موزة گرگان تقريباً در مركز شهر و در ضلع غربي امامزاده عبدالله قرار دارد و ساختمان آن در سال 1355 به اتمام رسيده است. اين موزه شامل دو طبقه و يك زيرزمين است.
اشياء و صحنه‏هاي مردم‏شناسي در زيرزمين به نمايش گذاشته شده است و طبقه دوم به اشياي باستاني كه از حفاري‏هاي تورنگ تپه، نور (بهشهر) و گرگان كشف شده‏اند، اختصاص دارد. طبقه اول اين بنا به كتابخانه و بخش اداري اختصاص داده شده است. در محوطه بيروني موزه و فضاهاي باز آن سنگ قبرهاي قديمي بسيار جالبي كه طي سال‏هاي گذشته از گورستان‏هاي قديمي جمع‏آوري شده‏اند و طرح و نقوش بسيار جالبي دارند به نمايش گذاشته شده است.

نام : موزه گرگان
موضوع :باستان شناسي - مردم شناسي
تاريخ تأسيس : 1367
ساعات بازديد : 17-8
تعطيلات : ايام سوگواري رسمي
نشاني : گرگان – ميدان شهدا- خيابان امامزاده عبدالله (ع)
تلفن :2222364 - 0171

موضوع :علمي (نمونه گونه هاي جانوري )
ساعات بازديد : صبح تا عصر
نشاني : جاده گرگان – مشهد – كيلومتر 150 پارك ملي گلستان – تفرجگاه گلشن
تلفن :3409 – 0174585

موضوع :علمي ( نمونه گونه هاي جانوري )
ساعات بازديد : صبح تا عصر
نشاني : گرگان – پارك ملي گلستان – 300 كيلومتري شرق گرگان – روبروي پمپ بنزين ميرزا بايلو
تلفن :3400 – 0174585

موضوع :معماري – شخصيت (مقبره قابوس وشمگير )
تاريخ تأسيس : 1377 بنا 403-366 هـ . ق
ساعات بازديد :19 - 7
تعطيلات :ايام سوگواري رسمي
نشاني : گنبد قابوس – پارك شهر
تلفن :27769 و 27887 – 0172

كوه جنگلي تاور آب در 21 كيلومتري جنوب شرقي گرگان و در فاصلة 5 كيلومتري شمال روستاي چهار باغ واقع شده است. اين كوه حدود 2950 متر ارتفاع دارد و سرچشمه رودهاي چهارباغ خاصه رود و آب قزاق مي‏باشد.

كوه جنگلي تل انبار در فاصلة 23 كيلومتري جنوب گرگان و در 6 كيلومتري شمال غربي روستاي چهار باغ قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دريا 3030 متر است و سرچشمه رودهاي چهارباغ، سوته‏رود و خاصه رود مي‏باشد.

كوه نيمه جنگلي چلبه در فاصلة 31 كيلومتري جنوب شرقي گرگان و در 5 كيلومتري غرب روستاي سياه مرز كوه دهستان كتول قرار گرفته است. ارتفاع اين كوه حدود 2840 متر و سرچشمه رود باغشاه رودبار و سياه مرزكوه مي‏باشد.

كوه نيمه جنگلي زرشك‏كوه در 24 كيلومتري جنوب گرگان و در فاصله 7 كيلومتري شرق روستاي حاج‏آباد واقع شده است. ارتفاع اين كوه حدود 2770 متر و سرچشمه سوته‏رود و خاصه‏رود مي‏باشد.

كوه جنگلي زيلان در 27 كيلومتري جنوب شرقي گرگان و در فاصله 8 كيلومتري جنوب غربي روستاي خولين دره در دهستان كوهپايه قرار دارد. ارتفاع اين كوه حدود 2810 متر و سرچشمه رودهاي چل چلي، امام‏زاده، قتور و خولين دره مي‏باشد.

اين كوه در 29 كيلومتري جنوب شرقي گرگان و در فاصله 3 كيلومتري جنوب روستاي چهارباغ دهستان كوهپايه قرار گرفته و حدود 2730 متر ارتفاع دارد.

اين كوه نيمه جنگلي در 26 كيلومتري جنوب گرگان و در فاصلة 5 كيلومتري شمال روستاي شاه كوه پايين دهستان كوهپايه واقع شده است. ارتفاع كوه سرليسه 2910 متر است.

اين كوه در 27 كيلومتري جنوب علي‏آباد و در 8 كيلومتري جنوب شرقي روستاي السان قرار گرفته است. ارتفاع اين كوه حدود 3039 متر است. كوه نيمه جنگلي قرقلند سرچشمه رودهاي گل يوري، رودبار الستان و اَقران مي‏باشد. همچنين چشمه‏هاي متعددي از اين كوه سرچشمه مي‏گيرند و سرازير مي‏شوند.

اين كوه در 37 كيلومتري جنوب گرگان و در فاصلة 6 كيلومتري جنوب شرقي روستاي شاه كوه پايين قرار گرفته است. ارتفاع اين كوه حدود 3813 متر است. كوه گاوكشان سرچشمه رودهاي سرتنگه، چهارده و آب ترودبان مي‏باشد. دامنه‏هاي شمالي اين كوه به شهرستان گرگان و دامنه‏هاي جنوبي آن به شهرستان‏هاي شاهرود و دامغان مشرف است.

اين كوه نيمه جنگلي در 26 كيلومتري جنوب علي‏آباد و در فاصلة 6 كيلومتري جنوب شرقي روستاي الستان واقع شده و ارتفاع آن 3010 متر است. اين كوه سرچشمه رودهاي الستان و اَخران نيز مي‏باشد.

اين كوه در 24 كيلومتري جنوب غربي گرگان و در 2 كيلومتري شمال روستاي حاجي‏آباد قرار گرفته است. ارتفاع اين كوه جنگلي 2735 متر است و سرچشمه رودخانه پائيز بن رودبار نيز مي‏باشد.

اين كوه در 25 كيلومتري جنوب علي‏آباد و در 8 كيلومتري جنوب شرقي روستاي الستان از توابع كتول واقع شده است. ارتفاع اين كوه نيمه جنگلي 2830 متر است. رودهاي الستان و رودبار و همچنين چشمه‏هاي فراواني از اين كوه سرازير مي‏شوند.

اين كوه در ارتفاعات جنوبي شهر گرگان و جنوب شرقي كردكوي واقع شده و جزو سلسله جبال البرز شرقي محسوب مي‏شود. اين كوه 3086 متر ارتفاع دارد و نام خود را از روستايي كه در دامنه آن واقع شده، گرفته است. جهان‏نما يكي از مهم‏ترين زيستگاه‏هاي حيات‏وحش استان گلستان است.

اين كوه در 42 كيلومتري جنوب غربي گرگان و در فاصلة 8 كيلومتري روستاي زردوان قرار گرفته است. ارتفاع اين كوه از سطح دريا حدود 2850 متر است. دامنه‏هاي شمالي اين كوه به شهرستان گرگان و دامنه جنوبي آن به شهرستان دامغان مشرف است و در شمار قلل البرز شرقي محسوب مي‏شود.

اين رودخانه از كوه‏هاي آلاداغ در بجنورد سرچشمه مي‏گيرد و در مسيري به طول بيش از 200 كيلومتر، پس از عبور از دره‏هاي پرپيچ و خم كوهستاني، صحراي كلان، پيرامون شهر گرگان، گنبد كاووس، دشت گرگان و شهر آق قلعه در نقطه‏اي به نام «خواجه نفس» وارد درياي مازندران مي‏شود. رودخانه گرگان رود حركتي آرام دارد، اما در مواقع بارندگي و سيلاب به علت عبور از زمين‏هاي رسي، گل‏آلود مي‏شود. در حال حار سدي بر روي آن احداث شده و از آب آن استفاده‏هاي زراعي به عمل مي‏آيد. وجود درياچه، سد و مسير آرام و پرآب آن، امكانات قابل توجهي براي بهره‏برداري‏هاي جهانگردي، به ويژه در زمينة ورزش‏هاي آبي فراهم كرده است.

اين رودخانه از كوه‏هاي هزار مسجد و لاله رويان در استان خراسان سرچشمه مي‏گيرد و در جنوب شرقي مازندران به درياي خزر مي‏ريزد. طول رودخانه اترك را تا حدود 600 كيلومتر برآورده كرده‏اند.
رودخانه اترك در مسير طولاني خود از شيروان، بجنورد و مراوه تپه عبور مي‏كند، در روستاي مرزي چات ريزابه سيمبار از جمهوري تركمنستان به آن مي‏پيوندد و سپس در امتداد جنوب غربي دلتايي تشكيل مي‏دهد و به خليج حسينقلي مي‏ريزد. به موجب قرارداد 1882 ميلادي ايران و روسيه، رود اترك از چات به بعد خط مرزي دو كشور ايران و جمهوري تركمنستان تعيين شده است. مرزي بودن اين رودخانه از يك طرف و فقدان دسترسي مناسب به آن باعث شده است تا استفاده‏هاي توريستي از حواشي آن بسيار محدود گردد.

اين رودخانه از دامنة غربي كوه «گلچه داغ» در 50 كيلومتري شمال شرقي گنبد كاووس سرچشمه گرفته و رو به سوي غرب از درة نسبتاً تنگ و پرشيب آق‏بند عبور مي‏كند و روستاي آق‏بند را در سر راه خود مشروب مي‏سازد. در 6 كيلومتري غرب روستاي مزبور تغيير مسير داده و به طرف جنوب غربي متوجه مي‏شود. ضمن مخلوط شدن با چند خشك‏رود كوچك، در 5 كيلومتري شرق روستاي «قره ماخر» با خشك‏رود بزرگي كه از دامنه‏هاي غربي رشته كوه‏هاي ميرداوود و آق‏ديرگك سرچشمه گرفته است، مخلوط مي‏گردد و رو به سوي غرب از روستاي «قره ماخر» عبور مي‏كند و پس از طي يك قوس راستگرد نسبتاً بزرگ، به درياچة نمك دانشمند، در 42 كيلومتري شمال غربي گنبد كاووس مي‏ريزد.

رودخانة آلستان از دامنة شمالي كوه «قرقلند» در 47 كيلومتري جنوب شرقي گرگان سرچشمه ميگيرد و از درة غربي كوه‏هاي «نيله ته» و «گندي» رو به سوي شمال غربي سرازير مي‏شود. پس از طي 7 كيلومتر با ريزابه‏اي كه از سرچشمه‏سارهاي دامنة شمالي كوه «بي‏در» جاري است مخلوط مي‏شود و پس از عبور از روستاي آلستان با رودخانة «سياه مرز كوه» مخلوط مي‏شود و توأماً رودبار محمد را پديد مي‏آورند.

اين رودخانه از دامنة غربي كوه بيگلو در 30 كيلومتري شمال شرقي كلاله دشت گرگان سرچشمه مي‏گيرد و رو به سوي جنوب غربي و سپس به طرف جنوب جريان مي‏يابد. در روستاي تنگر با رودخانة مادرسر مخلوط مي‏شود و رودخانة دهانه را پديد مي‏آورند.

رودخانة اسماعيلك از دامنة جنوبي ارتفاعات شمالي بخش كوكلان در 54 كيلومتري شمال شرقي كلاله شهرستان گرگان سرچشمه مي‏گيرد و رو به سوي جنوب شرقي جريان مي‏يابد و در روستاي عرب به رود قرناوه مي‏ريزد.

اين رودخانه از دامنة شمالي كوه جوزبند در 13 كيلومتري جنوب گرگان سرچشمه مي‏گيرد و به نام رودخانة «تول چشمه» رو به شمال سرازير مي‏شود. پس از طي حدود 8 كيلومتر به انجيلاب تغيير نام مي‏دهد و به سوي شمال غربي از كوهستان خارج مي‏گردد. پس از عبور از شرق روستاي فتح باغ با ريزآبه‏هاي جنوبي مخلوط شده و در دشت گرگان محو مي‏شود. مازاد آب اين رودخانه در فصل‏هاي پرآب به رودخانه «قره‏سو» مي‏ريزد.

اين رودخانه از ارتفاعات جنوب شرقي مينودشت در 32 كيلومتري جنوب شرقي گنبد كاووس سرچشمه مي‏گيرد و درة جنوبي كوه قلعه را رو به سوي شمال غربي مي‏پيمايد و پس از مشروب ساختن روستاي «قلي تپه» به دشت گرگان وارد مي‏شود. پس از عبور از اراضي باتلاقي و سيراب نمودن روستاي آرام در 8 كيلومتري شمال شرقي گنبد كاووس به رود ناليوان مي‏ريزد و توأماً به گرگان رود وارد مي‏گردد.

اين رودخانه از دامنة غربي كوه رشته خاك در 16 كيلومتري شرق علي‏آباد سرچشمه مي‏گيرد و پس از عبور از روستاي مشيرآباد به دشت گرگان وارد مي‏شود و رو به سوي شمال غربي از كنار روستاي كنيزك، گلي‏جان و ايمر به درياچة ايمر مي‏ريزد. شاخة ديگر آن به سوي غرب متوجه مي‏شود و در 8 كيلومتري شرق روستاي انبار الوم به رودخانة گرجوان وارد مي‏گردد.

اين رودخانه كه به آن راست دره نيز مي‏گويند از دامنة كوه‏هاي «زيلان» چل‏چلي در 30 كيلومتري جنوب شرقي گرگان سرچشمه مي‏گيرد و نخست روستاي «خولين دره» را سيراب مي‏كند و در 2 كيلومتري غرب روستاي «نرسو» به رودبار محمدآباد مي‏ريزد.

اين رودخانه از دامنة كوه امام ابوالقاسم و كوه گاوكشان در 39 كيلومتري جنوب غربي گرگان سرچشمه مي‏گيرد و به نام آب تورودبار از درة جنوبي باري كوه رو به غرب روان مي‏شود. پس از طي حدود 8 كيلومتر كوه حاج قلي را از دامنه غربي دور زده و از طريق درة شرقي كوه‏هاي «هلالان» و «خوشي» رو به شمال غربي متوجه مي‏گردد و به نام درة بزيل از ميان جنگل عبور مي‏كند و در دامنة غربي كوه سنگ تراشان به آب درة شمشيربر مي‏ريزد.

رودخانة دهانه از مخلوط شدن رودهاي آناسخيوگ و مادرسو در روستاي تنگر در 54 كيلومتري شمال شرقي گنبد كاووس پديد مي‏آيد. اين رودخانه درة ميان رشته «قره كسمور» در شمالو رشته «كوسران» در جنوب را رو به سوي غرب طي مي‏كند و پس از عبور از روستاي «بش اِولي» به سوي جنوب غربي متوجه مي‏گردد در سر راه روستاي «شفال تپه» را مشروب مي‏سازد و پس از عبور از روستاي «آق قميش» و مخوط شدن با يك ريزابة كوچك كه از جنوب شرقي سرازير گرديده است، با كمي انحراف به طرف شمال غربي متوجه مي‏شود و پس از مخلوط شدن با يك ريزابة ديگر كه آن نيز از ارتفاعات جنوب شرقي سرچشمه مي‏گيرد، به سوي غرب و بعد به طرف شمال جريان مي‏يابد. روستاهاي «قانجق»، «اَجن» و «قره قوجا» را سيراب مي‏كند و پس از در هم آميختن با يك ريزابة كوچك ديگر كه آن هم از ارتفاعات جنوب شرقي سرازير گرديده است، به سوي شمال غربي به جريان خود ادامه مي‏دهد. در يك كيلومتري جنوب كلاله با ريزابه بزرگي كه از دامنة جنوبي رشته «يشك يال» سرچشمه گرفته، مخلوط مي‏شود و به سوي غرب جريان مي‏يابد. پس از طي حدود 7 كيلومتر، به طرف جنوب غربي متوجه مي‏شود و با يك قوس نسبتاً كوچك، راهي شمال شده و در جنوب شرقي روستاي امان خواجه به گرگان رود مي‏ريزد.

اين رودخانه از به هم پيوستن رودهاي «تپرم» و «قره چاي» واقع در 6 كيلومتري جنوب غربي راميان در 31 كيلومتري جنوب غربي گنبد كاووس تشكيل مي‏شود و درة ميان كوه خاك در غرب و كوه ليرم در شرق را نخست به سوي شمال و بعد به سوي شمال شرقي مي‏پيمايد. در 3 كيلومتري جنوب راميان به سوي شمال متوجه مي‏شود و در جنوب راميان با خشك‏رود كوچكي كه از دامنه‏هاي شمالي كوه‏هاي ليرم و يورت گلي سرچشمه گرفته است، مخلوط مي‏شود. پس از مشروب نمودن راميان، درة غربي كوه امام قاسم را رو به سوي شمال طي مي‏كند و به دشت گرگان وارد مي‏شود. در اين منطقه و پس از قطع راه اتومبيل رو گرگان به آزاد شهر (شاه‏پسند سابق) از شرق روستاي داوود ملا عبور مي‏كند و در روستاي هوجي به رود حاجي كوچي مي‏ريزد و مشتركاً در شرق بي‏بي شيروان به گرگان رود ملحق مي‏شوند.

اين رودخانه از منطقه‏اي به نام «زرجو» واقع در دامنة غربي كوهي به همين نام در 42 كيلومتري جنوب شرقي گرگان سرچشمه مي‏گيرد و پس از عبور از روستاهاي چلي بالا و چلي پايين در روستاي «بسي‏سر» به رودبار محمدآباد مي‏ريزد.

اين رودخانه از دامنة شمال شرقي كوه شاهانه و دامنة غربي كوه آودار در 53 كيلومتري شمال شرقي كلاله و 83 كيلومتري شمال شرقي گنبد كاووس سرچشمه مي‏گيرد و رو به سوي غرب از دره شمالي كوه شاهانه عبور مي‏كند. در روستاي غرب با رودخانه اسماعيلك مخلوط مي‏شود و پس از مشروب ساختن روستاي كريم ايشان به سوي جنوب غربي و غرب جريان مي‏يابد. در روستاي چاتال با رودخانة چقليق مخلوط مي‏شود و رو به سوي جنوب غربي، روستاهاي «علي قپان» و «قپان» را مشروب مي‏سازد و در روستاي «پشي» با رودخانه شور دره در هم مي‏آميزد. سپس روستاي علي بيگ را مشروب نموده و در روستايي به نام «سيت» با رودخانه كركل دره مخلوط مي‏شود و پس از مشروب نمودن روستاي شيخ در جنوب غربي روستاي گوكچه به رودخانه گرگان رود مي‏پيوندد.

اين رودخانه از مازاد آب رودخانه‏هاي امام‏زاده و گرماب دشت در 16 كيلومتري شمال شرقي گرگان تشكيل مي‏شود و با عبور از دهستان استرآباد، روستاهاي دهستان مزبور را سيراب كرده و به نواحي سدن رستاق شرقي و سدن رستاق غربي وارد مي‏شود. در اين ناحيه روستاهاي «يامپي»، «قرنجيك»، «گميشلي دولي» و «كفشگيري» را سيراب مي‏سازد و رو به سوي جنوب غربي به دهستان جعفرباي جنوبي وارد مي‏شود و پس از قطع راه‏آهن گرگان ـ بندر تركمن و راه اتومبيل‏رو كردكوي ـ بندر تركمن و همچنين راه اتومبيل رو و خط آهن ساري ـ بندر تركمن، در روستاي ساحلي قره‏سو به درياي خزر مي‏ريزد. در فصل‏هاي باراني و يا بارندگي‏هاي شديد، مازاد آب رودخانه‏هاي دبه‏دار، چهل و چهار آب، انجيلاب، فسن‏رود، شصت كلا و خشكه رودبار به ترتيب از شرق به غرب به اين رودخانه مي‏ريزد.

رودخانة كرنكي از دامنة شمالي كوه حاجي‏لر داغ در 30 كيلومتري جنوب شرقي گنبد كاووس سرچشمه مي‏گيرد و درة شرقي كوه «گورلي» را ضمن مخلوط شدن با يك ريزابة كوچك به سوي شمال طي مي‏كند.
در 6 كيلومتري جنوب غربي مينودشت با ريزابه‏اي كه از دره غربي سرازير شده است، درهم مي‏آميزد و از اين محل رو به شرق جريان مي‏يابد. پس از طي حدود 3 كيلومتر با ريزابه ديگري كه از ارتفاعات جنوب سرازير گرديده است مخلوط شده و طي يك قوس از روستاي «خرم‏كرو» عبور مي‏كند و رو به سوي شمال غربي از كنار شهر مينودشت مي‏گذرد.
اين رودخانه در اطراف شهر مينودشت تغيير جهت داده و رو به سوي غرب وارد دشت گرگان مي‏شود و پس از سيراب نمودن روستاهاي «قوئينلي» و «سارلي» در غرب روستاي «ارس‏خان» به رود نوده مي‏ريزد.

اين رودخانه از چشمه‏سارهاي شرقي ناحيه كوكلان در 52 كيلومتري شرق كلاله سرچشمه مي‏گيرد. نخست رو به سوي غرب روان مي‏شود و پس از طي 4 كيلومتر به سوي شمال متوجه گرديده و ضمن آميختن با خشك رود طويلي به درة دهانه گرگان وارد مي‏شود. پس از مخلوط شدن با رود كوچك «كوركلي» نخست به سوي شمال غربي و سپس به طرف غرب جريان مي‏يابد و درة شمالي كوه «كوركلي» را نخست به سوي شمال غربي و سپس به طرف غرب سير مي‏كند.
در 2 كيلومتري شرق روستاي «تنگ راه» با ريزابة كوچكي كه از دامنه شمالي كوه اسماعيل‏خان سرچشمه گرفته و درة شرقي كوه كوسران را به سوي شمال پيموده است، مخلوط مي‏شود و در روستاي «تنگ راه» با «رود آناسخيوك» يكي شده و رودخانة بلند دهانه را تشكيل مي‏دهد.

رودخانة نايلوان از شمال مينودشت در 17 كيلومتري شرق گنبد كاووس سرچشمه گرفته و رو به سوي شمال غربي جريان مي‏يابد و در 8 كيلومتري شمال شرقي گنبد كاووس به گرگان رود مي‏ريزد.

اين رودخانه كه در واقع يكي از شاخه‏هاي رود تيل‏آباد به شمار مي‏آيد در 6 كيلومتري شرق آزاد شهر از رود تيل‏آباد جدا مي‏شود و پس از طي يك قوس راستگرد رو به سوي شمال جريان مي‏يابد و از غرب روستاي «قزلجه» واقع در دشت گرگان عبور مي‏كند و پس از مشروب نمودن روستاي «آرتق» در يك كيلومتري غرب روستاي «ارس خان» با رودخانة كرنگي درهم مي‏آميزد. از اين نقطه رو به سوي غرب تغيير جهت داده و در 4 كيلومتري جنوب غربي گنبد كاووس به رود گرگان مي‏ريزد.

اين رودخانه از دامنة غربي كوه قلعه موران، در فاصلة 53 كيلومتري شرق گرگان سرچشمه مي‏گيرد و از دره ميان كوه‏هاي «چخماقي» در شمال و «آقندوكمر» در جنوب رو به غرب جريان مي‏يابد. در روستاي زرين گل به سوي شمال غرب منحرف شده و به دشت گرگان وارد مي‏گردد و به مصرف كشاورزي مي‏رسد. مازاد آب اين رود در فصل‏هاي پرباران و سيلاب‏هاي بزرگ به رود گرگان مي‏ريزد.

اين رودخانه از دامنة جنوبي آق مزار، در 52 كيلومتري شرق كلاله دشت گرگان سرچشمه مي‏گيرد و رو به سوي غرب بستر پرشيب خود را طي كرده و در 46 كيلومتري شرق كلاله به رودخانة دهانة گرگان مي‏ريزد.

اين رودخانه از به هم پيوستن رودهاي «وجادره» و «زرين گل» در 8 كيلومتري جنوب شرقي علي‏آباد تشكيل مي‏گردد و رو به سوي شمال، روستاي «املك» و «سنگدوين» از ناحيه كتول را مشروب مي‏كند و پس از عبور از شرق درياچة قاسم‏خان، روستاي بدراق را پشت سر مي‏گذارد. پس از انحراف به سوي غرب و مخلوط شدن با رودخانة چاه علي در 3 كيلومتري شرق روستاي انبار الوم، به گرگان رود مي‏ريزد.

رودخانة گرماب‏دشت از تلاقي آب «چل چلي» با ريزابه‏اي كه از دامنة شمال غربي كوه «يزدكي» واقع در منطقة اسب چر سرچشمه گرفته است، در نقطه‏اي به فاصلة 27 كيلومتري جنوب شرقي گرگان تشكيل مي‏گردد و به نام رودخانة باغشاه از درة جنوبي كوه «اولنگ» رو به غرب روان مي‏گردد.
در منطقه‏اي به نام سفالين با آب قزاق مخلوط مي‏شود و پس از عبور از گرماب‏دشت به همين نام تغيير نام داده و در دامنة غربي كوه اولنگ با آب جوزولي پيوند مي‏يابد و رو به سوي روستاي توسكستان از منطقة غوله سنگ عبور مي‏كند. پس از عبور از دامنه غربي تپة ابراهيمو به دشت گرگان وارد مي‏شود. در اين منطقه نخست با رودخانة «ديه‏دار» مخلوط مي‏گردد و پس از عبور از روستاهاي فيض‏آباد و آلو كلاته به رودخانة «قره‏سو» مي‏ريزد.

اين مجموعه در قسمت جنوبي رودخانه اترك واقع شده و مشتمل بر تالاب ها و مرداب هاي اينچه، آلماگل، آلاگل، اينجه برون، بي بي شيروان، آجي گل، نمك و دانشمند است كه مجموع مساحت آنها 1250 هكتار تخمين زده مي‌شود. برخي از اين تالاب ها از جمله تالاب آلاگل در فهرست كنوانسيون تحقيقاتي بين المللي پرندگان آبزي و مهاجر در سال 1350 به ثبت رسيده است.
فاصله تالاب ها از يكديگر بسيار نزديك است و آب و هواي محدوده آن ها مديترانه اي گرم با تابستان هاي خشك و گرم و زمستان هاي ملايم مي‌باشد. سطح آب تالاب ها در زمان پرآبي به بيش از 2500 هكتار نيز مي‌رسد. اين مساحت به عواملي نظير ميزان آب ورودي و خروجي، اقليم و ديگر عوامل محيطي بستگي دارد. آب اين تالاب ها از رودخانه اترك تامين مي‌شود.
تالاب هاي ياد شده محل زيست پرندگان مهاجر متنوعي است كه از جمله آنها مي‌توان به فلامينگوها، قوها، غازها، حواصيل و ... اشاره كرد. فصل شكار طبق تقويم اداره محيط زيست از اول پاييز تا آخر زمستان هر سال و هر هفته دو روز (چهارشنبه و جمعه) مي‌باشد. از ماهيان اين تالاب ها نيز مي‌توان به كولي، اورنچ، سيم پرك و شيشه ماهي اشاره كرد كه فصل صيد آن ها طبق مجوز اداره محيط زيست گنبد از 15 ارديبهشت تا 15 اسفند ماه هر سال مي‌باشد.
از آنجا كه اين مجموعه تالاب ها و مرداب ها داراي راه هاي دسترسي، محوطه هاي اتراق، چشم اندازهاي دشتي، مرغزارهاي وسيع و پرندگان بومي و مهاجر، همچنين استفاده هاي طبي مي باشند. قابليت هاي فوق العاده اي را براي ايجاد يك كانون بي رويه، چراي دام، وارد كردن گونه هاي غير بومي، قطع اشجار و ... از جمله عوامل تهديد كننده اين تالاب ها به شمار مي آيند.

مجموعه تالاب گميشان به دليل تنوع زيستي، وجود گياهان آبزي و كنار آبزي به عنوان يك ذخيره گاه ژنتيكي با ارزش از گونه هاي پرندگان، آبزيان و گياهان آبي، اهميت يافته است.
اين تالاب در60 كيلومتري شمال غرب گرگان پس از گذر از گرگان، بندر تركمن، گميشان و خواجه نفس واقع شده است. مشاهده بيش از 20 گونه ماهي و 100 نوع پرنده كه تعدادي از آنها نيز نادر هستند، از جمله جلوه هاي تماشايي تالاب گميشان به شمار مي روند. علاوه بر آن، اين تالاب به عنوان يك منطقه تفريحي... آموزشي در سطح كشور مطرح است و همه ساله در فصول مختلف سال علاقمندان بي شماري را به سوي خود جذب مي‌كند.

مجموعة تالاب گميشان به دليل تنوع زيستي، وجود گياهان آبزي و كنار آبزي به عنوان يك ذخيره گاه ژنتيكي با ارزش از گونه‏هاي پرندگان، آبزيان و گياهان آبي، اهميت يافته است.
اين تالاب در 60 كيلومتري شمال غرب گرگان پس از گذر از گرگان، بندر تركمن، گميشان و خواجه نفس واقع شده است. مشاهدة بيش از 20 گونه ماهي و 100 نوع پرنده كه تعدادي از آن‏ها نيز نادر هستند، از جمله جلوه‏هاي تماشايي تالاب گميشان مي‏باشد.
علاوه بر آن، اين تالاب به عنوان يك منطقة تفريحي، آموزشي در سطح كشور مطرح است و همه ساله در فصول مختلف سال علاقمندان بي‏شماري را به سوي خود جذب مي‏كند.

در محدودة استان گلستان ده‏ها چشمه‏سار زلال و جوشان به ويژه در دامنه كوه‏ها، تپه‏ها، جنگل‏ها و دره‏ها جاري است كه هر يك به نوبه خود زيبايي و جذابيت خاصي دارند. هر يك از اين چشمه‏ساران در صورت توجه و ساماندهي مي‏توانند به تفرجگاهي مفرح و زيبا تبديل شوند و مورد استفاده علاقمندان قرار گيرند. برخي از اين چشمه‏ها چنان پرآب هستند كه نام رود به خود گرفته‏اند. برخي ديگر از چشه‏ها به لحاظ حجم آب و مختصات فيزيكي مظهر، واقعاً حيرت‏آور و در خور توجه ويژه هستند. به عنوان نمونه مي‏توان چشمه‏گل راميان (استخر) را نام برد كه در 9 كيلومتري جنوب غربي راميان و در حاشية جنگل بسيار زيبا و رودخانة دره ملا واقع شده است و بيش از 80 متر عمق و قطري حدود 70 متر دارد. براساس مطالعات صورت گرفته، در محدودة استان گلستان حدود 140 چشمه‏سار وجود دارد كه بيشتر آن‏ها در حدود شهرستان‏هاي گنبد و گرگان واقع شده‏اند.

آبشار لوه يكي از زيباترين آبشارهاي ايران است كه در 20 كيلومتري گاليكش و در 5 كيلومتري جاده اصلي مشهد – گلستان در كار روستايي به همين نام واقع شده است. همجواري اين آبشار با پارك جنگلي گلستان ارزش توريستي ويژه اي به آن بخشيده است. آبشار لوه در محدوده شهرستان مينودشت قرار دارد.

شكل ناهمواري‏هاي استان گلستان به گونه‏اي است كه به روشني مي‏توان آن‏ها را به دو قسمت جلگه‏اي و كوهستاني تقسيم كرد. امتداد و جهت رشته‏ كوه‏هاي البرز، به صورت ديواري مرتفع در مسافتي طولاني، خط ساحلي و جلگه‏هاي كناره‏اي درياي خزر را محصور كرده است، بدين علت، تقريباً در سراسر استان شيب زمين از ارتفاعات به سوي جلگه و درياي خزر (از شمال به جنوب به سوي سواحل جنوبي و از شرق به غرب به سوي سواحل شرقي دريا) كاهش مي‏يابد. در محل تلاقي جلگه و كوهپايه‏هاي شمالي البرز، به علت شدت فرسايش و تراكم آبرفت، قسمتي از ناهمواري‏هاي قديمي به وسيلة رسوبات جديدتر پوشيده شده و تنها در بعضي نقاط به صورت تپه ظاهر شده‏اند. در قسمت‏هاي پائين دست جلگه‏اي سواحل جنوبي و شرقي درياي خزر، تپه‏هاي ماسه‏اي ساحلي تحت تأ‏ثير نسيم دريا و بادهاي محلي، تشكيل شده و سدي طبيعي و كم ارتفاع بين دريا و جلگه پديد آورده‏اند. پديدة تشكيل تپه‏هاي ماسه‏اي در حال حاضر فقط در سواحل جنوبي خزر انجام مي‏شود، در حالي كه در سواحل شرقي، (از بندر تركمن تا ارتفاعات غربي خراسان) در سطح جلگه، تپه‏هاي ماسه‏اي سخت و تثبيت شده‏اي وجود دارند كه در گذشته‏هاي دور تشكيل شده‏اند. همچنين در قسمت جلگه‏هاي استان گلستان رسوبات ضخيم لُسي به صورت تپه ماهور نسبتاً مرتفع درآمده‏اند. حداكثر گسترش غربي اين رسوبات به شهرستان‏هاي بهشهر و نكا در استان مازندران محدود است.
رشته كوه‏هاي البرز كه بر اثر كوهزايي آلپي دورة ترشياري تشكيل شده است، در طول بيش از 750 كيلومتر، جلگه‏هاي ساحلي استان مازندران و استان گلستان را از قسمت داخلي ايران جدا نموده است. نيمة شرقي البرز، بين درة رود بابل تا درة خوش ييلاق (مسير رود نوده كه شاخه‏اي از رود گرگان است) قرار دارد. و به تدريج در جهت شمال شرق از ارتفاع آن‏ها كاسته مي‏شود. رشتة جنوبي، شامل كوه‏هاي «ابركوه» است كه بلندترين نقطة آن در «قلة شاوار» به 3945 متر مي‏رسد. رشتة شمالي، «شاهكوه» نام دارد كه به صورت ديواري در مقابل جلگه گرگان قرار دارد و ارتفاع آن در قلة پيرگودكوه حدود 3204 متر است. دنبالة البرز شرقي به تدريج در شرق و شمال شرقي استان به كوه‏هاي آلاداغ و به قسمت‏هاي غربي كپه داغ متصل است.
در حوالي جنگل گلستان كوه‏هاي نسبتاً مرتفعي از جمله كوه نارچي به ارتفاع 2400 متر، و در شمال و شمال شرقي رشته كوه‏هاي كم ارتفاعي مانند گلي داغ (كمتر از 1000 متر) و نارلي داغ تا نوار مرزي تركمنستان پراكنده‏اند كه به وسيله شاخه‏هاي رود گرگان و اترك به شدت بريده شده‏اند.
در پيدايش و گسترش جلگه‏هاي ساحلي استان گلستان، عواملي از قبيل ميزان آب و وسعت حوضه رودها، شيب بستر رودها، مقاومت سنگ‏ها و عمق دريا مؤثر بوده‏اند. اين عوامل در هر نقطه، با توجه به شرايط محلي، به نسبت‏هاي مختلفي با هم تركيب شده و توجيه‏كنندة ويژگي‏ها و تفاوت‏هاي محلي و ناحيه‏اي جلگه ساحلي هستند.
استان گلستان، با توجه به موقعيت جغرافيايي خود، تحت تأثير عرض جغرافيايي، ارتفاع و امتداد رشته كوه‏هاي البرز، ارتفاع سطح زمين، دوري و نزديكي به دريا، بيابان‏هاي جنوبي تركمنستان، وزش بادهاي محلي و ناحيه‏اي و پوشش متراكم جنگلي قرار مي‏گيرد. بدين جهت، با اين كه وسعت كمي دارد و برخلاف عموم كه آب و هواي آن را در كل معتدل مي‏دانند، آب و هواي گوناگوني دارد.
شمال شرق استان، به ويژه در شرق درياي خزر و حد فاصل گرگان رود تا مرز تركمنستان، به علت دوري از اثرات درياي خزر، كاهش ارتفاعات البرز شرقي، وسيع بودن جلگة ساحلي و نزديكي به بيابان‏هاي قره قوم و قزل قوم در جمهوري‏هاي آسياي ميانه، تغييرات محسوسي در آب و هواي معتدل مرطوب خزري (خزري شرقي) پديد مي‏آيد و شرايط خشكي و گرماي هوا تشديد مي‏شود و رفته‏رفته به اقليم نيمه خشك (نيمه بياباني) تبديل مي‏شود، و ميزان بارندگي سالانه كاهش مي‏يابد. همچنين به علت كاهش رطوبت هوا، دامنة گرما افزايش مي‏يابد و اختلاف شديدي بين دماي شب و روز و دماي سردترين و گرم‏ترين ماه‏هاي سال به وجود مي‏آيد كه مشخصة اصلي آن، تابستان‏هاي گرم و خشك طولاني (5 تا 6 ماه) و زمستان‏هاي نسبتاً سرد و باراني است. به علت پيشروي تودة هواي سردسيري، تعداد روزهاي يخبندان آن نيز بيشتر است، ولي ريزش برف به ندرت اتفاق مي‏افتد. به علت نزديكي به ارتفاعات شرقي، از جمله شهرهاي كلاله و مينودشت، تغييرات ديگري در آب و هواي استان ايجاد مي‏شود و با افزايش باران و اعتدال دما، شرايطي مشابه آب و هواي معتدل مرطوب خزري پديد مي‏آيد.

منطقه حفاظت شده جهان‏نما كه از نام يك دهكده ييلاقي در دامنة آن اقتباس شده است، در سال 1352 براساس مصوبه شوراي عالي حفاظت محيط زيست با وسعتي معادل 30650 هكتار به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گرديد. اين دهكده و دهكده‏هاي متصل به آن مانند سعدآباد محله، آب دره و غيره كه در درون منطقه حفاظت قرار گرفته‏اند، از سال‏هاي قديم محل گذران اوقات فراغت مردم گرگان بوده است. اين منطقه در ارتفاعات جنوب گرگان و جنوب شرقي كردكوي قرار گرفته است. پست‏ترين نقطه آن 600 متر و بلندترين نقطه آن 1068 متر از سطح دريا ارتفاع دارد.
پوشش گياهي منطقه به دليل شرايط آب و هوائي مناسب بسيار متنوع است، ولي متأسفانه در اثر دخل و تصرفات انساني و چراي مفرط و بي‏رويه دام‏ها و احداث جاده‏ها و امثالهم دچار تغييرات و مشكلات شده است. به طور كلي جامعه غالب گياهي منطقه عبارتند از: درختان پهن‏برگ همراه با علفزارها و بوته‏زار و گونه‏هاي ارس و درختچه‏هاي پهن‏برگ شامل راش، آزاد، زرشك، ممرز، سرخدار، كلاه ميرحسن، بلند بازو، نمدار، گل گاوزبان، كچف، ارس و درمنه.
از زيستگاه‏هاي عمده منطقه، تركت را مي‏توان نام برد كه بخشي از منطقه امن جهان‏نما را تشكيل مي‏دهد و زيستگاه عمده مرال شوكا، پلنگ، خرس، خوك وحشي و گرگ است. يكي ديگر از زيستگاه‏ها چلستان است كه در محدودة آن مرال، خرس، گرگ، پلنگ و قوچ و ميش و كل و بز يافت مي‏شود. البته گاو موزي‏كش و زيستگاه‏هاي اطراف آن منطقه مناسبي براي مرال، شوكا، خرس، پلنگ و ديگر گونه‏هاي جنگل‏زي است كه در جنوب آن قوچ و ميش زيست مي‏كند.
زيستگاه‏هاي قلقله، آق‏رضا، چكل‏گدا، لنده كوه، تالو، خوش دستي، لندو و مغزي از زيستگاه‏هاي كل و بز و قوچ و ميش است و در بعضي از قسمت‏هاي آن مرال نيز زيست مي‏كند. زيستگاه‏هاي شربت، كوليجال، سوته و گرمه توهم محل زندگي خرس، شوكا، مرال و پلنگ است و در قسمت‏هاي صخره‏اي آن كل و بز زيست مي‏كنند.
منطقه حفاظت شده جهان‏نما به علت كوهستاني بودن منطقه و پوشش بوته‏زاري و علفزاري در كنار درختزارهاي تنك، گونه‏هاي بسيار باارزشي از پرندگان را در خود جاي داده است كه در بين آن‏ها كبك دري، عقاب طلائي و هما نيز ديده مي‏شود. در جهان‏نما گونه‏هاي مختلفي از پرندگان مانند شكاري‏ها، لاشخورها، طرقه‏ها، جغدها، كبوترها، زنبورخورها، سسك‏ها، سعوها، عقاب‏ها، كلاغ‏هاي زرد پره‏ها و غيره را مي‏توان مشاهده كرد. پستانداراني مانند مرال، شوكا، كل، بز، قوچ، ميش، پلنگ، خرس، گرگ، راسو، شغال، خارپشت‏ها و دوزيستان نيز در منطقه يافت مي‏شود كه به علت شكار بي‏رويه، تعداد جمعيت آن‏ها شديداً كاهش يافته است.
چشمه‏سارهاي زيادي در داخل منطقه حفاظت شده و محيط‏هاي اطراف آن وجود دارد كه سرچشمه بسياري از رودخانه‏هاي بزرگ و كوچكي است كه به عنوان ذخاير منابع آبي محسوب مي‏شود كه به خارج از منطقه جريان مي‏يابند. در ذيل به تعدادي از رودخانه و چشمه‏هاي مهم منطقه حفاظت شده جهان‏نما اشاره مي‏شود:
رودخانه‏هاي سفيدرود، تركت، مغزي، چهارباغ.
چشمه‏هاي زيارت، مغزي، مارسنگ، اسبومرگاه، شاه‏پسند، تركت، حاجي‏آباد، گچيان، مراد چشمه، قل قله، وارا، خوش‏دستي، كلي چال، قورمه تو، پائيز بن، قلعه سرك.
آثار قديمي منطقه نيز عبارتند از: آب انبار، قبرستان‏هاي قديمي در كمرسرك و جلنيگ بلنيگ، امام‏زاده رضي و مرضيه در مرز غربي و برج رادكان غربي در غرب منطقه.

اين پناه‏گاه مشتمل بر خليج گرگان، جزيرة آشوراده و شبه جزيرة ميانكاله است كه حدود هفت هزار هكتار وسعت دارد و به عنوان يكي از ذخاير زيست محيطي كرة زمين از سوي يونسكو به ثبت رسيده است.
پناه‏گاه ميانكاله، تنها بازمانده از مناطق نيمه مشجر سواحل درياي خزر است و بهشت آبزيان و پرندگان مهاجري است كه همه ساله در فصل زمستان از كشورهاي سردسير شمالي به سوي آن پرواز مي‏كنند و به زمستان گذراني مي‏پردازند. از انواع اين پرندگان مي‏توان اردك ماهي‏هاي وحشي، غاز، قو، فلامينگو (مرغ آتشين) و پليكان (مرغ سقا) را نام برد. پرندگان بومي مثل قرقاول، دراج و زنگوله بال هم در پيرامون آن زندگي مي‏كنند. از اين پناه‏گاه حيات‏وحش، مي‏توان ضمن استفاده‏هاي علمي ـ آموزشي، بهره‏برداري‏هاي سياحتي وسيعي به عمل آورد كه در حال حاضر نيز به طور محدود صورت مي‏گيرد.

موسيقي مردم تركمن در سيماي «اوزان»ها كه «بخشي» و «باغشي» هم گفته مي‏شوند، متجلي است. اوزان‏ها زبان گويا و روايتگر رنج‏هاي مردم خود هستند و كارشان ريشه عميقي در آيين شادماني و پرخواني (جادوپزشكي ـ موسيقي درماني) دارد. مي‏توان اوزان‏ها را پايه‏گذار و آفريننده همه آثار بنيادي موسيقي ترك زبانان دانست. به عبارت ديگر اوزان‏ها سوك، شادي و رزم و بزم اقوام ترك زبان را با واژگاني ساده و آهنگ‏هايي موزون و دلنشين بيان مي‏دارند. نامدارترين «اوزان» در فرهنگ تركي روزگار پس از اسلام، شخصيتي به نام «قورقودآتا» يا «دده قورقود» است. امروزه نسل بعدي اوزان‏ها را در تركمن صحرا «باغشي» يا «بخشي» مي‏نامند. بخشي به كسي اطلاق مي‏شده است كه خط اويغوري را مي‏توانسته به خوبي بخواند و گمان مي‏رود واژه «بخشي» قدمتي بيش از 250 تا 300 سال نداشته باشد.
قوم تركمن به خاطر سركوب‏هاي مكرر از سوي خان‏ها، زمينداران منطقه و دولت مركزي كه در مورد آنها اعمال مي‏شد، هيچ وقت نمي‏توانستند خواسته‏هايشان را صريح بيان كنند، براي همين با موسيقي خواست خود را بازگو مي‏كردند و شايد به همين دليل است كه موسيقي تركمني يكي از تجريدي‏ترين و در نوع خود پيچيده‏ترين انواع موسيقي در نواحي مختلف ايران است.
بخشي تركمن در همه جا كه باشد، با دوتار و آدواز، از تاريخ قوم خويش مي‏گويد. بخشي‏ها حرف‏هاي زيادي براي گفتن دارند و شايد به همين دليل است كه «رقص» برخلاف ساير اقوام، در ميان تركمن‏ها جاي چندان ويژه‏اي ندارد.
بخشي تركمن حتي در عروسي‏ها و مجلس‏هاي شادي نيز سخن از زندگي و تاريخ حماسه بار خود مي‏گويد، حرف مردم خود را، اما شاد نمي‏گويد، با غرور و استوار مي‏گويد. تداوم اين موسيقي از طريق مجلس عروسي با وجود تضاد و تفاوت ظاهري ميان محتواي آن و مراسم عروسي، خود نشان‏دهنده ويژگي و پيچيدگي خاصي است كه در فرهنگ و سنت‏هاي تركمن موجود است.
موسيقي تركمني (كه تعداد نغمه‏هاي آن بالغ بر 500 آهنگ است) براساس چهار مقام اصلي، يعني «مخمس»، «تشنيد»، «غثريق لار» و «نوايي» است. اين مقام‏ها در چهار شيوه يا سبك مختلف و در نواحي يا تيره‏ةاي خاص قابل اجرايند. اين چهار سبك را مي‏توان به صورت «گرگان يولي» كه نسبت به ساير شيوه‏ها ساده‏تر است، «دامانايولي» كه بيشتر به شيوه اجراي تركمن‏هاي خراسان نيز معطوف است و از شيوه گرگان يولي بيشتر است، «ماري يولي» و «خيوه يولي» نام برد.
متون آوازهاي تركمني نيز به دو دسته تقسيم مي‏شود: دسته اول شامل داستان‏هاي منثور و منظوم از قبيل «زهره و طاهر»، «غريب و شاه صنم»، «زين‏العرب»، «صياد و همراه»، «يوسف و احمد»، «كوراوغلي» و ... كه متن اين داستان‏ها به زبان تركي و با داستان‏هاي اجرا شده توسط عاشيق‏هاي آذربايجان يكسان است. دسته دوم شعرهاي برگرفته از شاعران كلاسيك تركمن چون «مختوم قلي فراغي»، «قرباندردي ذليلي»، «آنه قليچ مأتابي»، «ملانفس»، «مسكين قليچ» و ... است. شعرهاي ديگري هم در آوازها خوانده مي‏شوند كه سروده شاعران گمنام تركمن است.
در موسيقي تركمني دو تار مهم‏ترين ساز است. اين ساز را چون از قديم از چوب درخت توت مي‏ساختند «توت تار» و به خاطر خشك كردن چوب در تنور «تامديده» و به علت استفاده از دو سيم روي آن «دوتار» مي‏ناميدند. البته در قديم وترهاي دوتار از جنس ابريشم تابيده شده بود، اما امروزه از سيم فولادي استفاده مي‏شود.

زبان‌هاي رايج در اين استان عبارت‌اند از فارسي، مازندراني، زابلي. كتولي و تركمني. فارسي‌زبان‌ها در مركز استان سكونت دارند. مازندراني‌ها در شهرهاي غربي (كردكوي - بندرگز - نوكنده) و روستاهاي غربي استان(حد فاصل شهر گرگان تا مرز استان مازندران) كتولي‌ها بيشتر در اطراف شهرستان علي آباد كتول و تركمن‌زبانان در بخش شرقي و شمالي استان سكونت دارند.

تركمن‏ها قبل از پذيرش دين اسلام به خاطر شرايط سرزمينشان كه آسمان و نور آن باشكوهتر از هر سرزمين ديگر به چشم مي‏آيد، به «تانگري» يعني روح آسمان اعتقاد داشتند. تانگري قدرتي نامرئي و مافوق همه چيز و همه كس بود كه در فرهنگ‏هاي امروزي ترك زبانان مترادف با خداوند متعال معني شده است. «سمن» رهبر روحاني آنان و «سامانيسم» آيين آن‏ها بود. طبق آيين ساماني، دنيا از طبقه‏هاي متعددي كه بر روي هم قرار دارند تشكيل شده است و انسان براي رسيدن به اين مرتبه «سمن» بوده است. سمن‏ها با برگزاري آيين‏ مخصوصي بر بالاي بلندي‏ها، انسان را در جهت رسيدن به مقصود ياري مي‏كردند كه بعد از پذيرفتن اسلام توسط تركمن‏ها، اين مراسم رنگ اسلامي به خود گرفت و تحت عنوان آيين ذكر يا «پرخواني» به صورت‏هاي گوناگون زنده نگه داشته شد كه امروزه به اشتباه مراسم پرخواني «رقص خنجر» ناميده مي‏شود. پرخواني يكي از آيين‏ها و سنت‏هاي بسيار قديمي مردم تركمن است كه تا چند دهه پيش برگزار مي‏شد. اما امروزه اين سنت تنها ظاهري نمايشي دارد و به صورتي ناقص اجرا مي‏شود. پرخواني حاوي جنبه‏هاي ويژه‏يي از «روان درماني» است و ريشه در «سامانيسم» دارد. در اين آيين نوازنده دوتار يكي از افراد اصلي گروه پرخواني است كه رهبري مراسم را در دست دارد.
پرخواني بر بالاي بلندي‏ها مي‏رود و انجام رقص‏هاي ويژه و خواندن وردها و ذكرها با روح نياكان خويش تماس مي‏گيرد و از آن‏ها استمداد مي‏طلبد تا در شفاي خسته دلان و بيماران روحي، سمن را ياري دهد. مراسم پرخواني، معمولاً در يكي از روزهاي خوش يمن، به ويژه شب‏هاي جمعه برگزار مي‏شد. پس از نماز مغرب، ياران پرخوان بيمار را ياهو ياهو گريان در حالي كه كتفش را بسته‏اند به اتاق مخصوص مي‏برند و در كنار اجاقي پر از آتش مي‏نشانند. گردانندگان آيين، يك قبضه شمشير برنده و يك عدد كف‏گير آخته را كه از ابزارهاي اصلي پرخواني است از قبل در آتش مي‏گذارند. به تدريج ياران پرخوان و هم آوازان حاضر در جلسه، بيمار، پرخوان و نوازنده دو تار را در حلقه‏يي محاصره مي‏كنند به صورتي كه راه فرار وجود نداشته باشد با اشاره پرخوان، نوازنده دوتار آرام‏آرام به نواختن آغاز مي‏كند.
پرخوان به تدريج به وجد مي‏آيد و با خواندن شعرهايي از عارفان و صوفيان تركستان چون «صوفي‏الله»، «مشرب» و ... شروع به چرخيدن به دور بيمار مي‏كند. مجلس به تدريج اوج مي‏گيرد. ياران پرخوان در مجلس و زنان آبادي، بيرون از مجلس به هم‏آوايي با پرخوان مي‏پردازند و از روح‏هاي بدنهادي كه روح و جسم بيمار را آزرده كرده‏اند، مي‏خواهند كه كالبد بيمار و قبيله‏شان را ترك كند. اين مراسم در حال حاضر تقريباً منسوخ شده و به ندرت اجرا مي‏شود.

اگر باران نبارد مراسمي به نام «سويي قازان» برپا مي‏شود. اهالي محلدر يك چهارشنبه گوسفندي كشته و در مسجد به خواندن دعاي مخصوص مي‏پردازند. هنگام دعا دست‏ها كشيده است، انگشتان را به طرف پايين مي‏گيرند و طلب رعد و برق و نزول باران مي‏كنند. پس از دعا و صرف غذا در گروه‏هاي سني تا چهل نفري به همراه روحاني به در منازل مردم رفته و آرد جمع مي‏كنند. اگر اهالي منزل خواستة آن‏ها را برآورده كنند، دعا مي‏كنند و سپس با اين آرد، آش مي‏پزند و ميان مردم تقسيم مي‏كنند. اين رسم كه در ميان گوگلان‏ها به «توي تاتان» معروف است با جمع‏آوري و فروش آردها و دادن صدقه، در شب بعد پايان مي‏يابد.
يكي ديگر از مراسم مربوط به طلب باران «باسلاشماق» است كه ضمن آن جوانان به روستائي كه چشمه يا رودخانه دارد هجوم مي‏برند و سعي مي‏كنند چند نفر از اهالي آنجا را گرفته و در آب بيندازند يا با سطل روي آن‏ها آب بريزند (نوعي نمايش نمادين قرباني كردن براي رودخانه) در اين حالت تنها ياران فرد دستگير شده حق دارند به كمكش بشتابند و او را از دست آن افراد نجات دهند.