شهر ديواندره مركز شهرستان ديواندره در فاصله 99 كيلومتري شمال سنندج و در مسير جادة سنندج به سقز قرار گرفته است شهر ديواندره امروزي در يك دهة قبل به شهرستان تبديل شده است. قسمت وسيعي از اين شهرستان را دشت مرتفع اوباتو فرا گرفته، ارتفاع اين دشت از سطح دريا 2200 متر است. شهر كوچك زرينه كه در مركز دشت اوباتو قرار دارد از سردترين شهرهاي استان محسوب مي‌گردد و در قسمت غربي شهرستان، كوه چهل‌چشمه با ارتفاع 3173 واقع شده و در جنوب اين كوه دشت سرسبز سارال قرار گرفته است. مراتع اين دشت از نوع درجه يك بوده و دشت‌هاي پر از گل اين منطقه در فصل بهار مشهور است. مهمترين رودخانه اين شهرستان رود قزل‌اوزن است كه از كوه‌هاي چهل‌چشمه سرچشمه مي‌گيرد. شغل بيشتر مردم كشاورزي و محصولات عمدة آن گندم، جو، نخود وآفتابگردان مي‌باشد. اماكن باستاني بسياري در نقاط مختلف شهرستان وجود دارد كه غار تاريخي كرفتو مهمترين آن است همچنين در شهرستان ديواندره تصوف و طريقت داراي شعبات مختلفي مي‌باشد كه مهمترين آن طريقت قادري است در اين شهرستان 22 خانقاه وجود دارد.

مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان ديواندره:

1 - غار باستاني كرفتو:

اين غار در 67 كيلومتري شمال شهر ديواندره قرار گرفته است غار كرفتو جزو زيباترين و با اهميت‌ترين غارهاي طبيعي و دست‌ساز ايران محسوب مي‌شود كه در ادوار مختلف مورد استفاده و سكونت انسان بوده و طي اين دوره‌ها جهت سكونت تغيير حالت داده و فضاهايي به صورت معماري و صخره‌اي در 4 طبقه و در دل كوه حفر شده است به دليل وجود كتيبه‌اي يوناني بر سردرب يكي از اتاقتهاي طبقه سوم از آن به عنوان معبد هراكلس (هركول) نام مي‌برند. ستون فقرات غار 750 متر طول دارد و درون غار فضاها و راهروها و دالانهاي معتددي را به وجود آورده‌اند كه در ميان غارهاي دست‌كن انسان از معماري كاملي برخوردار است اين غار مهمترين جاذبة تاريخي قابل بازديد استان مي‌باشد كه موقعيت كم‌نظير آن در مجاورت ساير سايت‌هاي تاريخي مانند قلعة باستاني زيويه و مجموعة تاريخي تخت سليمان موجب شده است كه اين اثر مورد توجه و بازديد گردشگران قرار گيرد در اين مجموعه تسهيلاتي مانند پاركينگ، سكو هاي استراحت، سرويس بهداشتي، پايگاه پژوهشي ميراث فرهنگي و سايت اطلاع‌رساني گردشگران وجود دارد.

2- كوهستان چل‌چمه (چهل‌چشمه):

اين كوه در فاصلة 64 كيلومتري غرب شهرستان ديواندره قرار گرفته است روستاي تبت محل تجمع كوهنوردان در دامنه اين كوه قرار گرفته است قلة بلند اين كوه شاه‌نشين نام داشت و ارتفاع آن 3173 متر مي‌باشد در مسير صعود به اين كوهستان چندين آبشار زيبا به همراه چشمه‌هاي بي‌شمار و رودخانه‌هاي كوچك وجود دارد كه مناظر بسيار بديعي را به وجود آورده‌اند. رودخانة قرل‌اوزن از اين كوه سرچشمه مي‌گيرد اين كوهستان محل رشد گياهان دارويي و غذايي و قارچ‌هاي خوراكي مي‌باشد و هرساله تعداد زيادي از گروه‌هاي كوهنوردي به اين كوه صعود مي‌نمايند.

3- منطقة شكار ممنوع زرينه اوباتو :

اين منطقه به مساحت 24000 هكتار در 16 كيلومتري شمال ديواندره زيستگاه مناسبي جهت گونه‌ پرنده حمايت شده و رو به انقراض ميش‌مرغ مي‌باشد.

اين شهر در دشت وسيعي در 90 كيلومتري شرق سنندج و شمال غربي همدان در طول جاده سنندج همدان توسعه يافته است مركز حكومت اين شهر در گذشته روستائي به نام قصلان در 8 كيلومتري محل قروه امروزي بوده است كه توسط امان‌ا.. خان بزرگ والي كردستان در محوطه آن بناهايي از قبيل : قلعه، عمارت، مسجد حمام و باغ و بيشه بزرگي احداث شده بود و اكنون آثار بعضي از آن‌ها باقي مانده است. در حال حاضر شهر قروه به علت قرار گيري در مسير جاده همدان – تهران و موقعيت طبيعي آن از لحاظ دشت‌هاي بزرگ كشاورزي و كانسارهاي معدني به مهمترين شهر استان از لحاظ كشاورزي، صنعتي و معدني تبديل شده است به طوريكه انواع سنگ‌هاي ساختماني و تزئيني معادن اين شهر به كشورهاي اروپائي و عربي صادر مي‌گردد هم‌چنين ذوب آهن كردستان و برخي واحدهاي صنعتي ديگر در اين شهرستان احداث شده ا ند در حال حاضر قروه به دليل وجود چشمه آب گرم معدني مورد توجه مسافرين و گردشگراني است كه به اين شهر سفر مي‌كنند.

مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان قروه:

1 - درياچه سراب

اين درياچه كوچك كه به سراب قروه مشهور است منبع تأمين كننده آب آشاميدني قروه نيز مي‌باشد و در فاصله اندكي از شهر گرفته است در كنار اين درياچه امكانات قايق‌سواري بر روي درياچه وجود دارد.

2- چشمة آب معدني و امامزاده باباگرگر

روستاي باباگرگر در 18 كيلومتري شمال شهر قروه قرار گرفته است در كنار اين روستا آرامگاه يكي از امامزادگان به نام سيد جلال مشهور به باباگرگر وجود دارد كه در تمام منطقه كردستان مشهوراست و حتي از ساير استانها جهت زيارت آن به اين استان مي‌آيند. اين امامزاده مورد توجه تمامي اهالي از تشيع و تسنن مي‌باشد. در كنار اين امامزاده چندين چشمه آب گرم معدني با خواص درماني وجود دارد كه بزرگترين آن به دكتر مشهور است و داراي خواص درماني بي شماري است. يكي از عارضه‌هاي طبيعي جالب در كنار اين مجموعه گدازه آتشفشاني مشهور به «سنگ اژدها» بوده و ظاهر آن شبيه حيوانات عظيم‌الجثه ماقبل تاريخ است.

3- حمام تاريخي قصلان

در روستاي قصلان در 8 كيلومتري شمال شهر قروه يك باب حمام قديمي مربوط به دورة قاجار وجود دارد كه داراي قسمتهاي مختلف و تزئينات كاشي‌كاري، آهك‌بري است اين حمام توسط ميراث فرهنگي و گردشگري مرمت شده است اهميت اين حمام علاوه بر قدمتش از لحاظ نزديكي با شهر قروه و قرارگيري آن بر سر راه چشمه و آب معدني باباگرگر است.

4- منطقه حفاظت شده بدر و پريشان

كوه‌هاي بدر و پريشان با ارتفاع نزديك به 3200 متر از مهمترين ارتفاعات استان محسوب مي‌گردند كه از لحاظ كوه‌نوردي و دامنه‌پيمائي در استان كردستان حائز اهميت هستند همچنين منطقة حفاظت شدة بدر و پريشان از زيستگاههاي مناسب كل ويز بوده و از نظر پوشش گياهي و منابع آبي نيز از نقاط مهم استان محسوب مي‌گردند.

5- كوه و امامزاده شيدا

در فاصلة 48 كيلومتري شمال‌غربي قروه در نزديكي روستايي به همين نام بر فراز كوه امامزاده‌اي مدفون است كه به شيدا معروف است در فصل بهار كوه شيدا از طبيعت بسيار زيبايي برخوردار است (سبحان وردي خان اردلان سردار نامي نادرشاه افشار نيز در اين كوه مدفون است.) در نزديكي اين روستا و در مسير آن بر روي رودخانه شور پل تاريخي فرهادآباد احداث شده است. اين پل، يكي از پل‌هاي تاريخي زيبا است. و ديدن آن براي علاقمندان به آثار تاريخي مي تواند حائز اهميت باشد.

6- ساير جاذبه‌هاي شهرستان قروه

- پل تاريخي فرهادآباد در فاصلة 45 كيلومتري شهر قروه كه در دورة صفويه بر روي رودخانه شور احداث شده است.

- آثار صخره‌اي كوه فرهاد تراش روستاي وينسار

اين شهرستان در فاصله 92 كيلومتري غرب سنندج و در همسايگي شهرستان مريوان قراردارد سروآباد تا سال 1382 يكي از بخش‌هاي مريوان بوده و در اين سال از شهرستان مريوان مجزا و مستقل شده است.

سروآباد مهمترين منطقه استان از لحاظ اهميت و تعدد جاذبه‌هاي طبيعي است قسمت اعظم منطقه اورامان كه داراي ارزش تاريخي، فرهنگي و طبيعي قابل توجهي است در اين شهرستان واقع شده است. سروآباد از ديرباز مركز تصوف و محل اجتماع دراويش و صوفي‌هاي طريقت‌هاي مختلف بوده و آبادي دورود به عنوان يكي از پايگاه تصوف منطقه در حومه سروآباد واقع گرديده است. كشت توت‌فرهنگي به عنوان ميوة فصل از شهر سروآباد فعلي به ساير قسمتهاي استان منتقل شد بيشترين مردم منطقة اورامان كه در اين شهرستان زندگي مي‌كنند از صنايع دستي قابل توجهي برخوردار هستند به ويژه اينكه صنعت جولايي(نساجي سنتي)، كلاش‌دوزي، صنايع چوبي در اين منطقه رونق بسيار دارد آبشارهاي فصلي ، چشمه‌هاي آب‌معدني مانند چشمة گواز و غارهاي تاريخي و طبيعي بسياري در شهرستان سروآباد وجود دارد كه متأسفانه به علت شرايط كوهستاني و بكر آن مورد استفاده گردشگران واقع نشده است.

مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان سروآباد:

تفرجگاه ذرلي و دركي :

دزلي و دركي نام دو روستاي سرسبز و زيباي كوهستاني مي‌باشند كه در فاصله 30 و 35 كيلومتري سروآباد قرار گرفته‌اند جاده دسترسي به اين تفرجگاه آسفالت بوده و مسير آن به عنوان ورود به منطقه اصلي اورامان از اهميت خاصي برخوردار است در فصل بهار به علت روحيه شاد مردم منطقه، گروه‌هاي موسيقي و رقص كردي بسياري به صورت خودجوش در اين مكان برنامه اجرا مي‌نمايند كه ديدن آن در كنار مردمي كه در دامن طبيعت زيبا لباس‌هاي محلي زيبا پوشيده‌اند خالي از لطف نيست بازديد از اين منطقه در برنامة تمامي تورهاي استان گنجانده شده است.

2- چشمه آب معدني بل:

در منطقه اورامان در مرز استان كردستان و كرمانشاه و در فاصله بين روستاي ناو از استان كردستان و روستاي هجيج از استان كرمانشاه و در كنار رودخانه خروشان سيروان چشمه يا آبشار معدني بل قرار گرفته است اين چشمه از لحاظ شرب و داشتن املاح معدني بسيار مشهور بوده به طوري كه در كنار آن 2 واحد كارخانه توليد آب معدني احداث شده است چشمه آب معدني بل به علت قرارگيري در مسير جاده اورامان و رودخانه سيروان و هم‌چنين نزديكي به روستاي شگف‌انگيز هجيج از جمله جاذبه‌هاي گردشگري استان است.

3- رودخانه سيروان :

اين رودخانه در جنوب غربي استان جريان دارد كه پس از دريافت آبهاي بخش‌هاي جنوب‌غربي، غرب و مركز استان مانند قشلاق، گاوه‌رود و گردلان به نام سيروان خوانده مي‌شود بخش عمده اين رودخانه در شهرستان سروآباد و منطقه باستاني اورامان جريان دارد و سپس در خاك عراق پس از پيوستن به رودخانه دياله وارد رود بزرگ دجله مي‌گردد و در واقع اين رود طولاني‌ترين رودخانه استان مي‌باشد. حواشي اين رود بسيار زيبا و بستر و كناره‌ها آن زيستگاه انواع پرندگان و ماهيان مي‌باشد كه از لحاظ بهره‌برداري تفريحي و توريستي بسيار مناسب است. بهترين مسير و چشم‌انداز براي ديدن عظمت و زيبائي سيروان فاصله بين روستاهاي اسپريز تا هجيج است كه به علت قرارگيري جاده شني در راستاي رودخانه داراي ايستگاه‌هاي مهم و باارزش بصري فوق‌العاده جهت فراغت، عكاسي و تصوير برداري مي‌باشد. هم‌چنين اين رودخانه به علت خروشان بودن محل تمرين و مسابقات قايقرانان استان و حتي ملي و بين‌المللي است.

4- اورامان (هورامان):

هورامان شامل مناطقي از جنوب غربي استان است كه قسمتي از شهرستانهاي سنندج و كامياران و بخش زيادي از سروآباد را در بر مي‌گيرد. مشخصه اصلي هورامان ساختار طبيعي آن شامل كوه‌هاي سربه فلك كشيده، جنگل و رودخانه است و از لحاظ فرهنگي شامل مناطقي است كه با لهجه كردي هورامي صحبت مي‌كنند طبيعت كوهستاني كه شامل كوه‌هاي رفيع و دره‌هاي عميق است مردمي سخت كوش را برورده نموده كه نمود عيني آن در تمام شئونات زندگي مانند معماري پلكاني، كشاورزي پلكاني، اعتقادات خالص ديني، تعهد به برگزاري رسومات قديمي نمايان شده است.

مهمترين رودخانه استان با نام سيروان در اورامان جاري است و بيشتر قلل مرتفع با ارتفاع بيش از 3000 متر در منطقه اورامان قرار گرفته‌اند كه كوه شاهو با ارتفاع 3390 مهمترين آنها است.

5- روستاي شگفت‌انگيز اورامان تخت:

اين روستا به عنوان مركز اورامان در 65 كيلومتري جنوب‌غربي سروآباد قرار گرفته و مردم اورامان معتقدند كه زماني اين روستا مركز حكومت و پايتخت حكام محلي بوده است لذا كلمة تخت به معني پايتخت مي‌باشد و اين نشان از عظمت اين منطقه درگذشته دارد در حال حاضر اين روستا تبديل به مركز بخش شده است و حدود 540 خانوار در آن سكونت دارند نماي اين روستا نه تنها به خاطر معماري پلكاني خانه‌هاي آن بسيار ديدني است بلكه به خاطر شكل هرم‌گونه روستا است كه قلعه‌اي باستاني در رأس آن قرار دارد ارزش اين روستا از چندين لحاظ مهم است مانند برگزاري مراسم سالانه پيرشاليار در بهار و زمستان ، پوشش گياهي ، لباس كامل كردي، موسيقي عرفاني، روحيه مضاعف مهمان‌نوازي، كوچ ييلاقي به مناطق مرتفع كوهستاني و .. راه دسترسي به اين روستا از طريق سه‌راهي موسوم به « بيه‌كره» و سپس روستاهاي دزلي و دركي بوده كه مجموعاً بيش از 60 كيلومتر راه آسفالت و حدود 2 كيلومتر آن شني است.

6- مراسم سالانه عروسي پيرشاليار:

مراسم جشن عروسي پيرشاليار يكي از جشن‌هاي رايج است كه هرساله 45 روز بعد از شروع فصل زمستان و هم زمان با جشن سده به مدت 2 هفته در روستاي اورامان تخت برگزار مي‌گردد. اين مراسم ، سالگرد ازدواج پيري افسانه‌اي به نام شاليار است كه ريشه در اسطوره‌ها و اعتقادات و آيين‌هاي قديم مردم اين سرزمين دارد اين مراسم طي مراحل مختلف مانند قرباني كردن گاو و گوسفند، دف‌نوازي و رقص عرفاني و پخش نذورات، مراسم تبرك تسبيح و كفش پير و پخت نوعي نان و در نهايت با رفتن به زيارت مزار پير به پايان مي‌رسد.

ديدن اين مراسم همراه با مراسم ذكر و سماع و ذبح حيوانات در فضاي كوهستاني و بافت پلكاني خانه‌ها در ميانة زمستان با وجود جمعيت بسيار روستائيان اورامي كه همگي لباس محلي بر تن دارند بسيار باارزش و ديدني است و از لحاظ فرهنگي و مذهبي بسيار با اهميت مي‌باشد هرساله تعداد بسيار زيادي گردشگري و هم‌چنين عكاس، فيلمبردار، محقق و تعدادي خارجي از اين مراسم بازديد مي‌نمايند قابل ذكر است در چهل و پنجمين روز بهار كه مصادف با 15 ارديبهشت است مراسمي تحت عنوان كومساي در مزار پير شاليار برگزار مي‌گردد كه به علت سرسبزي و هواي مناسب اورامان تورهاي گردشگري بسياري را به منطقه جذب مي‌نمايد

شهرستان كامياران در جنوب استان كردستان و در فاصلة 70 كيلومتري جنوب سنندج و در مرز دو استان كردستان و كرمانشاه و مابين مراكز اين دو استان قرار گرفته است ارتفاع اين شهر از سطح دريا 1440 متر و داراي مناطق جنگلي و ييلاقي زيادي مي‌باشد قسمت اعظم كوه بزرگ و با عظمت شاهو به عنوان مرتفع‌ترين نقطه استان (3390 متر) و رودخانة خروشان سيروان در اين شهرستان واقع شده است اين شهرستان به عنوان مدخل جنوبي استان و قرارگيري به راه عبور اصلي و ارتباطي استان‌هاي جنوبي به منطقة غرب و شمال غرب از اهميت ويژه‌اي برخوردار است هرچند كه مدت زيادي از تبديل شهر كامياران به شهرستان نمي‌گذرد اما وجود كتيبه‌ها و سنگ‌نوشته‌هاي موجود در روستاي تنگي‌ور واقع در 40 كيلومتري شمال غربي شهر كامياران مربوط به آشوريان و وجود مساجد عبداللهي در روستاي تنگي‌ور و بزوش حاكي از سابقه سكونت در قبل از اسلام و گرويدن مردم شهرستان به دين مبين اسلام ، در صدر اسلام است.

شهرستان كامياران از نقاط تفرجگاهي قابل توجه‌اي برخودار است كه اهم آنها رشته كوه شاهو، كوه شيرين سوار، باغ شيخ عمر در پالنگان، درة باشكوه تنگي‌ور، منطقة ديدني شيلات پالنگان، نقاط زيباي حوالي روستاي نير و تنگي‌سر، نقاط زيباي روستاهاي نشور تا دامنه كوه عوالان رودخانة كاوه‌رود و درياچة سد عظيم گاوشان مي‌باشد . همچنين به علت اعتقادات عميق مردم به دين مبين اسلام اين شهرستان داراي تكاياي مشهوري است كه تكاياي شيخ راغب حسامي، شيخ اسماعيل حسيني و تكيه خليفه حسين در شهر كامياران از جايگاه ويژه‌اي برخوردار هستند.

به علت وجود باغ‌هاي فراواني كه در روستاهاي اطراف وجود دارد ميوه‌هاي سردرختي مانند گردو، زردآلو، انار و بادام از صادرات اين شهرستان محسوب مي‌گردند بخش اعظم توت‌فرنگي به عنوان ميوة فصل استان در باغات اين شهرستان توليد شده و همچنين به علت وجود مراتع مناسب در اين شهرستان و اهميت دامداري آن به عنوان مهمترين توليد كنندة خامة قالي در استان محسوب مي‌گردد به طوريكه بيشتر استان‌هاي توليد كننده فرش دستباف جهت تهيه خامة طبيعي فرش به مراكز توليد و فروش خامة طبيعي در اين شهرستان مراجعه مي‌نمايند.

مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان كامياران:

1- روستاي شگفت‌انگيز پالنگان:

اين روستا در 50 كيلومتري شمال‌غربي شهر كامياران و در مسير جادة كامياران به مريوان قرار گرفته و جادة دسترسي به اين روستا آسفالت است.

بافت روستا از لحاظ معماري به صورت پلكاني است و رودخانة تنگي‌ور با زيبائي خاصي آبادي را به دو قسمت تقسيم نموده است. در فاصلة 800 متري جنوب شرقي روستا چشمه‌هاي پرآب شيخ خاتون، شيخ عمر، شيخ علاء‌الدين قرار گرفته‌اند كه مجاروت اين چشمه‌ها با رودخانة تنگي‌ور در كنار كوه‌هاي سر به فلك كشيده، چشم‌انداز بسيار بديعي را به وجود آورده. همچنين وجود قلعة تاريخي پالنگان كه آثار آن هنوز بر فراز اين چشمه‌ها مانده است از ديگر جاذبه‌هاي اين روستا است اين قلعه به مدت 472 سال مركز حكومت خاندان اردلان بوده است .

از ديگر جاذبه‌هاي ديدني پالنگان مجتمع شيلات پرورش ماهي در كنار رودخانة تنگي‌ور است كه بيشتر گردشگران با توجه به تازگي و قيمت ارزان و طبخ ماهي‌ها به روش سنتي، در همان محل غذاي خود را ميل مي نمايند.

مردم اين روستا حدود 5 ماه از سال (از ابتداي ارديبهشت تا آخر شهريور ماه) محل سكونت خود را در روستا به جا گذاشته و در ارتفاعات در محل‌هاي ييلاقي به نام هوار زندگي مي‌كنند. كوچ موقت روستا‌نشينان پالنگان از لحاظ فرهنگي و اجتماعي بسيار زيبا و قابل تأملاست.

2- كتيبه و نقش برجستة تنگي‌ور :

در 45 كيلومتري شمال غرب شهرستان كامياران در نزديكي روستاي تنگي‌ور به روي صخره‌اي مرتفع در دره‌اي تنگ كتيبه‌اي با خط ميخي و زبان آشوري باستان همراه با نيم‌تنة مردي در داخل تاقچه‌اي در دل صخره كنده‌كاري شده است طبق آخرين مطالعات انجام شده اين كتيبه متعلق به سارگن دوم پادشاه آشور است كه پس از ستايش خدايان دولت آشور به شرح پيروزيهاي خود مي‌پردازد و احتمالاً نقش نيم‌تنة مرد هم متعلق به شخص سارگن دوم مي‌باشد علاوه بر اهميت اين كتيبه از لحاظ تاريخي، منطقة استقرار آن از لحاظ طبيعت‌گردي بسيار مهم است زيرا آبشارهاي طبيعي و فراوان درة تنگي‌ور از ديدني‌ترين نقاط استان است اين روستا در كنار روستاي پالنگان و زيارتگاه حضرت عكاشه قرار گرفته و بر اهميت آن مي‌افزايد.

3- زيارتگاه حضرت عكاشه:

در فاصله 45 كيلومتري شمال غرب كامياران و بر سر راه جادة آسفالته كامياران به مريوان در نزديكي روستاي كاشتر زيارتگاه يكي از اصحاب پيامبر به نام معين‌الدين روحاني معروف به حضرت عكاشه وجود دارد كه بسيار مورد احترام مردم استان است مردم منطقه معتقدند كه حضرت عكاشه از سوريه به اين محل آمده است در گذشته افراد بسياري حتي خارج از كشور به اين محل مي‌آمدند در كنار اين زيارتگاه امكانات رفاهي مانند پاركينگ، سرويس بهداشتي، آب آشاميدني و سكوهاي سيماني جهت استراحت زوار احداث شده است. فاصلة نزديك اين زيارتگاه با روستاهاي ديدني تنگي‌ور و پالنگان بر اهميت آن افزوده است.

4- زيستگاه شاهو:

كوهستان رفيع و عظيم شاهو با ارتفاع 3390 متر بلندترين نقطه استان محسوب مي‌گردد و هرساله تعداد زيادي كوهنورد از داخل و خارج استان به اين كوه زيباصعود مي‌نمايند روستاهاي بسياري در دامنة اين كوه بزرگ قرار گرفته‌اند كه از جملة آن مي‌توان به روستاي لون سادات، شاهيني و ... اشاره نمود با توجه به ارتفاع، گستردگي و ميزان بارندگي حدود 800 مليمتري در سال زيستگاه مناسبي براي رشد انواع گياهان و زندگي جانوران فراهم شده است. زيستگاه شاهو از لحاظ تنوع گونه‌اي گياهي و جانوري با ارزش مي‌باشد و گونه‌هايي مانند خرس قهوه‌اي ، پلنگ (گونه‌ كمياب)، سياه‌گوش، كل و بز، قوچ و ميش در آن زيست مي‌نمايند.

5- درياچة سد گاوشان

سد گاوشان در كيلومتر45 جاده كامياران به سنندج در نزديكي روستاي گاوشان قرار گرفته و درياچة زيباي اين سد و چشم‌انداز دره و كوه‌هاي اطراف محيط بسيارخوبي را براي گردشگران به وجود آورده است.

6- رودخانة سيروان

بخشي از رودخانة سيروان به عنوان طولاني‌ترين رودخانة استان در اين شهرستان جريان دارد حواشي زيباي اين رودخانه محل استراحت گردشگران مي‌باشد.

7- ساير آثار تاريخي، مذهبي و طبيعي

- زيارتگاه شيخ عباس كومائين واقع در روستاي كومائين در 45 كيلومتري شمال شرقي كامياران

- ارتفاعات آوالان واقع در روستاي نشور (صعود سالانه گروه‌هاي كوهنوردي)

شهرستان سقز در شمال غربي استان و در همسايگي استان آذربايجان غربي است مركز اين شهرستان در فاصلة 187 كيلومتري شهر سنندج قرار گرفته است وجه تسميه سقز ريشه در قدمت اين شهر دارد و آن زماني است كه قوم سكا در زمان اتحاد اقوام ماد اين شهر را به عنوان پايتخت خود به نام اسكيت يا ساكز انتخاب نمودند. نام امروزه سقز از نام قوم سكا، اسكيت و سكز به يادگار مانده است شهر سقز در سرزمين اقوام مانائي، مادي، بر سر راه كارواني همدان به آذربايجان و ديار بكر و موصل به زنجان و قزوين و ري قرار داشت و به دليل موقعيت چهار راهي از مراكز مواصلاتي دنياي قديم بود. اين شهرستان داراي آثار تاريخي با اهميتي مي‌باشد كه متأسفانه بيشتر آنها در طول زمان بر اثر بلاياي طبيعي و هجوم اقوام مجاور و ويران كردن آنها در زير خاك مدفون مانده است اما آثار تاريخي باارزش به جاي مانده مانند قلعه (كاخ دژ) باستاني زيويه و قلعه قپلانتو بر اعتبار و اهميت آثار تاريخي استان افزوده‌اند.

از لحاظ طبيعي شهرستان سقز داراي منابع آبي غني بوده و رودخانه‌هاي بسياري مانند زرينه‌رود ، سيمينه‌رود و رود خورخوره در حوضه اين شهرستان جاري بوده كه در نهايت به درياچه اروميه مي‌ريزند . بر روي رودخانه زرينه‌رود در مرز آذربايجان غربي سد شهيد كاظمي احداث شده كه درياچه پشت سد از جاذبه‌هاي گردشگري استان به شمار مي‌آيد همچنين از ارتفاعات مهم منطقه مي‌توان به كوه زيباي نكروز، ونوشه و ساير ارتفاعات مانند كوه چاقل، روش ، دره‌نان اشاره نمود.

شهرستان سقز دومين شهر پرجمعيت استان بعد از سنندج است . مردم اين شهر بسيار فرهنگ‌دوست هستند و استعدادهاي فرهنگي و هنري به ويژه موسيقي در شهرستان سقز بسيار زياد است. هرساله به علت استعداد و علاقه موجود چندين جشنواره مانند جشنواره موسيقي كردي، جشنواره تأتر كردي به صورت ثابت در شهرستان سقز برگزار مي‌گردد همچنين جايگاه ورزش كشتي در اين شهرستان بسيار رفيع است به طوري كه عناوين مهم و مدالهاي باارزش بين‌المللي و جهاني در رشتة كشتي فرنگي مربوط به كشتي‌گيران اين شهرستان مي‌باشد. از لحاظ آموزش عالي شهر سقز داراي دو واحد دانشگاهي دانشگاه آزاد و مركز پيام‌نور است. بازار مرزي بسطام واقع در 63 كيلومتري جنوب شهر سقز در مسير جاده مريوان به عنوان يكي از سه مركز اصلي مبادلات تجاري استان از اهيمت بازرگاني خاصي در استان برخوردار است.

مهمترين جاذبه گردشگري شهرستان سقز:

1 - قلعة باستاني زيويه :

قلعه (كاخ دژ)باستاني زيويه بروي يكي از كوه‌هاي نسبتاً مرتفع در 55 كيلومتري جنوب شرقي شهر سقز در روستاي زيويه واقع شده و حدود 700 سال پيش از ميلاد در دورة حكومت اقوام ماد و ماننائي ساخته شده است زيويه هم از نظر معماري و هم از نظر آثار هنري يكي از شاخص‌ترين و باارزش‌ترين مكانهاي دورة تاريخي محسوب مي‌گردد طي چند فصل كاوشهاي علمي و باستانشناسي كه سال 1354 تا سال 1380 ادامه يافت نتايج قابل توجهي در زمينه شناخت معماري آن به دست آمد از جمله اشياء به دست آمده در اين كاوشها، قطعات عاج منقوش بود كه كه نقوش حيواني و صحنة شكار اساطير روي آن حك شده و از ارزش ويژه‌اي برخوردار هستند. از روي دو نمونه از آنها، نقش برجسته آبيدر سنندج طراحي، بزرگنمايي و ساخته شده است.

اين قلعة عظيم شامل سالنها، حياط‌ها، اتاقهاي متعدد، تالار ستون‌دار، انبار غله ورودي اصلي با پلكان سنگي و ساير قسمتهاي مختلف است از مهمترين اشياء به دست آمده مي‌توان به سر عقاب طلائي، گردنبند طلايي اشاره كرد كه در موزه آثار ملي نگهداري مي‌شود

2- مجموعه كاروانسرا و بازار قديمي سقز:

اين مجموعه در مركز اصلي شهر شامل بقايايي از راسته‌هاي بازار قديمي سقز به جاي مانده است با توجه به احداث مراكز تجاري در مجاورت آن همچنان به عنواني يكي از مراكز تجاري اصلي شهر محسوب ميگردد.

3- مسجد دومناره :

اين مسجد در خيابان امام و در بافت قديمي سقز واقع شده است تاريخ دقيق ساخت آن مشخص نيست ولي اهالي محل ساخت آن را به شيخ حسن مولاناآباد از علماي سابق مذهبي منطقه نسبت مي‌دهند كه احتمال دارد در اواخر دورة افشاريه و اوايل زنديه ساخته شده باشد . مسجد داراي شبستاني به چهار ستون قطور چوبي به نشانة چهار خليفه‌ي اهل سنت است در ضلع جنوب غربي، ايوان ستون‌دار ساخته شده كه فرم مخصوص مساجد منطقة كردستان را تداعي مي‌كند. در بالاي مسجد دومناره قرار دارد و به همين دليل به مسجد دومناره شهرت پيدا كرده است

4 - درياچه سد شهيد كاظمي (درياچه زرينه رود) :

اين درياچه در 62 كيلومتري شمال شهر سقز و بين شهرستانهاي سقز و بوكان قرار گرفته است و طول متوسط آن 6 كيلومتر است آب درياچه از رودهاي زرينه‌رود، خورخوره، سيمينه رود و چم سقز تأمين مي‌شود اين درياچه از جاذبه‌هاي طبيعي استان محسوب مي‌گردد. روستاهاي اطراف درياچه به ويژه روستاي قلندر از روستاهاي گردشگري محسوب مي‌شود .

شهرستان مريوان در غرب استان و شهر مريوان در فاصلة 125 كيلومتري شمال غربي سنندج واقع شده است متوسط بارندگي سالانه مريوان بيش از 800 ميلي‌متر در سال مي‌باشد و بدين سبب پر بارانترين شهر استان محسوب مي‌گردد. شهر امروزي مريوان حدود يك قرن سابقه تاريخي دارد و يكي از شاهزادگان شاهپور مشهور است شهر مريوان تا سال 1344 رسماً دژ شاهپور ناميده مي‌شد .

شهرستان مريوان مهمترين شهرستان استان از نظر گردشگري بوده و درياچه زريوار كه در 2 كيلومتري غرب اين شهر قرار گرفته است به عنوان مهمترين جاذبه‌ گردشگري استان محسوب مي‌گردد. موقعيت جغرافيائي شهر مريوان در مجاورت مرز عراق و وجود اجناس و كالاهاي خارجي ارزان قيمت، فاصله نزديك با مركز استان، آب و هواي مطبوع و محيطي طبيعي جنگلي و كوهستاني به همراه زيبائي و شكوه منحصر به فرد درياچه زريوار، مريوان را به مهمترين شهر توريستي استان تبديل نموده است به طوريكه در تمام ايام سال به علت وجود مركز خريد ارزان قيمت كالا، اين شهر مملو از مهمان و مسافر مي‌باشد.

1- مراكز خريد شهري

يكي از دلايل اصلي انتخاب شهر مريوان براي مسافرت انگيزه خريد كالا و اجناس خارجي به قيمت ارزان است وخيابانهاي اصلي شهر و بازاري سرپوشيده موسوم به بازار اورامي‌ها از مراكز خريد گردشگران مي‌باشند.

2- درياچه زريوار

اين درياچه مهمترين تالاب و كم‌نظيرترين جاذبه آبي در غرب كشور محسوب مي‌گردد كه در فاصله اندكي از شهر مريوان و در ارتفاع 1285 متري سطح دريا قرار گرفته است. دور تا دور درياچه را كوه‌هاي پوشيده از جنگل فرا گرفته و به زيبائي آن افزوده است. طول درياچه 5/4 كيلومتر و عرض آن حدود 2 كيلومتر مي‌باشد و مساحتي حدود 850 تا 900 هكتار را در بر گرفته است عمق متوسط درياچه 3 متر (2 الي 5 متر) بوده كه از نظر عمق، وسعت و حجم آب شرايط بسيار مناسبي براي قايقراني و اسكي روي آب فراهم نموده است.

آب درياچه شيرين و از جوشش چشمه‌هائي است كه در كف درياچه واقع شده اند به طوريكه نه تنها هيچ رودخانه‌اي به آن وارد نمي‌شود بلكه خود درياچه سرچشمه رودخانه‌ مريوان است. درياچه زريوار به علت داشتن آب شيرين شرايط لازم را براي رشد و زندگي انواع ماهيان پديد آورده و مهمترين اين ماهي‌ها، سفيدماهي، و عروس ماهي مي‌باشند كه در حاشيه درياچه به طرز جالبي طبخ و در اختيار مسافران قرار مي‌گيرد سطح آب درياچه در فصل زمستان به علت پايين آمدن درجه برودت هوا، يخ مي‌بندد و منظرة بسيار زيبائي را به ويژه هنگام تردد روستائيان اطراف بروي درياچه بوجود مي‌آورد. هم‌اكنون در داخل مجموعه تفريحي زريوار 4 واحد هتل، مهمانسراي جهانگردي، مجموعه ويلاهاي گردشگري و اقامتي به عنوان تسهيلات اقامتي وجود دارد.

3- تفرجگاه‌هاي جنگلي اطراف:

به علت وجود محيط كوهستاني و جنگلي در اطراف مريوان تفرجگاه‌هاي بسياري وجود دارد از جمله مي‌توان به رودخانه و سد گاران در محور اصلي مريوان به سقز، محوطة جنگلي اطراف روستاي سياناو و تفرجگاه ملاقوبي در كنار سنندج- مريوان پشت روستاي هجرت اشاره نمود.

4- آبشارهاي فصلي:

در مسير جاده مريوان به سقز آبشارهاي فصلي با نام قمچيان، كويله در نزديكي روستاهائي با همين نام قرار گرفته است كه در فصل بهار با زيبائي خود موجب جذب گردشگر در اين مسير مي‌شوند.

5- قلل معروف:

به علت وجود ارتفاعات مهم در شهرستان مريوان هر ساله تعداد زيادي از كوهنوردها و دوستداران طبيعت‌گردي به قلل و دامنه‌هاي كوه‌هاي اين شهرستان صعود مي‌نمايند كه مي‌توان به قلة سلطان اعزه‌تو در مسير مريوان به سقز، قلة ميراجي نزديك روستاي ني، كوه قله برد نزديك روستاي چور، قلة گاران در مسير مريوان به سقز اشاره نمود.

6- صنايع دستي و سوغات محلي:

مهمترين محصولات صنايع دستي مريوان محصولات چوبي، گيوه‌هاي محلي و شال دستباف است. همچنين عسل طبيعي سرشيو به عنوان سوغات محلي مريوان در بازار شهر به گردشگران عرضه مي‌گردد.

شهرستان بيجار مركز منطقة گروس در شمال شرقي استان و در مجاورت استان زنجان قرار گرفته است. ارتفاع اين شهر از سطح دريا 1870 متر است و بعد از شهركرد مرتفع‌ترين شهر ايران مي‌باشد اين شهرستان داراي آب و هواي كوهستاني و زمستانهاي سرد و تابستانهاي معتدل است.همچنين رودخانة قزل‌اوزن كه شاخة اصلي سفيدرود محسوب مي‌گردد در داخل اين شهرستان جريان دارد. مهمترين محصول كشاورزي اين شهر گندم و مهمترين ميوة فصل آن انگور مي‌باشد تنها پيست اسكي استان در اين شهرستان احداث شده است همچنين كارخانه سيمان بيجار به عنوان شاخص صنعتي شهرستان اهميت ويژه‌اي دارد.

شهرستان بيجار به علت وجود آثارتاريخي و تپه‌هاي باستاني از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است.

مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان بيجار:

1-مجموعة بازار و تيمچة حاج شهباز و امير تومان

بازار بيجار در مركز اين شهر واقع شده و از بقاياي بافت قديمي شهر محسوب مي‌گردد اين بازار شامل يك راستة شمالي، جنوبي، تيمچه‌اي به نام حاج شهباز و سرايي به نام سراي امير تومان است. اهميت اين بازار را از لحاظ بافت قديمي آن، محل خريد صنايع دستي، سوغات محلي كه معمولاً مورد توجه گردشگران مي‌باشد است.

2 - قلعه باستاني قم‌چقاي:

اين دژ باستاني در 45 كيلومتري بيجار و در 12 كيلومتري روستاي قم‌چقاي روي كوه بلندي قرار گرفته است. موقعيت طبيعي آن باعث شده كه اين قلعه از اهميت و عظمت خاصي برخوردار باشد زيرا كه از يك سو به دره‌ايي عميق و از سويي ديگر به پرتگاهي بسيار هولناك مشرف مي‌باشد كه رودخانه‌اي در خط‌القعر آن جاري است در سمت شمالي آن كه از ارتفاع كمتري برخورداراست بقاياي ديواري عريض و محكم از سنگ لاشه با ملات و برج‌هاي نيم‌استوانه‌اي قرار دارد. ساير آثارآن مانند تونل با پله و راهروي آب انبار حكايت از اهميت اين قلعة مهم در دوره‌هاي مختلف دارد. با توجه به بقاياي حصار و ديوارهاي قلعه، احتمالاً مربوط به دورة ساساني باشد عظمت و اهيمت قلعه در كنار درة عميق و فرم خاص صخره‌ايي آن و رودخانه‌اي كه در قعر دره جاري مي‌باشد هر بازديد كننده‌اي را متحير و اعجاب همگان را در نوع معماري باشكوه آن برمي‌انگيزد.

3- منطقة حفاظت شدة بيجار:

اين منطقه مهمترين زيستگاه طبيعي استان است كه با وسعتي معادل 23000 هكتار در شمال شرقي استان قرار گرفته است اين منطقه از شمال به روستاي حسن چاروق، حسن‌آباد ياسوكند و رودخانة قم‌چقاي، از غرب به جادة آسفالته در دامنه‌هاي غربي كوه سليم و از طرف جنوب به جاده كمر زرد و امتداد رودخانه قزل‌اوزن و از طرف مشرق به جادة قديمي زنجان محدود مي‌گردد. اين منطقه به دليل قرار گرفتن در ميان سلسله ارتفاعات و تحت تأثير جريانهاي رطوبتي، از ريزش‌هاي جوي نسبتاً كافي برخوردار بوده و تعداد زيادي چشمة دائمي و فصلي در آن ديده مي‌شود و از لحاظ حيات وحش غني بوده و توده‌هاي مختلف پستانداران و پرندگان، خزندگان، و انواع ماهي در اين منطقه وجود دارد كه از آن جمله مي‌توان به قوچ و ميش ارمني، آهو، خرس قهوه‌اي، گراز، گربة وحشي، خرگوش و انواع پرندگان مانند حواصيل خاكستري، كبك، چكاوك و جانداران آبي مانند سگ آبي، عروس ماهي، سياه ماهي و سس ماهي اشاره نمود.

اين منطقه در برنامه‌ريزي تورهاي طبيعت‌گردي جايگاه ويژه‌اي داشته و مي‌توان با برنامه‌ريزي و فراهم ساختن امكانات ، توريست‌هاي علاقه‌مند را به اين منطقه هدايت نمود.

4- صنايع دستي و سوغات و شيريني:

صنايع دستي عمده بيجار قالي، قاليچه و گليم مي‌باشد. تعداد زيادي از قالي‌هاي قديمي كردستان كه هم‌اينك در موزه‌هاي بزرگ فرش در داخل و خارج كشور نگهداري مي‌گردند از قالي‌هاي بافت بيجار هستند. گليم بيجار با توجه به تركيب نقش و رنگ، حجم كم و قيمت مناسب آن به عنوان بهترين و ماندگار ترين سوغات براي گردشگران سفارش مي‌گردد. هم‌چنين شيريني بيجار شامل نان شيرمال و حلواي سوهاني ازديگر سوغات اين شهر محسوب مي شوند.

5- ارتفاعات :

مهمترين ارتفاعات شهرستان بيجار كه از لحاظ طبيعت گردي و كوه‌پيمائي اهميت دارند عبارتند از كوه‌هاي شمال بيجار با ارتفاع بيش از 3000 متر شامل قله‌هاي شاه‌نشين، امام‌زاده ايوب انصاري و زرنيخ، كوه‌هاي مركزي شامل سرقيصه، نقاره كوب، پنجه‌علي، تماشا، حمزه عرب و چنگ الماس و كوه‌هاي جنوبي كه قلة زيره مهمترين آنها است.

6-ساير جاذبه‌هاي گردشگري بيجار:

- مجموعة پل، قلعه و روستاي تاريخي صلوات‌آباد (15 كيلومتري جادة بيجار به تكاب )

- روستا و مسجد تاريخي خسروآباد در روستاي خسرو آباد در مسير جاده بيجار به قروه

- امامزاده عقيل نزديك شهر حسن‌آباد ياسوكند مربوط به دورة ايلخاني

- برج اشقون‌بابا

- برج اوچ گنبد خان در فاصلة 75 كيلومتري شمال غرب شهر بيجار در روستايي به همين نام قرار گرفته و مربوط به دورة صفويه مي‌باشد .

- برج ينگي ارخ در روستايي به همين نام در 63 كيلومتري شمال شهر بيجار و احتمالاً مربوط به دورة صفويه مي‌باشد.

- پل قجور اين پل بر روي رودخانة قزل اوزن نزديك روستاي قجور و در مسير جادة كاروان‌رو زنجان – بيجار واقع شده است.اين پل مرتفع ترين پل استان به شمار مي رود..

- بقعة پير خضر كه در روستاي پيرخضر در 2 كيلومتري بيجار بقعه‌اي به همين نام وجود دارد كه مدفن يكي از عرفاي منطقه است و قدمت آن مربوط به دورة صفويه مي‌باشد.

- مقبرة شيخ فاضل گروسي كه در شهر بيجار قرار گرفته است.