بناي مسجد انقلاب ( قرمز )

در ضلع شمالي ميدان قديمي ساوه ( انقلاب ) واقع شده كه به خاطر تزئينات و كتيبه هاي قرمز رنگي كه در اين مسجد وجود دارد آن را مسجد قرمز نيز مي گويند . بناي اين مسجد مشتمل بر گنبدي ساده و آجري ، يك گلدسته ، سه رواق ، چند ايوان و يك مسجد جديدالتأسيس در مجاورت آن مي باشد . اين بنا را مربوط به دوران سلجوقي دانسته اند .اما آنچه بيش از همه در اين مسجد جلب توجه مي كند ، محراب زيبا و با ارزشي است كه مزين به چند كتيبه گچبري همراه با نقاشي و پوشش تزئين يافته به نقوش گچي مي باشد كه درون فضاهاي آن نيز نقاشي رنگين است . از ديگر ويژگي هاي آن بناي با ارزش ، مناره يا مأذنه زيبايي مي باشد كه تماماً از آجر ساخته شده است.

شهر زير زميني ذلف آباد

در 22 كيلو متري شمال اراك از توابع فراهان آثاري ديدهمي شود كه به آن شهر قديمي ((ذلف آباد))مي گويند .خرابه هاي موجود مي رساند كه در گذشته اين شهر،آباد و بزرگ بوده است. ولي در حال حاضر به جز چند اثر تخريب شده در اين منطقه چيزي ملاحظه نمي گردد. در باره اين شهر روايات زيادي وجود دارد كه براي مشخص نمودن وضعيت تاريخي ،قدمت و ويژگيهاي آن احتياج به كارشناسي وحفاري است.

بناي تاريخي مدرسه سپهداري

اين مدرسه از بناهاي اوليه شهر است كه در دوران فتحعلي شاه قاجار همزمان با شهر سلطان آباد (اراك)بوسيله يوسف خان سپهدار ساخته شده است. سبك بنا تا حدودي از سبك مدارس دوره صفويه اقتباس شده .اما كاشيكاريها ويژگي دوره قاجاريه را دارد .اين بنا داراي مسجد ،آب انبار، صحني نسبتا وسيع وحوض سنگي در وسط آن است. اين مدرسه از مراكز علمي وفرهنگي ومذهبي كشور محسوب مي گردد.تني چند از علماء ومجتهدين بزرگ ايران از جمله حضرت امام خميني(ره) ،آيت الله سيد محمد رضا گلپايگاني،آيت الله اراك وبسياري ديگر از علماءدر اين مدرسه به تدريس علوم ديني پرداخته اند.

بناي تاريخي حمام چهار فصل(موزه)

اين بنا مر بوط به دوران قاجاريه است و از آثار ارزشمند وبسيار زيباي منطقه محسوب مي شود.اين حمام داراي سه قسمت بوده ،حمام مردانه ،حمام زنانه وحمام اقليتهاي مذهبي ومانند تمام حمام هاي قديمي كه از آجري استفاده مي كردند.،چند متر از سطح خيابان گودتر است.رخت كن حمام با كاشي هاي بسيار زيباي هفت رنگ تزئين شده وسقف حمام روي هشت ستون قرار دارد كه اين ستونها داراي پيچگاههاي بسيار زيبا و كاشيهاي منقوش مي باشند. در حال حاضر اين حمام به عنوان موزه مورد بازديد علاقمندان قرار مي گيرد.

بناي تاريخي پير مراد آباد

اين بنا در روستاي مراد آباد در14 كيلو متري شمال شرقي شهر اراك واقع مي باشد. معروف است كه شاپور ذوالاكتاف ساساني براي جنگ از اين ناحيه مي گذشته واز پير اينجا در باره پيروزي خود سئوال مپرسد. پير جواب مثبت مي دهد. هنگام بازگشت شاپور، پير مرد مرده بوده .شاپور دستور ميدهد براي او بقعه اي بسازند . اين بنا از بين رفته ليكن در دوره سلجوقي مجدداً بقعه اي بنا كرده اند.

بناي تارخي كاروانسرا

اين بنا مربوط به دوران صفويه است كه در فاصله 40كيلومتري شرق اراك نزديك روستاهاي انجدان و ((امان آباد)) قرار دارد. اين كاروانسراي مربع شكل در مسير اصفهان به غرب ايران ساخته شده و داراي چهار(( شتر خواب)) به هم متصل ودروازه سنگي بسيار بزرگي بوده است اين بناي تاريخي از آجر ساروج وگچ ساخته شده ولي در حال حاضر خسارت فراوان ديده و قسمت فوقاني برجها وبرخي سقفهاي آن فروريخته است.

مجموعه تاريخي بيت امام (ره)

اين ساختمان در محله رازي ( لب رودخانه ) خمين واقع است و از منازل اطراف خود در گذشته به خاطر شهرت و موقعيت ويژه خود ، متمايز بوده است . برج دفاعي خانه ، در جبهه شمالي ساختمان و بر سر گوچه اي كه در 70 سال قبل راه پل را به بازار متصل مي كرده ، قرار گرفته است و عبور جوي قنات پر اب خمين از اين عمارت و وجود آسيابي ، در شرق همين ساختمان و جنب در ورودي اصلي آن ، وجود يك شتر گلو ، يك مسجد كوچك در كنار آسياب و حمامي با ستون هاي سنگي در غرب آن همچنين واقع شدن اين ساختمان در نزديكي پل ارتباطي بين خمين و گلپايگان و در كنار دروازه جنوبي شهر به اين عمارت موقعيت خاصي مي بخشيده است . اين دروازه در نقشه نظامي مربوط به 74 سال پيش نشان داده شده است . اين ساختمان اگر چه از هر گونه تزئيني مبراست . اما در عين سادگي در گذشته نسبت به منازل اطراف خود از بزرگي و اهميت خاصي برخوردار بوده است .

مجموعه تاريخي بازار اراك

بازار از بناهاي اوليه شهر اراك است كه در زمان فتحعلي شاه قاجار تاسيس گرديده است.در اين مجموعه كليه امكانات رفاهي از قبيل:مسجد، حمام،مدرسه و آب انبار احداث گرديده واز اين لحاظ از پيشرفته ترين اصول معماري و شهر سازي آن زمان بهرمند است.همچنين آثاري از طرح فاضلاب نيز در برخي محلها مشاهده مي شده واز ميان رفته است. مصالح بكار رفته در كل ساختمان ،مجموعهاي از خشت وگل و آجر و سنگ بوده است كه به علت تعميرات وملحقات انجام شده ،اصالت اوليه آن كم وبيش از بين رفته است.
بازار اراك در دو محور شمالي جنوبي و شرقي غربيبطور مستقيم وعمود بر هم در مركز بافت شطرنجي اوليه شهر قرار دارد.در چهار طرف بازار ،چهار در وازه بوده كه همگي در طول زمان وگسترش شه از بين رفته اند.در مجموعه بازار حدود20باب كاروانسرا يا تيمچه ساخته شده كه اغلب آنا از ساختمانهاي اوليه شهر مي باشند.مشهورترين آنها عبارتند از:سراي آقائي،سراي كتابفروشان،سراي نوذري،سراي اكبري وسراي كاشاني.

كاروانسراي دو دهك

اين كاروانسرا در شمال شرقي محلات در مسير جاده دو دهك به دهستان خورهه و نزديك جاده آسفالته قم به دليجان قرارگرفته است و قدمت آن به دوران صفوي مي رسد . در چهار گوشه آن ، برجهاي مراقبتي ساخته شده ، پي هاي بنا از سنگ و ساروج و ديوارها و سقف از آجر مي باشد . علاوه بر اين ، اين كاروانسرا داراي دو ايوان ، يك آب انبار ، باربند و شتر خواب يا اصطبل بوده است . قسمت هايي از اين بناي تاريخي تخريب شده كه در سال هاي اخير تعميراتي در آن به عمل آمده است

آب انبار حاج مهدي نراقي

آن آب انبار در سال 1264 هجري قمري ساخته شده است و داراي يك دهليز سرازير با ديوارهاي آجري و سقف ضربي آجري است كه در انتهاي آن شير آب قرار دارد .

بادگيرها نراق

بادگيرها از آثار باستاني و ديدني نراق مي باشند . اين بادگيرها براي خنك كردن سرداب ها و منازل ساخته مي شده اند . در حال حاضر اين بادگيرها در حال تخريب هستند . قدمت آنها را حدود 200 سال دانسته اند .

بادگيرها نراق

بادگيرها از آثار باستاني و ديدني نراق مي باشند . اين بادگيرها براي خنك كردن سرداب ها و منازل ساخته مي شده اند . در حال حاضر اين بادگيرها در حال تخريب هستند . قدمت آنها را حدود 200 سال دانسته اند .

قلعه آردمين

در 56 كيلومتري جاده ساوه – همدان در انتهاي سه راهي غرق آباد در فاصله 16 كيلومتري، دهكده اي باصفا و سرسبز به نام آردمين وجود دارد كه در دامنه جنوبي كوه هاي رحمان قرار گرفته است. در ميان آبادي و در داخل بافت مسكوني و باغ ها، بناي عظيمي خودنمايي مي كند كه اهالي به آن «قلعه» مي گويند. بافت اصلي معماري روستا و ارتباط آن با قلعه به دليل دوري جاده به ميزان زيادي دست نخورده باقي مانده است. قلعه آردمين شامل بخش هاي اندروني، ايوان ها، تالارهاي شاه نشين و ارسي هاي گره كاري شده و برج هاي متعدد است كه همگي حكايت از معماري اشرافي آن دارند. وجود عناصري مانند حصار گلين، برج هاي رفيع، انبارهاي بزرگ، اصطبل و طويله را مي توان از عوامل معماري روستايي قلعه دانست. نماي بنا از داخل حياط، چارچوب هاي مستطيل آجري دارد كه يك در ميان با استفاده از گچ تعبيه شده اند. تعداد اندكي از گچبري داخلي بنا به خصوص در تالار اندروني باقي مانده است. ارسي هاي داخلي برج جنوب غربي با گره كاري و شيشه هاي الوان، نرده هاي چوبي و در دو لنگه ورودي بيروني تزيين شده اند. بخش تحتاني برج نيز جلوه هاي گوناگوني از هنر چوبكاري دارد. در ضمن ميخ پرچ ها و كوبه هاي فلزي در ورودي بيروني نيز به عنوان به عنوان ارزش هاي تزيينات بنا مورد توجه مي باشند. اين قلعه و فضاي سرسبز و با صفاي روستا، از جمله جاذبه هاي تاريخي – طبيعي منطقه شمالي استان مركزي به شمار مي رود.

قلعه الوير

قلعه تاريخي الوير يكي ديگر از مكان هاي تاريخي است كه در شمال غربي شهرستان ساوه قرار دارد. الوير يك روستاي تاريخي محسوب مي شود كه سه تپه باستاني در محدوده آ« وجود دارد. در يكي از تپه ها سفال هاي مربوط به دوره هاي قبل از اسلام كشف شده است. قلعه الوير در كنار تپه دوم قرار دارد و از سنگ و خشت و سفال هاي ساده و لعاب دار منقوش آن چنين استنباط مي شود كه قدمت آن به دوره هاي ساساني و بعد از اسلام تا زمان صفويه مي رسد. همچنين در 2 كيلومتري شرق الوير يك تپه باستاني قرار دارد كه قدمت سفال هاي پراكنده پيرامون آن كه بعضا قرمزرنگ با نقش سياه اند، به هزاره چهارم، سوم و دوم قبل از ميلاد مي رسد. از اين تپه سفال هاي متعدد مربوط به دوره ساسانيان و دوره اسلامي تا عصر ايلخانيان نيز كشف شده است.

قلعه حاج وكيل

قلعه حاج وكيل از ديگر بناهايي است كه محل استقرار كارگاه هاي قاليبافي كمپاني آمريكايي زيگلر بوده است. در آن زمان قالي هايي كه عمدتا به قالي ساروق معروف است در اراك بافته مي شده و به خارج از كشور صادر مي گرديده است. قسمت عمده اين بنا تخريب گرديده و تنها قسمت مسكوني آن باقي مانده است.

قلعه اسماعيليه

اين قلعه در كنار آبادي «قزقلعه» بر روي كوه قره داغ در 35 كيلومتري جنوب غربي ساوه ساخته شده است. وضع طبيعي كوهي كه قلعه در آن بنا شده است، دسترسي به آن را مشكل مي سازد. در مرتفع ترين سطح صخره كه يك تكه به نظر مي رسد قلعه اي بنا شده كه با استادي و مهارت تمام نقب هايي در آن تعبيه شده است كه هر كدام نوعي سنگر دفاعي به حساب مي آيند. كنار قلعه در دل سنگ كوه، آب انباري ديده مي شود. از دروازه به قلعه، جاده خاكريز سربالايي وجود داشته كه بقايايي از آن هنوز باقي مانده است. ابعاد قلعه در جبهه جنوب غربي و شمال شرقي 30/25 متر و در جبهه شرقي- شمال غربي 24 متر است. ساختمان اصلي قلعه بر روي تراسي رو به دشت ساوه قرار دارد. قرينه سازي در ساختمان بنا بسيار دقيق رعايت شده است. در هر طرف راهرو، سه اتاق ساخته شده كه به ايوان ارتباط دارند. در جوار بناي اصلي، سمت دروازه، بناي ديگري احداث شده كه نمازخانه اي در آن قرار دارد و محراب آن هنوز در قسمت جنوب غربي ديده مي شود. در شمال قلعه بقاياي يك آبادي و تپه اي وجود دارد كه در آن سفال هايي از هزاره چهارم و پنجم قبل از ميلاد يافت شده است.

قلعه جمشيدي

اين قلعه در نيمور محلات قرار دارد و تاريخ بناي آن دقيقا مشخص نيست، ليكن برخي احداث آن را به دوره ساساني مربوط مي دانند. اين قلعه به قلعه گبري نيز معروف است. در محلات و نيمور داستان هاي زيادي درباره محاصره اين قلعه توسط آزادخان افغاني نقل مي شود كه اسناد تاريخي آن ذكر نشده است. از جمله اين كه آزادخان افغاني به نيمور حمله و اهالي را در قلعه جمشيدي محاصره كرد. اين محاصره مدت ها ادامه يافت و هيچ كس قادر به نفوذ به داخل قلعه نشد. مطلعين محلي مي گويند در داخل اين قلعه نقب هايي وجود داشت كه به زمين هاي زراعي اطراف نيمور منتهي مي شده است و مهاجمين از وجود چنين نقب هايي اطلاع نداشته اند. اهالي نيمور در زمان محاصره از اين نقب ها بيرون آمده و آذوقه به داخل قلعه حمل مي كرده اند. در حال حاضر اين قلعه رو به انهدام كامل است و فقط ديواري از آن كه به عنوان ديوار يك خانه مسكوني استفاده مي شود و دو برج قلعه كه تقريبا شكل اوليه آن ها حفظ شده، باقي مانده است. در مجاورت اين قلعه يك ديوار بلند خشتي نيز وجود دارد كه گويا حصار اصلي روستا بوده است. و علاوه بر اين در پيرامون اين قلعه بقاياي قلعه ديگري به نام قلعه نايب حاج عبدل نيز مشهود است.

قلعه آقاخان محلاتي

اين قلعه در قسمت جنوبي شهر محلات قرار دارد كه قسمت عمده آن نيز تخريب شده است. در حال حاضر فقط ديوار قسمت شمالي قلعه باقي مانده است. مصالح به كار رفته در بناي قلعه خشت و گل است. اين قلعه توسط آقاخان محلاتي كه در زمان خود نفوذ بسياري در منطقه داشته است، ساخته شده است.

قلعه يوجان و شمس

اين دو قلعه در روستاي يوجان از توابع دهستان صالحان شهرستان خمين است كه در فاصله 500 متري، روبروي هم واقع شده اند و در حال حاضر رو به انهدام كامل هستند. اين دو قلعه به لحاظ نقش تاريخي و سياسي كه در ارتباط با خاندان حضرت امام خميني (ره) دارند، از جاذبه هاي ديداري و جهانگردي برخوردار هستند. در اين دو قلعه درگيري بين خوانين از يك طرف و سردار حشمت كه براي دستگيري قاتلين پدر بزرگوار امام مامور شده بود از طرف ديگر، صورت گرفته كه منجر به دستگيري قاتلين شده است. جريان واقعه از اين قرار است:
در سال 1320 هجري قمري (سه سال قبل از صدور فرمان مشروطيت) حضرت امام چهار ماهه بودند كه پدر بزرگوارشان در بين راه خمين – اراك به دست تعدادي از خوانين خمين به شهادت رسيد. قاتلان ايشان در قلعه يوجان مخفي شده و سنگر گرفتند. سردار حشمت، قوايي را براي دستگيري و سركوب اين اشرار راهي قلعه يوجان كرد كه در قلعه شمس مقابل قلعه يوجان مستقر شدند. با درگيري مسلحانه بين قواي سردار حشمت و اشرار، قاتلان دستگير شدند و پس از اعزام به تهران يكي در زندان مرد و ديگري در ميدان توپخانه به دار آويخته شد.

پل تاريخي سرخده

بناي اين پل در جنوب ساوه در كيلومتر 13 جاده يل آباد به قزقلعه در ضلع جنوب غربي روستاي سرخده واقع شده است.مصالح به كار رفته در اين پل تماماً از آجر با ملات ساروج است. ساختمان پل از 8 چشمه با طاق رومي تشكيل شده و ارتفاع آن از كف سطح رودخانه قره‌چاي حدود 8 متر است. طول پل حدود 70 متر و عرض آن حدود 5 متر است.ساختمان و بناي پل جالب توجه و با ارزش‌هاي ديداري است.

پل دو دهك

در نزديكي كاروانسراي دو دهك پلي قرار دارد كه بر روي چهار دهانه ناهمگون بنا شده‌است. عرض اين پل در حدود 3 متر است و در دو طرف آن ديوارهايي به ارتفاع يك متر ساخته شده‌است. پايه‌هاي اين پل از سنگ و سقف ديواره‌هاي آن از آجرهايي با ابعاد 20*20 سانتي متر ساخته شده است.اين پل براي عبور و مرور كاروان‌ها احداث شده‌بود، ليكن بعدها كاميون‌ها و تريلرها با وزن حدود 30 تن به راحتي از روي آن رفت و آمد مي‌كردند. اين پل در سال 1365 آسيب جدي ديد و به علت ريزش چند دهنه، عبور و مرور از روي آن امكانپذير نيست.

پل باقرآباد

بناي اين پل مربوط به دوره معاصر است و در زمان اشغال ايران توسط روس‌ها ساخته شده و محل استقرار آن در جاده قديمي اصفهان –اراك و جنب جاده آسفالت فعلي محلات است.بناي اصلي پل در جريان سيلي كه در منطقه جاري شده، تا حدودي تخريب گرديده و مجدداً بازسازي شده‌است.اين پل تا 20 سال پيش بهره برداري مي‌شده و در حال حاضر با احداث جاده آسفالته جديد از رونق افتاده است. مصالح به كار رفته در بناي پل عمدتاً از سنگ است. در مجاورت پل باقرآباد،پل جديد ديگري نيز احداث شده‌ كه در نوع خود جالب توجه است و پيرامون آن در حواشي قم‌رود در روزهاي تعطيل مورد استفاده تفرجگاهي و گذران اوقات فراغت مردم قرار مي‌گيرد.

استان مركزي

موقعيت جغرافيا‌يي و تقسيمات سياسي استان

استان مركزي تقريباً در مركز ايزان بين 33 درجه و 30 دقيقه تا 35 درجه و 35 دقيقه عرض شمالي و 48 درجه و 57 دقيقه تا 51 درجه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ قرار دارد. اين استان از شمال به استان هاي تهران و قزوين، از غرب به استان‌ همدان، از جنوب به استان‌هاي لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌هاي تهران، قم و اصفهان محدود است. اين استان با مساحتي معادل 29530 كيلومتر مربع،حدود 28/1 درصد از مساحت كل كشور را به خود اختصاص داده است.


جغرافياي طبيعي
استان مركزي در قلمرو شرقي تقاطع دو رشته كوه البرز و زاگزس قرار گرفته است آب و هواي آن نيمه بياباني ، معتدل وسرد كوهستاني است.


جغرافياي اقتصادي
استان مركزي از جمله استاني است كه كارخانه خه هاي صنعتي متعددي در آن متمركز شده اند. مهمترين كارخانه هاي صنعتي استان عبارتند از : پالايشگاه نفت و پترو شيمي (با ظرفيت 000/000/1 تن انواع محصولات ) ،ماشين سازي ، آلومينيوم سازي ، هلكوپتر سازي، واگن سازي، كمباين سازي،
در بخش كشاورزي در حدود 19 % مساحت استان به كشت محصولات مختلف اختصاص يافته است و محصولات مهم استان شامل گندم ، جو، حبوبات، انار، چغندر قند، طالبي،
از مهمترين بخش هاي كشاورزي توليد انواع گل و گياه زينتي با 1000 هكتار سطح زير كشت
در شهر محلات است كه شهرت جهاني دارد.
اين استان به دليل داشتن غني ترين منابع طبيعي ايران در بخش دام پروري رونق خاصي يافته است.


جغرافياي انساني
بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375 استان مركزي 1228812 نفر جمعيت دارد از اين تعداد 1/57 درصد در نقاط شهري و 9/42 درصد در نقاط روستايي سكونت داشت اند . در همين سال از كل جمعيت استان 156/616 نفر مرد و 656/612 نفر زن بوده اند . از جمعيت استان 3/38 درصد در گروه سني كمتر از 15 سال ، 1/56 درصد در گروه سني 15 تا 64 سال و 6/5 درصد در گروه سني 65 سال و بيشتر قرار داشته اند.


جغرافياي سياسي
بر‌اساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1375،استان مركزي داراي 8 شهرستان، 15 بخش، 19 شهر، 60 دهستان، و 1394 آبادي داراي سكنه و 46 آبادي خالي از سكنه است. شهرستان‌هاي اين استان عبارتند از: آشتيان، اراك، تفرش،خمين،دليجان،ساوه، سربند و محلات‌.

تپه آوه

تپه باستاني آوه كه در كنار روستاي آوه در 10 كيلومتري ساوه قرار دارد از مكان‌هايي است كه تاكنون سفالينه‌هاي بسياري از آن به دست امده كه عمدتاً به دوره‌هاي پيش از اسلام و همچنين بعد از اسلام تعلق دارند.