آن رختشويخانه ( محل شستشوي لباس ) و قسمت دوم ، آب انبار شهر بوده است .
آب انبار اين رختشويخانه در سال 1307 توسط مرحوم علي اكبر توفيقي ( رئيس بلديه شهر ) ساخته شده است . معمار اين مجموعه ، برادران اكبر بنا و استاد اسماعيل بوده كه مدت 15 ماه ساخت بنا طول كشيده است . آب مجموعه رختشويخانه توسط قنات حاجي مير بهاءالدين تامين مي شده است .
اجراي مخزن به روش قرقي بوده و آب بندي با ملات ساروج تا ارتفاع 2 متر در ديواره ها و كف انجام شده است .
در منتهي اليه طاقها و ديوارسمت جنوبي ، پنجره اي به منظور تبادل هوا بوده كه در نوع خود قابل توجه است .
مخزن آب انبار در باز سازي هاي اخير اين مجموعه بعنوان نمايشگاه ، تغيير كاربري داده است .
آب انبار حاجي لطف الله
آب انبار مسجد يري بالا
آب انبار حاجي مير بهاءالدين
آب انبار عباسقلي خان
شناخت بنا
بناي دارائي
خانه توفيقي
خانه توفيقي
موزه باستان شناسي و مردان نمكي در (عمارت ذوالفقاري)
موزه باستان شناسي و مردان نمكي در (عمارت ذوالفقاري) عمارت ذوالفقاري در يكي از محلات قديمي شهر زنجان موسوم به محلة "دالان آلتي"در ضلع شمالي سبزه ميدان و مسجد جامع قرار دارد. اين بنا ساختمان مسكوني و اداري حكمران زنجان بوده و از مجموعه بناهاي اندروني و بيروني و بخشهاي مختلفي تشكيل يافته بود. از اين مجموعه در حال حاضر فقط عمارت بيروني باقي مانده كه به نام "عمارت محمود خان ذوالفقاري"معروف است. بنا به رواياتي اين خانه توسط سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) دراواخر حكومت قاجار بنا گرديده و پس از وي محمودخان در آن اقامت داشته است. درگذشته اين بخش از شهر زنجان محلهي اعيان نشين بوده و مجموعه بناهايي در سبك و الگويي همسان همچون خانه وزيري، خانه خديوي، عمارت دارايي و... در اين محل ساخته شده بود. بعد از انقلاب اسلامي، عمارت ذوالفقاري مدتها دراختيار يكي از نهادهاي انقلابي بود و تا ثبت اين بنا در فهرست آثار ملي كشور بهدليل متروك ماندن و عدم مراقبتهاي لازم آسيب فراواني ديد. در جريان توسعه و تعريض خيابان طالقاني ديوار و سردر ورودي بنا بطور كامل تخريب گرديد. در سالهاي اخير نيزبا اجراي طرحهاي عمران شهري، آسيب زيادي به بنا وارد آمده است. از جمله با احداث خيابان زينبيه و عبور آن از داخل حياط عمارت، قسمتي از عرصه ي بنا از بين رفت و بخش عمده ديگر به پارك تبديل شد. در سال 1379 ميراث فرهنگي استان زنجان تصميم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاري گرفت و در اين راستا بناي مذكور در چندين مرحله مرمت و باز سازي گرديد. با انتقال مجموعه آثار بدست آمده از معدن نمك چهر آباد در سال1386 موزه موقت مومياييها در اين مكان بوجود آمد و در سال 1388 اولين موزه باستانشناسي استان زنجان در عمارت ذوالفقاري افتتاح گرديد. اين بنا در تاريخ 25/12/75به شماره 1852 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. مردان نمــكي مرد نمكي 1: با وجود كشف استثنائي مرد نمكي 1 در سال 1372 متاسفانه تلاش چنداني براي تعطيل نمودن استخراج مكانيكي و لغو بهره برداري از معدن صورت نگرفت. در پائيز 1383 معدن كاران در حين كار با بولدوزر مجددا با بقاياي اسكلت انساني مواجه شدند كه به دليل كار با بولدوزر تا حد زيادي متلاشي شده بود. با جستجوي معدن كاران در ميان خاكهاي آشفته علاوه بر جمع آوري قسمتهايي از بقاياي انساني تكه تكه شده، شماري اشيا بدست آمد كه توسط بهره بردار به اداره ميراث فرهنگي و گردشگري استان منتقل شد. بررسيهاي اوليه بر روي بقاياي انساني، كه پس از انتقال به ميراث فرهنگي، مرد نمكي 2 نام گذاري شد نشان داد كه اين بقايا متعلق به مردي ميانسال با ميانگين قد حدود 180 سانتي متر بوده كه در جريان ريزش ديوارهها و سقف تونل كشته شده است. از جمله اشيايي كه همراه اين مرد نمكي يافت شد ميتوان به تكه سبد و ميخهاي چوبي، طنابهاي گياهي، منسوجات و ... اشاره كرد. مرد نمكي 2: كشف اتفاقي مرد نمكي 2 و مجموعهاي از اشيا موجب از سر گيري پژوهشهاي باستان شناختي در معدن نمك چهر آباد بعد از گذشت 11 سال گرديد بنا براين كاوش در معدن به منظور نجات بخشي آثار و بقاياي باقي مانده ابتدا به سرپرستي امير الهي و سپس ابوالفضل عالي در دي و بهمن سال 1383 انجام شد و فصل دوم كاوش نيز در پائيز 1384 ادامه يافت. مرد نمكي 3: بقاياي مرد نمكي 3 همچون مرد نمكي 2 به صورت اتفاقي و طي كار باطله برداري بولدوزر توسط معدن كاران در سال 1383 كشف شد. به دليل كشف موميايي توسط بولدوزر، اين جسد نيز به صورت متلاشي شده، و تكه تكه يافت شد. (بقاياي موميايي شماره 3 شامل: استخوان، لباس و قسمتهايي از بافت نرم فردي بود كه همچون معدنچيان ديگر بر اثر ريزش تونل و سقوط يك سنگ چند تني روي او كشته شده بود.) مرد نمكي 4: مرد نمكي 4 سالمترين و كاملترين موميايي مكشوفه از معدن چهر آباد است. عليرغم آسيب ديدگي به هنگام مرگ تقريبا بيشتر قسمتهاي بدن سالم باقي مانده است كه شامل مجموعه استخوانها و بافت نرم وي است كه بر اثر از دست دادن آب بدن كاملا خشك شده است. به هنگام كشف جسد در وضعيت دمر قرار داشت. به شكلي كه صورت و قسمت جلوي بدن روي خاك قرار گرفته بود. دستها از ناحيه آرنج خم شده دست چپ روي زمين و دست راست در حالت تقريبا مشت شده بود . پاي راست به صورت نيمه باز و پاي ديگر جمع شده در زير شكم قرار داشت. با وجود شكستگي جمجمه در چند قسمت دليل مرگ براساس تحقيقات انجام يافته توسط دكتر شكوهي با عكسبرداري سي تي اسكن، فشار بر قفسه سينه و پارگي قلب در نتيجه ريزش تونلها و ريزش خاك و آوار روي وي بوده است. براساس تحقيقات انجام گرفته مشخص شد اين موميايي طبيعي، پسر جواني بوده كه به هنگام مرگ حدود 16 سال داشته است. قد اين موميايي 170 تا 175 سانتي متر است. بر گوشهايش حلقه هايي از جنس نقره ديده مي شود. موهاي سر وي كوتاه و به رنگ خرمايي است. به همراه اين جوان موميايي شده اشياي جالب توجهي نيز كشف گرديد. يكي از اين اشيا چاقوي فلزي با دسته استخواني است كه در غلافي چرمي به كمربند پارچه اي او بسته شده است ازاشياي ديگر ميتوان به دو كوزه كوچك سفالي سالم اشاره كرد. همچنين ظنابهاي گياهي، يك مهره كوچك با لعاب ابي، يك پي سوز سالم دود زده، 11 تكه سفال و ... نيز همراه اين جسد يافت شده است. از ويژگيهاي بسيار مهم اين موميايي طبيعي، لباس كامل است كه برتن او ديده ميشود. اين لباس از بالا پوشي بلند، يك شلوار و كفش چرمي تشكيل شده است. مرد نمكي 5: اين موميايي طبيعي در كاوش فصل دوم در حالي يافت شد كه به جز سر بقيه قسمتهاي بدن زير صخره و سنگهاي آواري بزرگ قرار گرفته بود. شكل جسد نشان ميداد كه اين شخص نيز همچون نمونههاي قبلي بر اثر حادثهاي كه منجر به تخريب و ريزش تونل گرديده، كشته و مدفون شده است بر خلاف موميايي نمكي شماره 4 بيشتر بافت بدن مرد نمكي 5 پوسيده شده و از بين رفته بود بافت نرم فقط در قسمتهايي كوچك از دو دست، پاها بخشهايي از صورت، سينه و لگن باقي مانده بود. كم بودن ميزان نمك در اين محيط، نفوذ آب از بالاي كوه به اين بخش از معدن از دلايل اصلي پوسيده شدن زياد مرد نمكي 5 است. نتـايـج پيش از كاوشهاي دو فصل 83 و 84 در معدن نمك چهر آباد براساس يافتههاي سال 72 تصور بر اين بود كه معدن، محل كشته شدن شاهزاده ساساني و يا نماينده هيئت حاكمه اقوام سكايي در سده 8 پيش از ميلاد بوده است. اما با كاوشهاي دو فصل اخير مشخص گرديد كه همه مومياييهاي مكشوفه از معدن كارگران و معدن كاراني بودند كه در نتيجه ريزش معدن و فرو ريختن ديوارهها و سقف و تونلها كشته و مدفون شدهاند. طبق كاوشهاي انجام يافته همچنين مشخص شد كه معدن از حدود نيمه هزاره اول شناسايي شده است. براساس آزمايشات ساليابي كربن 14 مشخص شد كه مرد نمكي 3، 4، 5، مربوط به دوره هخامنشي با قدمت حدود 2300 سال و مرد نمكي 1، 2، مربوط به دوره ساساني، با قدمت حدود 1500 تا 1700 سال قبل است. بنابراين با توجه به شواهد و مدارك موجود، ريزش تونلهاي معدن چهر آباد، دست كم دوبار رخ داده است. نخستين بار در حدود 2300 سال پيش و به هنگام فعاليت معدن كاران بخش بزرگي از تونلهاي معدن ريزش و در آن مردان نمكي 3، 4، 5 كشته شدهاند و سپس با گذشت چندين قرن سال دوباره حادثهاي ديگر در معدن نمك رخ داده و در نتيجه آن مردان نمكي 1و2 نيز كشته و مدفون شدهاند. در حال حاضر به استثناي موميايي نمكي شماره 1 كه در موزه ملي كشور نگهداشته ميشود بقيه اجساد و اشياي بدست آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاري زنجان در شرايط مطلوب، تحت نظارت كارشناسان مربوط نگهداري ميشوند. استان: زنجان شهرستان: زنجان آدرس:زنجان، سبزه ميدان، عمارت ذوالفقاري تلفن: 3236121 سال تأسيس: بهمن ماه 1386 ساعت بازديد: در 6 ماهه دوم سال 1390 9 صبح الي 18/30 تعطيلي:روز سه شنبه هر هفته بهاء بليط: 4000 ريال
بناهاي تشوير
بناهاي تشوير در داخل روستاي تشوير دو بنا وجود دارد كه اهالي آنها را آتشكده مي دانند. اين بنا ها در داخل روستا در سمت جنوب جاده سرخه ديزج- گيلوان قرار دارد. بنا هاي موسوم به آتشكده شامل دو بناي تاريخي است كه در فاصله كوتاهي از يكديگر واقع هستند. پيرامون اين بناها را گورستاني قديمي احاطه كرده است. بناي غربي نقشه 8 ضلعي و ديگري نقشه 4 ضلعي دارد. بناي غربي از بيرون هشت ضلعي و از داخل چهار ضلعي است. اين بنا داراي چهار ورودي است كه دو مورد از آنها داراي طاق قوسي و دو مورد ديگر طاق مسطح دارند. مصالح بكار رفته در اين بنا لاشه سنگ و ملاط گچي- آهكي است. گوشه سازي و اجراي گنبد در اين بنا بوسيله سكنج هايي اجرا شده است. گنبد از نوع نيم دايره اي يك پوسته است. بناي دوم كه نقشه چهار ضلعي دارد نيز با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچي- آهكي ساخته شده است. در برخي قسمت هاي مرمت شده تعدادي آجر نيز ديده مي شود كه احتمالا در اصل بخش هايي از بنا با آجر ساخته شده بوده است. گنبد بنا تخريب شده ودر حال حاضر بنا بدون گنبر است. اين بنا نيز داراي چهار ورودي در هر ضلع است.
مسجد و مدرسه چهل ستون
مسجد و مدرسه چهل ستون مسجد و مدرسه چهل ستون دربافت بازار ( بازار بالا ) در ضلع جنوب شرقي مسجد و مدرسه جامع ( سيد ) در راسته معروف به راسته حجت الاسلام قرار دارد دومين حوزه علميه و معتبر در شهر زنجان بعد از مسجد ومدرسه جامع محسوب مي گردد ، مسجد و مدرسه چهل متون داراي صحن و شبستانهاي بزرگي است كه طاق و تويزه هاي ضربي آن بصورت زيبا و متقارن بر روي 32 ستون قطور استوار گشته ، تعدد و كثرت ستونها موجب شده كه اين بناي مذهبي و فرهنگي در ميان مردم به مسجد و مدرسه چهل ستون معروف و مشهور گشته است. مسجد و مدرسه چهل ستون كه يكي از مهمترين و معرو فترين حوزه هاي علميه ايران در دوره قاجار بوده توسط يكي از علماي بنام آن زمان بنام مرحوم آخوند ملا علي قارپوز آبادي ساخته شده است. طبق كتيبه اي كه بر روي پيشاني ورودي بنا الصاق شده اين بناي مذهبي و تاريخي به سال 1284 هجري قمري ساخته شده است. صحن و شبستانهاي بسيار فراخ اين مسجد بيانكر دوران شكوفايي و رونق معنوي آن در زماني نه چندان دور مي باشد مسجد و مدرسه چهل ستون كه از نوع مساجد با سبك و سياق چهل ستوني است در نماي داخلي داراي پوشش گچ كاري شده است و محرا بش كه با رسمي بندي و كاشي معقلي آرايش شده و ازاره هاي آن نيز مزين به كاشيهايي با طرحهاي گل و بوته ( طرح گلداني ) متاثر از مكتب كاشيكاري دوران قاجار است. بر روي بخشي از بدنه محراب كتيبه اي به خط نسخ وجود دارد كه زمان مرمت مسجد يا تجديد بناي آن را در سال 1332 هجري قمري توسط امير افشار خان و به اهتمام حاجي رجب علي زنجاني رقم خورده است. مدرسه و مسجد چهل ستون داراي قدمتي بيش از يك قرن مي باشد