كاروان سراي دوقلو

كاروان‌سراي دو قلو، واقع در بازار قديمي‌، از دو قسمت تشكيل شده كه مساحت آن‌ها با يك‌ديگر برابر است و از اين رو نام آن را كاروان‌سراي دوقلو نهاده‌اند. اين مكان در دوره شاه عباس صفوي ساخته شده است و با 400 سال قدمت‌ جزو ابنيه تاريخي شهر ري محسوب مي‌شود. كاروان‌سراي دوقلو در زمان قاجار توسط فردي از بزرگان ري اداره و از آن براي تخليه بارهاي شتر و انتقال نفت از باكو استفاده مي‌گرديد؛

كاروانسراي ديرگلچين

اين بنا در جنوب ورامين قرار دارد و قدمتش به دوره ساساني مي رسد.

كاروان سراي كنارگرد

كاروانسراي كنار گرد در بخش قشافويه (حسن آباد) كنار جاده واقع است. كاروانسرا داراي ساختاري متشكل از گل، گچ و آجر بصورت دو ايوانه ساخته شده و از نظر قدمت به عهد صفويان مي‌رسد.

كاروان سراي شاه عباسي

كاروان‌سراي شاه عباسي در جنوب شرقي ميدان حضرت عبدالعظيم و روبه‌روي مسجد خاتم‌النبيين قرار دارد و مساحت آن حدود 1000 متر مربع است‌.
اين كاروان‌سرا اكنون جزو موقوفات آستان مقدس حضرت عبدالعظيم است و به عنوان انبار از آن استفاده مي‌كنند

كاروانسراي ديرگلچين

اين بنا در جنوب ورامين قرار دارد و قدمتش به دوره ساساني مي رسد.

كاروانسراي رباط كريم

اين بنا در مسير جاده تهران ساوه قرار دارد و در دوره ي فتحعلي شاه ساخته شده است.

كاروانسراي عين الرشيد

اين بنا در 152 كيلومتري جنوب تهران و در محدوده ي پارك ملي كوير مركزي ايران است.

كاروانسراي قصر بهرام

اين بنا متعلق به دوره ي صفويه است و در 154 كيلومتري تهران و در 3 كيلومتري عين الرشيد قرار گرفته.

كاروانسراي ينگه امام

اين بنا در دوره ي صفويه بنا شده و در 100 كيلومتري جاده كرج – قزوين قرار دارد.

كليساي سورپ گئورگ

اين كليسا در ميدان وحدت اسلامي ، بازارچه قوام الدوله واقع است. اين كليسا در سال 1790 تا 1795 به عنوان محراب روستا بنا شد و در سال 1835 به كليسا تبديل شد. در مرحله بعد با بازسازي در سال 1882 ، به صورت كنوني درآمد. در آن سال ها ، اين محله به ارامنه اختصاص داشت. هر سال در سالروز گئورگ مقدس در دهه اول مهرماه در اين كليسا مراسم دعا و نيايش برگزار مي شود. روي سنگ قبرهاي نصب شده بر ديوارهاي كليسا نقوش زيبايي ديده مي شود.

كليساي تاديوس بارتوقيموس مقدس

اين كليسا در دروازه حضرت عبدالعظيم ، در جنوب شرقي تهران قرار دارد. بناي كليسا در سال 1808 ميلادي ( 1223 ق) به دست ده خانواده ارمني كه به «جام بـُران» معروف شدند، انجام شد. اين افراد به دستور فتحعلي شاه قاجار از جلفاي اصفهان براي شيشه بري قصرهاي سلطنتي ( كاخ گلستان ) به تهران آمده بودند.
كليساي تاتاوس از قديمي ترين كليساهاي تهران محسوب مي شود كه در داخل آن مقابر و سنگ مزارهاي جالب توجه شخصيت هاي ارمني و مسيحيان اروپايي كه در تهران در گذشته اند، قرار دارد.
مدفن دو استاد كار اصلي بنا در همين كليسا قرار دارد. مساحت تقريبي كليسا 220 متر مربع است و از صحن آن براي تدفين مسيحيان تهران استفاده مي شد.

كليساي تاتاووس

اين كليسادر زمان فتحعلي شاه قاجار در محله ي چال ميدان ساخته شد و داراي نمازخانه اي با پوشش گنبدي شكل و چهار شاه نشين است. محراب و جايگاه پيشواي روحاني در شاه نشين شرقي قرار دارد. اين كليسا از قديمي ترين كليساهاي تهران محسوب مي شود كه در داخل آن مقابر و سنگ مزارهاي جالب توجه شخصيت هاي ارمني و مسيحيان اروپايي كه در تهران در گذشته اند، قرار دارد.

كليساي انجيلي

با گسترش تهران در سال 1284 هـ . ق ارامنه تهران از كليساي كوچك دروازه قزوين كه در سال 1876 م توسط يك مبلّغ مذهبي تأسيس شده بود، تغيير مكان دادند ودر منطقه حسن آباد ، كليساي انجيلي كنوني توسط ميسيون مذهبي آمريكايي ها بنا شد. در سال 1874 م اين كليسا با وسعت بيشتر ، كاربري فرهنگي نيز يافت و مدرسه آمريكايي ها در آن شروع به كار كرد. مدرسه در سال 1319 شمسي به امر پهلوي اول بسته و تأسيسات فرهنگي آن به وزارت فرهنگ ايران واگذار شد.

ساير كليساها

از ديگر كليساهاي تهران بايد از كليساي حضرت مريم، كليساي سورپ تارگمانچاس در وحيديه ، سورپ وارتان حشمتيه ، سورپ گريگور لوساوريچ مجيديه و ميناس مقدس در قريه ونك نام برد

كاخ سعد آباد

سعدآباد در دامنه جنوبي كوه هاي البرز قرار دارد و به علت ييلاقي بودن منطقه در زمان قاجار ، به عنوان محل سكونت تابستاني شاهان مورد استفاده بود. پس از سال 1299 شمسي با الحاق محله هايي چون ترش محله ، شاه محله ، باغ محله ، سفرآباد و قاسم آباد ، اين كاخ وسعت گرفت و به اقامتگاه تابستاني رضاخان اختصاص يافت.
در مجموع 18 كاخ به مناسبت هاي گوناگون در مجموعه سعدآباد احداث شد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي ، با تصويب يك لايحه قانوني ، كاخ سعدآباد و نياوران براي آماده سازي جهت بازديد مردم در اختيار وزارت فرهنگ و آموزش عالي قرار گرفت.
وسعت مجموعه سعدآباد بيش از 110 هكتار است.

كاخ فيروزه

كاخ فيروزه كاخ كوچك و زيبايي مشتمل بر تالار بزرگ مركزي و اتاق هاي جانبي آن است. اين بنا در زمان ناصرالدين شاه ساخته شد ؛ داراي ايواني گرد كاخ در كنار استخر آب و در ميان محوطه ي مشجّر است. كاخ فيروزه محل استراحت و ناهارخوري شاهان قاجار هنگام تفريح و شكار بود و از نظر كاشيكاري داخلي و شيوه معماري اثر هنري جالب توجهي به شمار مي رود. اين بنا به قصر فيروزه نيز معروف است. اين محل از نيم قرن پيش در اختيار و تملك زرتشتيان تهران قرار دارد.

كاخ سليمانيه

اين بنا در قرن نوزدهم به دستور سليمان ميرزا فرزند فتحعلي شاه و به استناد « تاريخ عضدي» توسط يكي از معماران سرشناس آن زمان به نام « صدر اصفهاني » كه پدر زن سليمان ميرزا بود در حاشيه شهر كرج آن زمان ساخته شد . بناي دو طبقه و تالار وسيع با دهليز و پلكان و مزين به گچبري هاي نفيس و نقوش بي نظير از آغاز عهد قاجار به اين كاخ ارزش فراوان داده است. اين باغ و كاخ به فرمان فتحعلي شاه « سليمانيه » ناميده شد. كاخ سليمانيه امروزه در مركز شهر كرج واقع شده و در تملك دانشكده كشاورزي كرج قرار دارد.

اخ بهارستان

اين كاخ به وسيله مرحوم « ميرزا حسين خان سپهسالار » در سال هاي پيش از 1300 هـ . ق بنياد نهاده شد و سال هاي متمادي محل تشكيل مجالس ايران بود و هم اكنون به مجلس شوراي اسلامي تعلق دارد .

باغ نگارستان و حوضخانه آن

مجموعه ي قصر و باغ نگارستان بين سال هاي 1232- 1222 هـ . ق در زمان فتحعلي شاه قاجار به دست دو تن از معماران نامي زمان ، استاد « عبدالله خان » و استاد « آقاجاني اصفهاني » بنا شد . اين مجموعه در ضلع شمالي ميدان بهارستان ، يعني در جايي كه امروزه عمارت سازمان برنامه و بودجه واقع است ، قرار داشت.. اين بنا كه به سبك بناهاي دوره زنديه ساخته شده ، اكنون به عنوان ساختمان گنجينه هنرهاي ملي ايران مورد استفاده است.

سر در باغ ملي

در دوراني كه رضاخان وزير جنگ بود- سال 1340 هـ. ق – در مدخل ميدان مشق سابق كه محل تمرينات نظامي قشون عهد قاجار و سلطنت فتحعلي شاه بود ، سر در بلند و باشكوهي ساخته شد.. از آنجا كه پس از اندك زماني بسياري از زمين هاي ميدان مشق به باغ ملي اختصاص يافت ، اين دروازه به سردر باغ ملي معروف شد.
بعدها با ساخته شدن بناهاي پيراموني ، سردر باغ ملي در ميان ساختمان هايي چون پستخانه مركزي و بناي قديمي شركت نفت ايران و انگليس احاطه شد. ساختمان شهرباني كل كشور، وزارت امور خارجه ، موزه و كتابخانه ملك ، موزه ملي ايران و كتابخانه ملي ايران و ... نيز در مراحل بعد ، اين سردر را احاطه كرد.
سردر باغ ملي داراي درهايي بزرگ از جنس فلز آهن و آلياژ برنج است كه يك سال بعد از اتمام بناي اصلي نصب شد. اين دروازه از سه ورودي با طاق هاي هلالي زيبا شكل گرفته است. سردر وسطي بزرگ تر از درهاي طرفين است و هر ورودي داراي در دو لتي است.
قاب كاشيكاري در بالاي طاق بزرگ با دو نقش شير و خورشيد و پرچم ايران به گونه اي قرينه مزين شده است . در يك سوي شير و خورشيد كلمه مقدس « بسم الله الرحمن الرحيم » و در سوي ديگر جمله « نصر من الله و فتح القريب » آمده است.

ارگ تهران

ارگ تهران در زمان ناصرالدين شاه ، شامل محوطه اي بود كه امروزه محدوده بين ضلع جنوبي ميدان امام خميني و قسمتي از خيابان امام خميني ، بخشي از خيابان پانزده خرداد تا چهارراه گلوبندك ، خيابان ناصرخسرو و خيابان خيام از گلوبندك تا خيابان امام خميني را در بر مي گيرد.

ساير ميدان ها

در تهران عهد قاجار پنج ميدان توپخانه ، بهارستان ، ارگ ، پاقاپق و مشق ساخته شد. بعد از آن 12 ميدان ديگر در تهران بنا شد. طراحان ميدان هاي جديد ابتدا مهندسان چك و فرانسه و سپس آلماني و دانماركي بودند. بعدها 150 ميدان كوچك و بزرگ به مرور به اين مجموعه اضافه شد. از 50 ميدان احداث شده در سال هاي اخير ، آفريقا ( آرژانتين ) و بسيج ، بزرگ ترين آنها هستند.

سقاخانه كل عباسعلي

اين سقاخانه در خيابان وحدت اسلامي قرار دارد و قدمت آن به دوره قاجار مي رسد. سقاخانه كل عباسعلي در شهريور ماه 1311 شمسي مرمت و بازسازي شد. در سال هاي اخير نيز از طرف كسبه محلي برخي از نقاط تخريب شده آن مورد بازسازي قرار گرفت.

سقاخانه آينه

اين سقاخانه در خيابان ظهيرالاسلام واقع است. در تزئينات اين سقاخانه آينه كاري بسيار به كار رفته و همين موجب نامگذاري سقاخانه شده است. اين سقاخانه توسط حاج ميرآخور در سال 1304هـ . ق بنا شد و يكي از پر زرق و برق ترين سقاخانه هاي تهران به شمار مي رود.

ساير سقاخانه ها

برخي ديگر از سقاخانه هاي تهران : سقاخانه شيخ هادي در خيابان شيخ هادي ، سقاخانه دباغ ها در بازار مولوي ، سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) در خيابان ناصرخسرو و ....

معرفي قهوه خانه هاي تهران

معتبرترين قهوه خانه هاي تهران قديم ، قهوه خانه هاي آينه و قنبر در ناصرخسرو ، قهوه خانه يوزباشي در پشت شمس العماره ، قهوه خانه تلميه در كوچه مروي و قهوه خانه آسيد علي در خيابان سعدي شمالي و ... بود.
قهوه خانه هاي قديم تهران فاقد ميز و صندلي و در و پنجره شيشه اي بود و محل نشستن افراد، سكو يا تخت هايي بود كه آنها را به وسيله قالي يا زيلو مفروش مي كردند. از نظر معماري اين قهوه خانه ها شباهت بسيار به سربينه حمام هاي قديمي داشتند كه ديوارهاي آنها با كاشي پوشيده مي شد. علاوه بر فضاي سرپوشيده ، قهوه خانه داراي فضاي سربازي نيز بود كه به آن باغچه مي گفتند.
حوض و سنگابه اي در وسط قهوه خانه ديده مي شد . ديوار قهوه خانه با نقش هايي از صحنه هاي رزم و بزم و تصاوير قهرمانان اساطيري شاهنامه به ويژه تصاويري از رستم و سهراب، سياوش، و كشته شدن ديو سپيد توسط رستم پوشيده مي شد. در مواردي نيز پرده هايي از ماجراي اين رخدادها زينت افزاي قهوه خانه ها بود.
قهوه خانه ها را به خصوص در شب هاي فرخنده مانند ميلادها، به ويژه شب مبعث ، آذين مي بندند و چراغان مي كنند. در اين شب ها مجالس انس برپا مي شود و تا نيمه هاي شب به شعرخواني ، نقل و مقالي و سخنوري مي پردازند. در بعضي شب ها مانند ميلاد اميرمؤمنان ، مجلس ذكر سماع ترتيب داده مي شود و قول و غزل مي خوانند و دست افشاني مي كنند.
در شب هاي ماه مبارك رمضان تـُرنابازي در قهوه خانه ها انجام مي شد و بازنده را گاهي به دادن زولبيا باميه محكوم مي كردند. اغلب اين قهوه خانه ها پستويي داشت كه محل دم كردن چاي و چاق كردن قليان و طبخ ناهار بود. در قهوه خانه هاي جديد ، ميز و صندلي جاي سكو و تخت را گرفته است.

خانه اميربهادر

اين خانه از مجموعه خانه هاي با ارزش دوره قاجاريه و در اصل متعلق به شادروان حسين پاشازاده معروف به اميربهادر جنگ ، وزير دربار و وزير جنگ مظفرالدين شاه قاجار بوده است. مساحت اين بنا در حدود 3000 متر مربع است. اين بنا در اصل حسينيه امير بهادر بود كه بعدها تحت تملك شركت پخش سيگار ايران درآمد و در نهايت توسط انجمن آثار ملي خريداري شد و تعميراتي در آن صورت گرفت. خانه اميربهادر داراي تالار بزرگ آينه كاري شده، زيرزمين آينه كاري شده ، تالار بزرگ بالا، حوضخانه با تزئينات كاشيكاري و اتاق هاي متعدد براي برگزاري جلسات و سخنراني ها و قرائت خانه عمومي و همچنين اتاق هاي ديگر با كاركردهاي مختلف است.

امام جمعه

در محدوده بافت قديم شهر تهران،در خيابان «ناصرخسرو» خانه معروف امام جمعه واقع است. همان گونه كه از نام بنا برمي آيد، اين خانه متعلق به يكي از امام جمعه هاي تهران در دوره قاجار است و احتمالاً ساخت آن را مي توان به اواسط دوران سلطنت ناصرالدين شاه يعني سال هاي 1280 تا 1300 هـ . ق نسبت داد.

خانه شقاقي

اين بنا در شمالي ترين بخش منطقه دوازده تهران،در جبهه شمالي خيابان كوشك حد فاصل فردوسي و لاله زار قرار دارد . اين خانه را اغلب با عنوان خانه كوشك مي شناسند. خانه شقاقي ابتدا به عنوان منزل مسكوني خانواده شقاقي مورد استفاده بود و بعدها به صورت يكي از مراكز آموزشي سازمان ميراث فرهنگي كشور درآمد.

عمارت موقوفه فاضل عراقي

اين خانه در غرب ميدان فردوسي، در كوچه پارس قرار دارد و موقوفه فاضل عراقي، مستشار و رئيس سابق ديوان عالي كشور است. بخشي از آن در سال 1334 شمسي به بيمارستان زنان اختصاص يافت.. كاشي هاي عمارت بسيار نفيس و روي آنها تصاوير شاهان باستاني ايران نقش شده است.

عمارت باغ فردوس

اين خانه ارزشمند و تاريخي در بخش شمالي شهر تهران قرار دارد . در داخل اين خانه گچبري هاي كم نظيري به چشم مي خورد كه به مرور زمان رو به خرابي نهاده بود. 30 نفر از بزرگترين و مجرب ترين هنرمندان گچبر مأمور شده بودند تا اين محوطه را بازسازي نمايند كه مسن ترين آنها استاد «حسن رضايي تهراني» با بيش از 90 سال و كم سن ترين آنها فرزند وي عليرضا رضايي تهراني بود. استادان ديگري چون «حاج عباس عشقي» ، «اصغر زينت اعلايي» ، «رضا نجفي» ، «حاج سيد علي اصفهاني» ، «استاد علي» ، «استاد يوسف» ، «حاج مصطفي شايگان» ، «حاج سيد علي لطفي» ، «شعبان صحافا» ، «حسين نشاطيان» و ... باعث شدند اين بناي ارزشمند دوباره احياء شود .
اين بنا در زمان قاجاريه ساخته شد.

عمارت و باغ فرمانيه

اثر تاريخي باغ فرمانيه نمونه اي از معماري اصيل ايراني مربوط به اوايل دوره قاجار با كاشي هاي طرح دار دوره ناصري است. ملك فرمانيه شامل باغ، زمين باير و چندين رشته قنات، در سال 1326 هـ . ق به «كامران ميرزا نايب السلطنه» قاجار تعلق گرفت و پس از فوت او به دخترش رسيد. بعد از آن «ميرزا فرمانفرما» از شاهزاده هاي قاجار، شمال باغ، سهم قنات ها و ساير متعلقات را خريداري كرد. در سال 1319 باغ و تمام متعلقات آن به سفارت ايتاليا فروخته شد. بناهاي اين باغ داراي جزئيات معماري اصيل ايراني اوايل دوره قاجار است.

خانه شهيد مدرس

خانه شهيد سيد حسن مدرس در محله عودلاجان از محلات محدود حصار ناصري شهر تهران قرار دارد. اين خانه كه كامل ترين شكل يك خانه سنتي را در بافت تاريخي تهران به نمايش مي گذارد، از بخش هاي مختلف اندروني؛ بيروني، مطبخ، كالسكه خانه و ... تشكيل شده است. در اين خانه تاريخي مجموعه اي از هنرها شامل گچبري، حجاري، آجركاري، گره چيني، نقاشي و كتيبه نگاري در كامل ترين شكل، به كار رفته است. در نقشه ي تاريخي شهر تهران كه متعلق به سال 1275 هـ . ق است، اين خانه با عنوان «خانه وزير مختار فرانسه» مشخص شده است. مرحوم سيد حسن مدرس در اوايل قرن معاصر و در دوره نمايندگي مجلس، در اين خانه سكونت داشت.

بناي تاريخي مسعوديه

بناي تاريخي مسعوديه،در خيابان اكباتان تهران، به دستور ظل السلطان فرزند ناصرالدين شاه همزمان با كاخ گلستان احداث شد. اين مجموعه در محدوده ميدان بهارستان و خيابان هاي ملت و اكباتان قرار دارد و شامل پنج عمارت اصلي و تاريخي است و قدمت آن به سال 1295 مي رسد. تالار سلام اين مجموعه زير نظر صنيع الملك نقاش باشي براي «ميرزا آقاخان اعتمادالدوله» صدراعظم آقاخان نوري نقاشي شد. در عمارت مسعوديه كتيبه هايي به تاريخ 1295 هـ . ق باقي مانده است.

خانه وثوق

اين بنا در سال 1253 هـ . ق يا 1211 شمسي در زمان محمدشاه قاجار براي يكي از صاحب منصبان دوره قاجاريه به نام «ميرزا محمد قوام الدوله آشتياني» ساخته شد.
اين بنا در خيابان 15 خرداد كوچه «ميرزا محمود وزير» قرار دارد. هفت دري در اين بنا يكي از تزئينات بنا به شمار مي رود.

سقاخانه نوروزخان

اين سقاخانه در خيابان پانزده خرداد شرقي ، جنب بازار آهنگران واقع شده و در گذشته نه چندان دور از معروف ترين سقاخانه هاي تهران به شمار مي رفت. سرتاسر گذر اين سقاخانه طاق بندي شده بود و شمايل بزرگان ديني و مذهبي، علم ، بيرق و علامت سياه را به آن مي آويختند. زورخانه اي به همين نام در كنار اين سقاخانه وجود داشت كه از زورخانه هاي معروف و نامي شهر به شمار مي رفت

سقاخانه عزيز محمد

اين سقاخانه از موقوفات شخصي به نام عزيز محمد (كه باني آن نيز به شمار مي آيد) است. بناي سقاخانه داراي آب انبار قديمي و حوضچه آب و شير و پاشير است. در اين سقاخانه جايگاهي خاص براي روشن كردن شمع تعبيه شده است.. سقاخانه عزيز محمددر خيابان وحدت اسلامي ( شاهپور سابق ) خيابان مهدي خاني قرار دارد.

حمام شهرك طالقان

حمام قديمي در بافت قديمي شهرك از توابع طالقان قرار دارد. با توجه به سنگ نبشته موجود ، حمام در سال 1261 هـ. ق در زمان قاجاريه احداث شد. مصالح به كار رفته در ساخت حمام ، سنگ و ملات گل و آهك بود. فرم حمام تقريباً به شكل مستطيل است.

حمام مصباح كرج

اين حمام متعلق به اواسط دوره قاجاريه و در محلات قديمي شهر كرج واقع است. ورودي حمام با هشت پله به كف حمام در عمق 5/3 متري مرتبط مي شود.
سربينه يا رختكن شامل يك گنبد مركزي است كه در طرفين گنبد چهار گنبد كوچكتر گره پوش مشاهده مي شود.
در ساختمان حمام از آجرهاي ختايي به ابعاد 5×20×20 سانتي متر و ملات گل آهك استفاده شده است.

حمام مهدي خاني

اين حمام در بازار بزرگ تهران قرار دارد. مساحت آن در حدود 900 متر مربع و شامل حمام به مساحت 450 متر مربع و تأسيساتي چون يك واحد پتوبافي ، واحد مسكوني ، مغازه و سرايداري است. بناي حمام متعلق به دوره قاجار است و در حدود 80 درصد آن سالم به نظر مي رسد.

حمام همتيار

حمام همتيار يكي از حمام هاي قديمي تهران در خيابان وحدت اسلامي واقع است. اين بنا كه همچنان شكل و فرم تاريخي خود را حفظ كرده ، به دو بخش زنانه و مردانه تقسيم شده و مشغول كار است. وجود پاگرد ، حوضچه ، ستون ها و سرستون هاي زيبا ، بينه ، گرمخانه ، سردخانه و ... از ديگر اجزاي اين بنا است.

حمام روستاي درده

در مركز روستاي درده از توابع فرمانداري فيروزكوه ، حمامي قديمي وجود دارد كه قدمت آن به 200 سال پيش مي رسد. براي ورود به حمام بايد از چند پله پايين رفت ، با چرخشي به سمت چپ فضاي رخت كن مشخص مي شود و با چرخشي ديگر به سمت چپ، به گرمخانه راه مي يابد. فضاي رختكن مربع داراي سكوهايي براي نشستن است. در وسط نيز يك حوض سنگي بيضي شكل مشاهده مي شود.

حمام هلجرد

اين حمام در روستاي هلجرد شهرستان كرج قرار دارد. هلجرد يك روستاي تاريخي است كه مجموعه اي از آثار قرون گذشته را در خود جاي داده است. حمام هلجرد يكي از اين بناهاي قديمي است كه از دوره قاجار به جاي مانده و از ساروج ، سنگ و قلوه سنگ ساخته شده است.

خانه امين السلطان

خانه امين السلطان معروف به خانه اتحاديه مانند ديگر خانه - باغ هاي دوره قاجاريه داراي اندروني و بيروني و از دو جهت داراي درهاي ورودي و خروجي است. اين خانه بين دو خيابان فردوسي و لاله زار قرار گرفته و از هر دو خيابان مي توان به آن وارد يا خارج شد.
بخش اصلي اين خانه از دوره ناصري است كه در طي زمان بناهايي به آن اضافه يا از آن كم شد. يكي از بناهاي چندگانه كه در شمال غربي مجموعه قرار دارد مربوطه به دوره قاجاريه است ولي بقيه در دوره هاي بعد ساخته شده اند. اين بنا مانند ديگر بناهاي قاجايه داراي سبك و كالبد خاص است. سردر بسيار زيباي اين خانه در كوچه معروف به اتحاديه در خيابان لاله زار قرار دارد. قسمت ورودي با آجر تزيين شده است.

برج آرامگاهي شبلي ، دماوند

اين برج در منتهي اليه قسمت شرقي شهر دماوند به شكل يك بناي منفرد بر روي تپه اي واقع شده و باغ هاي سبز آن را احاطه كرده اند. اين بناي تاريخي ارزشمند كه تقريباً 10 متر ارتفاع دارد ، يك برج آرامگاهي آجري هشت ضلعي با پشتيبان هاي مدور در گوشه هاي آن است . اين برج را مي توان با بناهاي عصر ساماني در بخارا مقايسه كرد و قدمت آن را به بيش از قرن پنجم هجري نسبت داد.

برج آرامگاهي شاهزاده حسين از نظر معماري در شمار برج هاي شكيل و زيبا ، و معماري آن قابل تعمق است. اين بنا با نمايي آجري و پلاني خورشيدي شكل و مدور ، روي سكويي دايره مانند استوار شده و داراي 34 كنگره به ارتفاع 6 متر است.

برج آرامگاهي طغرل

برج طغرل از مهم ترين برج هاي آرامگاهي ايران به شمار مي رود. اين برج كه مغز ديوارهاي آن از خشت ، و نماي بيروني آن از آجر است، محوطه اي خورشيدي شكل دارد و بر روي سكويي مدور ساخته شده است . قطر برج 20/21 و ارتفاع آن 50/20 با ديوارهاي قطور به پهناي 80/2 متر است. اين بنا همراه با تزيينات آجري در پيشاني برج از شكيل ترين برج هاي آرامگاهي و از نظر قدمت ، متعلق به دوره سلجوقي است. آرامگاه «استاد سيد محمد محيط طباطبايي» در محوطه داخلي اين برج قرار دارد.

برج آرامگاهي علاء الدوله

برج آرامگاهي علاء الدين به صورت يك بناي منفرد در شمال مسجد جامعدر كنار ميدان اصلي ورامين واقع است. برخي از متون ، اين برج را علاء الدين نيز ناميده اند . از نظر تاريخي بر مبناي آنچه در كتيبه ي بنا ذكر شده « علاء الدوله » صاحب بقعه ، در چهارم صفر سال 675 هـ . ق در زمان سلطنت ايلخان مغول فوت شد و تاريخ اتمام آرامگاه سال 688 هـ .ق مقارن سال هاي آخر سلطنت ارغون خان بود. چنان كه از كتب انساب بر مي آيد، نسب او به امام سجاد (ع) مي رسد.

برج آرامگاهي كردان

روستاي كردان در فاصله 22 كيلومتري شمال غرب شهر كرجدر شمال اتوبان كرج – قزوين قرار دارد . اين برج در فاصله 800 متري روستا قرار گرفته و در داخل آن شاهزاده حسين مدفون است.
برج آرامگاهي شاهزاده حسين از نظر معماري در شمار برج هاي شكيل و زيبا ، و معماري آن قابل تعمق است. اين بنا با نمايي آجري و پلاني خورشيدي شكل و مدور ، روي سكويي دايره مانند استوار شده و داراي 34 كنگره به ارتفاع 6 متر است.
براساس شواهد موجود ، برج آرامگاهي شاهزاده حسين كردان از آثار دوره سلجوقيان به شمار مي رود. بناي ديگري در شمال اين برج مشاهده مي شود كه متعلق به « بي بي نساء » خواهر شاهزاده حسين است.

برج آرامگاهي ميدانك

بناي سنگي برج ميدانك در 60 كيلومتري جاده كرج – چالوس نزديك ميدانك گچسر قرار گرفته و بنايي هشت ضلعي با گنبد مخروطي است كه در يك طرف آن ايواني ساخته اند . فضاي داخلي بنا در اصل مربع است و تزئينات داخلي در بالا و نزديك سقف ، كاربندي هشت ضلعي است كه تبديل به دايره مي شود و در نهايت سقف را مدور مي سازد. شيوه ساختماني بنا ، آن را در رديف برج هاي آرامگاهي قرن هفتم هجري قرار مي دهد.

آب انبار سيد اسماعيل

اين بنا در محدوده بازار تهران و محله سيد اسماعيل واقع شده و بناي كنوني آن از آثار دوره قاجاريه است. اين بنا توسط بيگلربيگي وقت تهران «حاج عيسي» وزير و يا به روايتي «ميرزا موسي» در سال 1262 هـ. ق ساخته شد.
آب انبار سيد اسماعيل و بناهاي وابسته به آن به هنگام آباداني بيش از هزار متر مربع مساحت داشت كه امروزه به جز محوطه مخزن آن بقيه بنا از جمله راه پله و پاشير از بين رفته است. مخزن آب انبار سيد اسماعيل در دوره اخير به قهوه خانه و رستوران تبديل شده است .

آب انبار علي آباد

اين آب انبار در روستاي علي آباد باغ خواص از توابع شهرستان ورامين ، در شرق يخچال علي آباد قرار دارد. ورودي اين آب انبار كه با مصالح آجر و گل رس شكل گرفته ، در سمت شرق قرار دارد و داراي طاق هلالي است. ارتفاع سقف تا كف حدود 70/4 متر است. آب انبار علي آباد تا اواخر دوره قاجاريه مورد استفاده بود.

آب انبار حصار گلي

در شرق جاده پيشوا به مباركيه در دو كيلومتري شرق جاده اصلي ، روستايي به نام حصار گلي قرار دارد. آب انبار حصارگلي در داخل روستايي واقع است و 27 كيلومتر با ورامين فاصله دارد . اين اثر تاريخي كه تا اواخر دوره قاجاريه مورد بهره برداري قرار مي گرفت ، تمامي از آجر و ملات گچ شكل گرفته و راه دسترسي به مخزن آب از يك رديف پلكان آجري امكان پذير است.

ساير آب انبار ها

آب انبار معيـّر و آب انبار سنگلج از ديگر آب انبارهاي مشهور تهران است كه آثاري از آنها باقي مانده است. از ديگر آب انبارها مي توان به آب انبار آقا بهرام ، آب انبار سيد عبدالله دزفولي ، آب انبار امامزاده يحيي ، آب انبار بازارچه نو ، آب انبار صاحب ديوان ، آب انبار حاج علي ، آب انبار رضاقلي خان ، آب انبار حاج محمد كريم و ... اشاره نمود.

كليساي طاطاووس

كليساي طاطاووس يكي از قديمي‌ترين كليساهاي تهران است كه در اواخر قرن دوازدهم هجري قمري (سال 1178 هجري شمسي) ساخته شد.
اين كليسا مدفن چند تن از بزرگان ارمني ايران و بعضي شخصيت‌هاي خارجي است.

خانة مشيرالدوله

اين بناي قديمي در حد فاصل خيابان منوچهري و جمهوري اسلامي و در كوچه پيرنياي لاله‌زار واقع شده و منتسب به حسن پيرنيا ملقب به مشيرالدوله است كه از رجال برجستة دورة قاجار بود.
عمارت مشيرالدوله سه طبقه است و مصالح به كار رفته در آن عمدتاً خشت و آجر است، ولي شيوه پوشش در طبقات مختلف متفاوت است. تزيينات بنا در نهايت سادگي كار شده و سطوح نماي خارجي آن ساده و يكدست آجر با بندكشي گچي و سطح و داخل بنا نيز عمدتاً صاف و يكدست است. گچ‌بري و فرنگي كاري ايوان شمالي و كاشي كاري اتاق‌هاي زيرزمين بنا مهمترين تزيينات آن را تشكيل مي‌دهند. كاشي‌هاي به كار رفته در زيرزمين از جنس خشت و در ابعاد بزرگ است و منقوش به تصوير شخصيت‌هاي اساطيري و تاريخي است.
اكنون اين بنا در تملك دانشگاه علوم پزشكي تهران است و قرار است در آينده با همكاري سازمان ميراث فرهنگي به عنوان «مركز مطالعات تاريخ پزشكي» مرمت و مورد استفاده قرار گيرد.
اين بنا به لحاظ قدمت و اهميت معماري آن تحت شماره 1899 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

ديگر خانه‌هاي قديمي تهران

خانة احساني واقع در خيابان اميركبير، پامنار، كوچة بهاءالدوله.
خانة بازار مسگرها واقع در خيابان شهيد مصطفي خميني.
خانة صفوي واقع در خيابان شهيد مصطفي خميني، سرچشمه.
خانة ماندلا (كوشك) واقع در خيابان فردوسي، خيابان كوشك.
خانة قوام‌السلطنه واقع در خيابان سي تير كه اكنون موزة آبگينه است.
خانة ابوالقاسم تفصيلي واقع در خيابان اميركبير روبه‌روي اكباتان.
خانة هدايت واقع در خيابان هدايت.
خانة استاد حسين بهزاد واقع در خيابان بهزاد (شهيد حسن نو فلاح).
خانة كلارا آبكار واقع در خيابان جمهوري.
خانة قديمي سه راه امين حضور مربوط به دورة قاجاريه، سه راه امين حضور.
خانة علاءالدوله مربوط به دورة قاجاريه خيابان فردوسي.
خانة نصرالدوله مربوط به دورة قاجاريه، سرچشمه، كوچة مرآت.
خانة مستوفي‌الممالك مربوط به دورة قاجاريه، بوذر جمهري، گذر مستوفي.

پل كُردان

اين پل مربوط به دوره ي صفوي است و در 2 كيلومتري شمال غربي روستاي كردان كرج قرار دارد.

پل بادامك

اين پل از آثار دوره قاجاريه است و در كنار روستاي بادامك در مسير شهريار قرار دارد و روي يكي از شعب رودخانه ي كرج قرار دارد.

پل باقرآباد

اين پل در 25 كيلومتري جنوب غربي تهران و روي يكي از شعب رودخانه ي جاجرود قرار دارد.

پل جاجرود

اين پل در 30 كيلومتري شمال شرقي تهران روي رودخانه ي جاجرود واقع شده و از آثار دوره ي صفويه است

صفوي حسن آباد

اين پل روي رودخانه شور (قره سو) در مسير جاده تهران قم و از آثار دوره ي صفوي است.

بازار بين‌الحرمين

اين بازار بين مسجد امام خميني (شاه سابق) و مسجد جامع واقع شده و در زمان محمد شاه ساخته شده است. بازار بين‌الحرمين عرضه كنندة نوشت افزار و كاغذ و مقواست.
علاوه بر بازارها و تيمچه‌هايي كه به اجمال مورد بررسي قرار گرفت، در سطح استان تهران بازارهايي ديگر نيز وجود دارد كه ضمن حفظ ماهيت تجاري خود، به عنوان مراكز گردشگاهي نيز شناخته شده‌اند. از جملة اين بازارها مي‌توان به بازارچه‌هاي هنري، بازارچه‌هاي خود اشتغالي و بازارچه‌هاي صنايع دستي اشاره كرد.

تيمچة كتاب فروشان

ساختمان تيمچة كتاب فروشان، متعلق به قرن سيزدهم هجري قمري است. پوشش بزرگ ضربي، و يزدي بندي‌هاي آن چشم‌گير است.

تيمچة صدراعظم

اين تيمچه كه در قرن سيزدهم هجري قمري، به همت ميرزا علي خان اتابك صدراعظم ايران ساخته شد؛ داراي پوشش عظيم ضربي با حجره‌هاي دو طبقه است.

تيمچة صدراعظم

اين تيمچه كه در قرن سيزدهم هجري قمري، به همت ميرزا علي خان اتابك صدراعظم ايران ساخته شد؛ داراي پوشش عظيم ضربي با حجره‌هاي دو طبقه است.

چهار سوق بزرگ

چهار سوق بزرگ، يكي از قديمي‌ترين بناهاي تهران است كه در بازار اصلي شهر تهران و در اواسط قرن سيزدهم هجري قمري، پس از انتخاب اين شهر به پايتختي ايران، ساخته شد.

تيمچة مهديه

تيمچة مهديه كه در اواسط قرن سيزدهم هجري قمري ساخته شده، داراي سقف بزرگ ضربي و يزدي بندي‌هاي محكم و عالي است.

تيمچة قيصريه

تيمچة قيصريه در اواسط قرن سيزدهم هجري قمري و در زمان قاجاريه ساخته شده است. اين بناي معروف شامل سقف عظيم دو پوششي است و يزدي بندي‌هاي محكمي دارد كه در بازار بزرگ و پس از بناي چهار سوق بزرگ واقع شده است.

تيمچة علاءالدوله

اين بنا در ميانة قرن سيزدهم هجري قمري به وسيله شخصي به نام علاءالدوله ساخته شده است و از ويژگي‌هاي معماري تيمچه‌هاي بازاري ايران برخوردار است.

بازار تهران

بازار اصلي تهران كه در زمان فتح‌علي شاه قاجار شكل گرفت، امروزه مجموعه‌اي است از دالان‌ها و كوچه‌هاي تو در تو با رديف دكان‌ها و راستة مغازه‌هايي كه گويي تمامي ندارند. گرچه از چند دهة قبل مراكز تجاري تازه‌اي در جاهاي ديگر تهران شكل گرفته است، ولي بازار تهران همچنان از مراكز اصلي داد و ستد تجاري اين شهر و حتي كشور به شمار مي‌آيد.
برخي بخش‌هاي آن مانند بازار بين‌الحرمين (مركز صنعت چاپ و انتشارات و كتاب‌فروشي‌هاي روزگار قديم، در ميان دو مسجد شاه و جامع)، ديگر آن نقش پيشين را ندارند، اما هنوز از جنبة تجاري، رونق بسيار دارند. گذشته از كالاهاي سنتي مانند فرش، حتي برخي اقلام كم مصرف و كمياب مانند قطعات يدكي بعضي دستگاه‌هاي خانگي را تنها در بازار مي‌توان يافت. تعميرگاه بعضي ابزارها نيز هنوز تنها در بازار است.
نوسازي بازار تهران و بهبود وضعيت بهداشتي و ايمني آن مانند آنچه در برخي شهرهاي ديگر ايران انجام شده، ظاهراً خيلي بيش از آنچه كه لازمة تهية طرحي اساسي بوده به تعويق افتاده است. اجراي طرح بهسازي و نوسازي بازار مي‌تواند جاذبة بازار سنتي را حفظ كند، در همان حال كه مي‌تواند به رونق داد و ستد و كسب و كار، سهولت رفت و آمد و اطمينان از جنبه‌هاي ايمني و بهداشتي آن بيفزايد.

سبزه ميدان

اين محل كه در گذشته بسيار گسترده بود، محل كشتار حيوانات و اعدام محكومان بود. به گفته اعتمادالسلطنه، وجه تسمية سبزه ميدان اين بود كه زمان سلطنت زنديه و سپس در دوران قاجاريه در اين محل كه به ظاهر دشتي گسترده بود انواع سبزي‌ها را براي مصرف اهالي تهران كشت مي‌كردند.
در سال 1268 قمري حاجب‌الدوله به دستور ميرزا تقي خان اميركبير تغييراتي عمده در وضع ميدان داد و آنجا را به كلي از وضع ناگوار و آلودة قبلي بيرون آورد. از رويدادهاي مهمي كه در اين ميدان رخ داده به دار آويختن هفت نفر از جماعت بابيه بود كه به توطئه بر ضد ناصرالدين شاه متهم شده بودند. باز در همين محل بود كه گروهي از مشروطه خواهان از جمله ملك المتكلمين و صور اسرافيل را به محاكمه كشيدند و حكم اعدام را دربارة آنان به اجرا گذاشتند. اين ميدان امروزه نيز به همين نام خوانده مي‌شود.

ميدان امام خميني (توپخانه)

ميدان توپخانه ميداني وسيع و بزرگ است كه امروزه ميدان امام خميني ناميده مي‌شود. اين ميدان پيش از اين به نام ميدان سپه نيز شهرت داشت.
ميدان امام خميني در گذشته، بخشي از ارگ سلطنتي قديم بود و كساني كه قصد ورود به تهران را داشتند، بايد از اين ميدان مي‌گذشتند. در ميان ميدان، يك توپ بزرگ قرار داشت كه به غنيمت گرفته شده بود. اين ميدان در سال 1267 قمري كه مصادف با اوايل سلطنت ناصرالدين شاه بود و به دستور ميرزا تقي خان اميركبير صدراعظم و با نظارت محمد ابراهيم خان وزير نظام وقت تجديد بنا شد و نام آن را به طور رسمي ميدان توپخانه ناميدند.
اينك در اين ميدان، به جز بنايي قديمي كه روزي محل بانك شاهي بود و امروزه به بانك تجارت تغيير يافته و همچنين بناي قديمي موزة 13 آبان (موزة صنعتي) و در غربي قورخانه، بناي قديمي ديگري باقي نمانده است. شهرداري تهران نيز كه در ضلع شمالي ميدان قرار داشت ويران شد و در حال حاضر از آن براي ايستگاه اتوبوس استفاده مي‌شود. در ضلع جنوبي ميدان، ساختمان مركزي ماركوويو (ارتباطات راه دور) مخابرات قرار دارد.

ميدان محمديه (اعدام)

اين محل از ميدان‌هاي قديمي شهر تهران است كه در روزگار گذشته در خارج از محدودة شهر بود و براي رسيدن به آن لازم بود از كوچه‌هاي كج و معوج و پيچ در پيچ بسيار گذشت. زيرا مانند امروز از طريق خيابان خيام راه مستقيمي كه بتوان به وسيلة آن به اين ميدان رسيد وجود نداشت.
وجه تسمية نام اعدام به اين خاطر بود كه محكومان به اعدام را در وسط اين ميدان به دار مجازات مي‌آويختند.
نام كنوني اين ميدان «محمديه» است. وجه تسمية اين نام شايد به خاطر دروازه‌اي باشد كه در زمان محمد شاه قاجار، بين اين ميدان و آرامگاه سيد ناصرالدين ساخته شده بود كه به نام دروازة محمديه يا دروازة غار قديم خوانده مي‌شد و اكنون نام آن را بر اين ميدان گذاشته‌اند.

ميدان ارگ

در زمان‌هاي گذشته، براي مسافران خارجي و شايد هم براي افراد محلي، جالب‌ترين بخش تهران، محل چهارگوش و وسيعي بود به نام ارگ كه بخش قابل توجهي از جنوب ميدان توپ‌خانه را در برگرفته بود. از هنگامي كه نوسازي شهر با تخريب اين نواحي شروع شد، ديگر از چهرة ارگ هيچ اثر و نشانه‌اي نماند.
ارگ از ميدان‌هاي مهم دارالخلافه تهران بود كه سابقة آن به دوره شاه تهماسب صفوي مي‌رسيد. اين ميدان در گذشته محصور بود و اطراف آن را خندق حفر كرده بودند و بيشتر بناهاي سلطنتي در داخل آن قرار گرفته بود. نام اين ميدان از زمان فتح‌علي شاه به يادگار مانده است. در زمان ناصرالدين شاه، آن را به اسامي مختلف، ميدان شاه، ميدان توپ‌خانه و باغ گلشن مي‌ناميدند و اينك به همان نام قديمي ارگ معروف است.
محدودة جغرافيايي ارگ تهران در زمان ناصرالدين شاه، در مقايسه با وضع خيابان‌هاي جديد تهران، چنين بود: از شمال به محوطة بين ضلع جنوبي ميدان سپه و قسمتي از خيابان سپه (خيابان مريض خانة سابق) و خيابان بوذر جمهري تا چهار راه گلوبندك، از جنوب به خيابان ناصر خسرو (ناصريه)، از شرق به خيابان خيام (جليل آباد) و از مغرب به گلوبندك تا ميدان امام خميني.
در سال 1281 هجري شمسي براي نوسازي و بازسازي اين محوطه اقدام‌هاي گسترده به عمل آمد، در وسط آن يك حوض بسيار بزرگ ساختند و دو جادة سنگ فرش براي عبور كالسكه و درشكه ايجاد كردند و در بقية فضاي آن نيز درخت كاشتند.
ارگ سلطنتي را با حصار و بارويي بلند كه ارگ و عمارت شاهي و كاخ سلطنتي را با چهار دروازه از شهر مجزا مي‌كرد، محصور كرده بودند. محل اين دروازه‌ها، يكي در مدخل باب همايون بود و ديگري در انتهاي ميداني كه اكنون ساختمان وزارت امور خارجه در آن است و به آن دروازة نقاره‌خانه مي‌گفتند. در زير اين دروازه، انبار زيرزميني و زندان سياسي قاجار قرار داشت كه معروف به دوستاق خانه. دو دروازة ديگر، يكي در جهت شرق ارگ قرار داشت كه به آن دروازة اندرون مي‌گفتند و ديگري در ضلع غربي ميدان قرار گرفته بود و دروازة جليل آباد نام داشت. كاربرد اين دروازه‌ها چنين بود كه در طول سال بر فراز آن‌ها سه نوبت طبل مي‌زدند. نخستين ضربه‌هاي طبل يك ساعت از شب گذشته نواخته مي‌شدند كه به آن «ورچين ورچين» مي‌گفتند، يعني كسبه بايد بساط خود را زود برچينند و به خانه بروند. سپس، سه ساعت از شب گذشته در ميدان ارگ طبل «بگير و ببند» و شيپور مي‌زدند كه علامت آن بسته شدن دروازه‌هاي ارگ بود. هيچ كس پس از آن ساعت نمي‌توانست در اين منطقه رفت و آمد كند. از آن ساعت به بعد نگهبانان و قراولان كاخ‌هاي سلطنتي رفت و آمد مردم را زير نظر مي‌گرفتند و تنها به كساني كه اسم رمز را مي‌دانستند اجازة ورود به داخل ارگ را مي‌دادند.

ميدان اسب دواني (باغ شاه)

اين باغ از آثار دورة ناصرالدين شاه است. باغ شاه ميداني بود براي اسب دواني كه پيش از توسعة تهران، خارج از شهر و در سمت غرب آن بود. فتح‌علي شاه قاجار عمارتي در شمال ميدان احداث كرد و محمدشاه هم عمارتي به آن اضافه كرد. در سال 1276 هجري قمري ناصرالدين شاه بنايي ديگر به آن افزود و ميدان اسب‌دواني را جلو آن ساخت. اندازة محيط اين ميدان نيم زرع بود و اوايل هر بهار، اسب‌ها را به دور آن مي‌دواندند. ناصرالدين شاه در سال 1299 هجري قمري آنجا را به صورت باغي عالي درآورد كه در آن درخت كاشتند و چند عمارت ديگر و نيز يك استخر آب در ميان آن ساختند. سپس در جزيرة وسط استخر، مجسمة ناصرالدين شاه را كه سوار بر اسب بود نصب كردند.
بيش از ششصد فواره در جدول‌ها و درياچة آن به كار رفت و باغ وحش كوچكي نيز در اطراف قسمت جنوبي آن ساخته شد. اين باغ تا زمان رضا شاه كه درخت‌هاي آن را كندند و به ميدان مشق افراد و افواج نظامي تبديل شد، باقي بود.

ميدان حسن آباد

ميرزا يوسف آشتياني، صدراعظم ناصرالدين شاه، اين ميدان را كه آخرين حد شمال غربي شهر تهران بود به نام پسرش، ميرزا حسن مستوفي‌الممالك بنا نهاد. در فاصلة سال‌هاي 1303 تا 1312، چهار ساختمان با اقتباس از پالاديو، معمار معروف عصر رنسانس ايتاليا، در چهار سوي آن بنا شد. يكي از آن‌ها تخريب و به جاي آن در سال 1345 ساختماني چند طبقه براي بانك ملي ساخته شد. اما بقيه در فهرست آثار ملي قرار گرفت و از ويراني مصون ماند. متأسفانه شكل زيبا و هماهنگ ميدان هم به هم خورد.
اينك مرمت كل اين ميدان كه سال‌هاست بحث آن ادامه دارد، در تصور كار قرار گرفته است. آخرين تغييري كه در ساختار ميدان حسن آباد ايجاد شد، تخريب فلكه وسط آن در جريان ساختن تونل مترو بود. مي‌توان اميد داشت كه با بازپيرايي كل ميدان، فضايي مناسب براي آن طرح‌ريزي شود.

ميدان بهارستان

بناهاي قديمي و مهمي مانند ميدان و كاخ بهارستان در شهر تهران، تداعي كنندة حوادث و ماجراهاي تعيين كنندة تاريخ معاصر كشور است. كاخ بهارستان را كه ميرزا حسين خان سپه سالار بنياد گذاشت، بعدها محل مجلس شوراي ملي شد. اين بنا، تنها يادگار آن روزگار است كه اينك در اين ميدان بر جاي مانده است. تنديس وسط ميدان، چند بار عوض شد. ساختمان بهارستان متحمل گلوله‌هاي توپ و دست كم دو آتش سوزي بزرگ شد. اين ميدان شاهد زد و خوردها، ميتينگ‌ها، تظاهرات و تيراندازي‌هاي بسيار و محل ترورهاي سياسي مهم و تاريخ‌ساز بوده است.
سمت شمال اين ميدان، محل باغ نگارستان فتح‌علي شاه قاجار بود كه مدخل آن در جلو ميدان بهارستان و خود باغ نيز در شمال ميدان بود. در سال 1284 هجري قمري كه شهر تهران را توسعه دادند، اين باغ جزو شهر تهران شد و بعدها زمين آن را قطعه قطعه كردند و ساختمان‌هاي مختلف در آن ساختند. دفتر لغت‌نامه دهخدا و مؤسسه تحقيقات اقتصادي و اجتماعي دانشگاه تهران در دهه‌هاي 1330 به بعد در يكي از ساختمان‌هاي اين باغ استقرار يافت و سپس مجموعة ساختمان مذكور به دانشكده علوم اجتماعي و تعاون دانشگاه تهران تبديل شد. در حال حاضر اين ساختمان به عنوان مركز آموزش دوره‌اي تحصيلات تكميلي علوم انساني و اجتماعي دانشگاه تهران مورد استفاده قرار مي‌گيرد. موزه هنرهاي ملي در قسمت جنوبي فعلي اين باغ قرار دارد كه ورودي آن از درب مجموعه ساختمان‌هاي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است. فضاهاي معماري و طبيعي به جا مانده از اين باغ هنوز زيبا و دلنواز است.