گردشگري روستايي در اطراف شهرهاي طبس، فردوس، گناباد، خواف و تايباد و جاده بيرجند - زاهدان (جاذبه كويرگردي)
مقصد بعدي ما، مشهد است كه خوشبختانه هر سال حدود 4 ميليون گردشگر مذهبي دارد و اين شمار گردشگران، براي يك شهر به نظر مناسب مي‌آيد.
از ديدگاه من، هنوز برنامه جامعي براي ساماندهي صنعت گردشگري در استان خراسان رضوي وجود ندارد؛ در حالي كه مي‌شود از حضور اين جمعيت انبوه براي فعال‌سازي ديگر جاذبه‌هاي توريستي خراسان هم بهره گرفت اما اگر راه را كج كنيد به سمت بخش‌هاي خراسان جنوبي جلوه‌هاي زندگي روستايي در مناطقي همچون فردوس، ‌طبس، گناباد، ‌خواف و تايباد براي مردم ايران كاملا ناشناخته است.

پارك ها ومراكز تفريحي استان خراسان جنوبي

 بوستان ها 

 

 

كاروانسرها (استان خراسان جنوبي)

كاروانسراها :

كاروانسراها از جمله بناهاي تاريخي با ارزش ايران بوده و منا بع تاريخي حكايت از آن دارند كه بنيانگذار احداث كاروانسراها هخامنشيان بودند و در دوران اسلامي ايجاد  اينگونه با ويژگيهاي گوناگون در شهر و روستا و در كنار جاده هاي حاشيه كوير و معابر كوهستاني با نامهاي مختلف چون رباط كاروانسرا رو به توسعه نهاد.

در سده‌‌هاي پيش بازرگاني در بيرجند رونق بسيار داشت  كه سبب آن اين بود كه تنها راه اترتباطي ايران با هندوستان از طريق خشكي از بيرجند مي‌گذشت و زاهدان و ميرجاوه اين ارتباط را بر قرار مي‌كردند و چون بيرجند در سايه راه زاهدان و مشهد قرار داشت كالاتهائي كه از هند به ايران مي‌آمد و يا از ايرا به هند و از آنجا به سرزمين‌هاي ديگر مي‌رفت همه به اين

 

كاروانسراي حاج ملك :

اين كاروانسرا متعلق به حاج‌محمد‌حسين ملك ( ملك التجار وقت بيرجند ) و به نام او معروف بود و در حقيقت يك سراي تجاري بود كه چند بازرگان در آن حجره داشتند و كالاهاي تجاري آنان در انبارهاي آن نگهداري مي‌شد اين كاروانسرا تغييراتي كرده كه هنوز باقي است چون بعدها آن را

رباطها :

رباطها از جمله يادگارهاي تاريخي شهرستان بيرجند محسوب مي‌گردند كه براي حفظ و رونق تجارت واقتصاد بوجود آمده‌اند فاصله بسيار ميان مراكز تجاري مداخله عوارض طبيعي بيابان داشت خطر جنگهاي داخلي متعدد و در بسياري اعصار حمله بيگانگان سازمان يافته صرفنظر از تهديد دايمي وجود جايگاههاي امن را براي تامين استراحت كاروانها و بازرگانان ايجاب مي كرد.

با توجه به پيشينه منزلگاه و كاروانسراهاي بخصوص در دوره هخامنشي و سلسله‌هاي بعد از آن در اوايل عص اسلامي پاسگاههاي مستحكم مرزي بنام رباط ايجا شده كه ساكنان آن در صورت لزوم در برابر تهدي كنندگان به دفاع از خود مي پردازند.

اگر‌چه دفاع از رباط در نظر ساكنان نوعي         ديني به شمار مي رفت در عين حال حفاظت از كاروانهايي را كه در حوزه استحفاظي آنها در رفت وآمد بودند ‌ سبب مي دانستند علاوه بر آن اين رباطها جهت سكونت افراد محلي مورد استفاده قرار گرفته و محل بيتوتي آنها محسوب مي‌گرديده است .

رباط آصف                 شماره ثبت 2030             دوره تاريخي : قاجاريه

رباط آصف در 70 كيلومتري شمال بيرجند و در دشت وسيع كه به چاهك موسويه قابل متصل مي‌گردد واقع شده است .

چاين رباط به صورت دو ايراني احداث شده در تقسيم‌بندي آثار مشابه جزو رباطهاي دشت محسوب مي‌گردد فضاهاي احداث شده در آن مخصوص فضاي داخلي مؤيد همسوي كاركرد و ساختار ويژه آن مي‌باشد.

رباط آصف كه از بناهاي دوره قاجاريه محسوب مي‌گردد در زمان آباداني تاثير مثبتي در امنيت و تجارت تاحيه قهستان و شهرهاي همجوار داشته است .

تنها تزئينات مشخص بنا در حاشيه سردر ورودي يكي از ايوانها به صورت لوزي آجر كاري ممتد به فرم نقش منحني بكار رفته است .

اسجاد داذلاين بعد از ورودي اصلي مسير ارباط به صحن مركزي و اتاقهاي ساخته شده در اطراف آن را بوجود آورده است .

صحن مركزي بنا محلي مناسب براي بارانداز كاروانيان محسوب مي‌شده كه مكاني براي ايوانچه ورودي اتاقها نيز لحاظ شده است ، همچنين خصوصيات اقليمي گرم و خشك فرم معماري سقف در فضاي اتاقها را به صورت گنبدي ممكن ساخته است علاوه بر فضاي ورودي رباط كه شامل اتاقكهاي نگهباني كه در جبهه جنوبي آن ايجاد شده بر عظمت و شكوه بنا افزوده است و بيانگر استحكام آن مي‌باشد از ديگر فضاي موجود در رباط اصطبل آن مي‌باشد كه محدوده مربوط به آن 2 يا 3 برابر اتاقها در نظر گرفته شده است .

جاذبه هاي طبيعي تاريخي و فرهنگي استان خراسان جنوبي

قاين

مسجد جامع قاين- قلعه چهل دختر- قلعه هاجر آباد- قلعه آفريز_ آرامگاه بوذر جمهر قايني- قلعه كوه – مسجد جامع افين- مسجد جامع خضري- امامزاده عبدالله كارشك- امامزاده زيد النار آفريز

غار ورزق- غار پهلوان- غار خونيك- غار فارسان- ارتفاعات بوذر جمهر- دشت اسفدن- دشت شاهرخت

موزه مردم شناسي

 

 

 

نام شهرستان	جاذبه هاي تاريخي(مذهبي)	جاذبه هاي طبيعي	جاذبه هاي فرهنگي
بيرجند	باغها وعمارتهاي اكبريه، شوكت آباد، اميرآباد، رحيم آباد- ارگ كلاه فرنگي- مدرسه شوكتيه- حسينيه نواب- مسجد جامع چهاردرخت- قلعه بيرجند- بافت تاريخي خور- آرامگاه ابن حسام خوسفي-	بند دره- بند عمرشاه- آبشار چارده- دره هاي ارتفاعات باقران- نيزارها و ماسه باديهاي كوير خور- آبگرم لوط	موزه هاي باستان شناسي-مردم شناسي-موزه مشاهيرو مفاخر- موزه تاريخ طبيعي- موزه ديرينه شناسي

 

 

 

 

نهبندان

آسبادهاي خوانشرف- مسجد روستاي ميغان- قلعه نهبندان- قلعه شاهدژ- بافت قديمي روستاي قدمگاه- بافت قديمي روستاي استند

كوير ده سلم

موزه مردم شناسي

 

 

 

 

 

 

سربيشه

روستاي شگفت انگيز ماخونيك- مزار كاهي- قلعه و باغ مود- سنگ نگاره ماخونيك

روستاي زيباي چنشت- آبترش سربيشه- چشمه آب معدني گندگان- معدن بازالت منشوري-

 

 

 

 

 

درميان

قلعه تاريخي فورگ- قلعه كل حسن صباح- مسجد جامع هندوالان- آتشكده گسك- آرامگاه سلطان ابراهيم رضا

چنار كهن سال دوشينگان- روستاي فورگ- روستاي درميان- آبگرم گزيك

 

 

 

 

 

 

 

 

سرايان

آرامگاه توران شاه- كاروانسراي سرايان- قلعه قلاع سرايان- سد ذو

روستاهاي زيباي مصعبي- كريمو- روستاي چرمه- كال ذو

 

آب انبار هاي استان خراسان جنوبي

آب انبار اميرآباد

در داخل روستاي اميرآباد در فاصله حدود 5 كيلومتري غرب بيرجند ، آب انباري در داخل روستا قرار دارد. اين بنا در نزديكي باغ وعمارت اميرآباد بنا شده و با توجه به موقعيت قرارگيري علاوه بر استفاده  اهالي روستا توسط مسافريني كه مسير بيرجند به خوسف و بالعكس را طي مي كرده اند نيز مورد استفاده واقع مي شده است . اين بنا تماما از آجر ساخته شده و داراي عناصري همچون ورودي ، پلكان ، مخزن و پوشش مخزن مي باشد . سردر ورودي داراي طاق جناغي است . دو طرف سردر تزئينات آجر كاري بصورت هندسي كار شده است . در سردر ورودي محلي كه سنگ لوح در آن قرار داشته نيز ديده مي شود كه البته خود سنگ ازاين محل برداشته شده پس از ورودي بلافاصله پلكان بنا قرار دارد كه  ارتباط ميان ورودي و پاشير را برقرار مي كرده است . پوشش قسمت پلكان با آجر و بصورت طاق آهنگ مي باشد. مخزن و پوشش مخزن بخش ديگر بنا است مخزن به صورت استوانه اي و پوشش آن نيز با آجر و بصورت گنبدي اجرا شده است با توجه به موقعيت مكاني و ارتباطي كه با باغ و عمارت اميرآباد داشته است ،از بناهاي دوران قاجار بشمار مي رود .

آب انبار بجد

 

موقعيت طبيعي :

شهرستان بيرجند در شرق ايران و جنوب استان خراسان واقع شده است . از نظر طبيعي اين شهرستان در محاصره كويرهاي خشك واقع شده . ارتفاعات شهرستان شامل چندين رشته كوه مي شود كه مرتفع ترين نقطه معروف به قله (بنه در ) با ارتفاع2787 متر از سطح درياي آزاد ، در رشته كوه مومن آباد قرار گرفته است .

از نظر مشخصات تكتونيكي زلزله هاي منطقه بر اثر فعاليت گسلها روي مي دهد .

 

موقعيت اثر :

آب انبار بجد در داخل روستاي بجد واقع شده است . اين بناي تاريخي در موقعيت جغرافيايي 59 درجه و19 دقيقه و 30 ثانيه طول شرقي و 32 درجه و 50 دقيقه و 20 ثانيه عرض شمالي قرار گرفته است .

 

تاريخچه :

اين بنا متعلق به دوره قاجاريه است .

 

 مشخصات اثر :

در داخل روستاي بجد آب انباري وجود دارد كه شامل ورودي ، پلكان ، پاشير ، مخزن و وپشش مخزن مي باشد .

ورودي بنا در جبهه جنوب شرق آن قرار دارد . راهيابي به مخزن آب انبار از طريق يك رشته پلكان با 13 پله امكانپذير است عرض راهرو5/1 متر مي باشد.مخزن آب انبار به شكل دايره و به قطر 8 متر مي باشد. در جبهه جنوبي مخزن ، در گاهي وجود دارد كه با چند پلكان به خارج راه دارد . هدف از تعبيه اين در گاه اين است كه در مواقعي كه كف مخزن از رسوبات انباشته مي شود ، از اين طريق امكان تخليه رسوبات وجود داشته باشد. پوشش مخزن با خشت وبصورت گنبدي به ارتفاع حدود 7 متر از پايه گنبد مي باشد. اين بنا متعلق به دوران قاجار است. 

 

تزئينات :

اين بنا فاقد تزئين مي باشد .

 

مالكيت :

اين بنا وقفي مي باشد .

موقعيت طبيعي :       شهرستان بيرجند درشرق ايران وجنوب استان خراسان واقع شده است. ازنظر طبيعي اين شهرستان در محاصره كويرهاي خشك واقع شده.ارتفاعات شهرستان راچندين رشته كوه شامل ميشود كه مرتفع ترين نقطه معروف به قله (بنه در) با ارتفاع 2787 مترازسطح درياي آزاد، در رشته كوه مومن آباد قرار گرفته است. ازنظر مشخصات تكتونيكي زلزله هاي منطقه بر اثر فعاليت گسلها روي ميدهد.   موقعيت اثر :     آب انبار علي آباد در روستايي به همين نام از توابع دهستان طبس مسينا – بخش درميان قرار گرفته است . اين بنا در داخل بافت سنتي روستا واقع شده و در مجاورت آن قلعه اي تاريخي قرار گرفته است.   تاريخچه : آنگونه كه از سبك معماري اين بنا بر مي آيد از جمله سادگي اجزاء و عناصر و مصالح استفاده شده از بناهاي دوره قاجار به شمار مي رود.   مشخصات اثر:    آب انبارعلي آباد در روستاي علي آباد از توابع دهستان طبس مسينا- بخش درميان شهرستان بيرجند بنايي است ساده شامل سر در وردي ، پلكان ورودي ، مخزن و پوشش مخزن. اين بنا تماما با آجر، سنگ ، ملات گچ و ساروج ساخته شده است. طاق ورودي اين بنا به شيوه جناغي ساخته شده و در ساختمان طاق و پوشش قسمت ورودي و نماي سر در ورودي نحوه آجر چيني به گونه اي است كه علاوه بر جنبه كاربردي، سعي شده به همين وسيله نوعي تزئين نيز به بنا داده شود . با آجر چيني به روشهاي ضربي و چپيله در پوشش فضاي ورودي ، اجراي آجر چيني به روش خفته راسته در بالاترين بخش نماي ورودي و نيز ايجاد طاقنما سعي شده به تزئين بنا نيز توجه شود . اين آب انبار از بناهاي دوره قاجار به شمار مي رود.   تزئينات : تزئينات بكار رفته در اين اثر مختصر بوده وشامل نماي آجر كاري سر در ورودي وطاقنماهاي دو طرف فضا ورودي مي باشد.   مالكيت : اين بنا وقفي بوده و فاقد مالك خصوصي مي باشد.

آب انبار حاج علي رضا بيك

1-    موقعيت طبيعي (شرايط اقليمي ، مشخصات منطقه از لحاظ خصوصيات زمين و زلزله خيزي ).

شهرستان بيرجند در شرق ايران و جنوب استان خراسان واقع گرديده و از نظر موقعيت جغرافيايي 9 درجه و 13 دقيقه و عرض جغرافيايي 32 درجه و 53 دقيقه شمالي از مركز آن مي گذرد از نظر طبيعي ميتوان گفت اين شهرستان تقريبا در محاصره كويرهاي خشك قرار گرفته بيشتر ارتفاعات شهرستان بيرجند را چندين      رشته كوه كه اكثرا جوان و متعلق يه دوره سوم زمين شناسي ميباشد در برگرفته و بلندترين قله اين ارتفاعات (بند دره) نام دارد كه ارتفاع آن برابر با 2787 متر         مي باشد . از نظر مشخصات تكتونيكي زلزله هاي شهرستان بيرجند اكثرا بر اثر فعاليتهاي گسلها شكل مي گيرد و اين شهرستان با داشتن گسلهاي فراوان كه       مهمترين انها در نهبندان واقع است دچار اين عارضه مي گردد . علاوه بر آن كوههاي باقران گسلهايي وجود دارد كه مهمترين آنها در شمال روستاي كاريزنو (گل)       و شهرستانك امتداد مي يابد . لازم بذكر است كه بيشتر زلزله هاي جنوب خراسان بر اثر فعاليتهاي تدريجي گسلها خضري و كريزان روي ميدهد .

 

             2- موقعيت فعلي (استقرار مكاني و جايگزيني در بافت شهر و ارتباط با مجموعه هاي شهري ).

آب انبارها مانند ساير ابنيه شهري در مراكز تجمع مانند راسته بازار و مراكز محلات و همچنين در كاروانسراها ي بين راهي احداث مي شده است . آب انبار حاجي علي رضا بيك كه همچون ساير نمونه هاي موجود در شهر جهت تامين آب آشاميدني مردم مورد استفاده بوده به لحاظ مكاني در فاصله اي كمتر از صد متر در غرب آب انبار محسن زاده در ضلع جنوبي كوچه « خواجه ها » روبروي منزل آراسته و پردلي واقع مي باشد .

 

            3-  تاريخچه بنا :

قدمت اين آب انبار به دوره قاجاريه بر مي گردد . باني و واقف اين بنا « حاجي علي رضا بيك » مي باشد  واين بنا در زمان حشمت الملك ساخته شده است .

 

       4- مشخصات بنا

آب انبار در نواحي گرم و خشك از جمله ملزومات مهم براي تداوم زندگي در اين مناطق بوده و در اكثر محلات شهري و روستاها يك يا چند آب انبار وجود داشته است . از آنجايي كه به لحاظ نقشه و ساختار آب انبار ها مشابه مي باشند مي توان گفت به طور كلي از نظر معماري آب انبارها شامل : 1- فضاي ورودي    2- راه پله    3- پاشير    4- بادگير و هواكش     5- پوشش منبع      6- منبع ذخيره آب   مي باشند .

فضاي ورودي آب انبار حاجي علي رضا بيك بسيار ساده و داراي پوششي به سبك رومي مي باشد . قوس سر در ورودي از نوع جناقي بوده و سكوهاي طرفين راه پله كه جهت استراحت و نشستن تعبيه شده بودند هم اكنون از بين رفته است در قسمت بالاي سر در كتيبه اي ديده مي شود كه ابيات شعري است بدين قرار :

بسمه ا... تعالي

... برگزيدند مخلوق حق همه راعطا نمود بوي كردگار كوثر را

                                                   ولي خويش علي را نمود ساقي آن                   كه روز حشر .............محشر را

 ز وصف حوض ساقي نمي توان گفتن                  كنند جمع اگر خلق هفت كشور را

                                                   هنر نگر كه از آن حوض علس بردارد               ....كه قطع و نظر  است ....را

 بنام حاجي ناجي علي رضا بيك است                  كزين عمل بسرش حق نهاد افسر را

                                                   سبب كه بود امير حشمت الملك                   .....بايد ين حسن خلق نوكر را

                                                  دعاي دلت .........................................               شده خطا ب ز معصوم اهل ......را

                                                  سوال شد .............سال تاريخش                      از آن حق فرج بر نشاند اژدر را

                                                 .........آب داد كه در روز كار نسنجيدم                 نشين دال نما صنم مير غضنفر را                   

درب ورودي آب انبار مسدود بوده و امكان بر رسي دقيق فضاي داخلي مقدور نمي باشد . اما با توجه به ساختار يكسان آب انبارها و گفته ها ي اهالي محل داراي پلكاني با پوشش گهواره اي بوده كه از سطح زمين شروع شده تا پا شير امتداد يافته است .

پا شير كه بعنوان آخرين بخش فضاي معماري داخلي آب انبار محسوب مي شود داراي يك يا چند شير روسي از جنس برنج بوده كه بنا به گفته يكي ا زسالخوردگان شهر اين آب انبار داراي بزرگترين شيرهاي روسي بوده است .

شير آب ، آب انبار را معمولاً يك متر بالاتر از كف مخزن قرار مي دادند تا رسوبات و املاح ته نشين شده در مخزن از شير آب خارج نشود .پوشش اين فضا معمولا به صورت  ساده واز نوع ضربي مي باشد . مخزن اين آب انبار همچون ساير آب انبارها به دليل استحكام و مقاومت در برابر فشار و نيروي جانبي آب درون آن، كاهش نوسان درجه حرارت ، يخ نزدن آب در زمستان و خنك بودن آن در تابستان در داخل زمين احداث مي شود . اين در عمق قرار گرفتن مخزن همچنين باعث مي شده تا براحتي و بطور طبيعي بتوان آب نهر يا قنات را برروي آن سوار كرد . اين مخزن به شكل استوانه اي بوده و داراي پوشش گنبدي مي باشد . فضاي مخزن هيچ يك از آب انبارها حبس نمي باشد و همه آنها دريچه اي جهت تهويه هوا دارند . حبس بودن فضاي مخزن علاوه بر آنكه امكان دستيابي به داخل آن را هم بسيارمشكل مينمايد و آب را هم بسيار گرم مي كند كه جهت حصول اين مطلب ، انتهايي ترين بخش گنبد يعني راس آن را بصورت مدور باز مي گذاشته اند. مصالح بكار رفته درآب انبار : آجر ، گچ ، آهك و ساروج مي باشد

 

 

  5  - نوع بهره برداري و خصوصيات  بارز بنا :

با توجه به گسترش و توسعه خدمات و تسهيلات و وجود سيستم لوله كشي شهري اين آب انبار به حالت بلااستفاده باقي مانده است . اين آب انبار جهت جلوگيري از مبدل شدن به زباله داني و محل تجمع افراد معتاد و ناباب و همچنين تخريب فضاهاي داخلي مسدود مي باشد .

 

  6- عوامل تزئين شده و نوع آنها :

اين بنا بصورت ساده و فاقد تزئين مي باشد .

 

  7- نوع مالكيت بنا و مشخصات ثبت آن در رديف آثار تاريخي :

از آنجايي كه آب انبارها توسط اهالي محل و يا يكي از افراد متمكن و خيرخواه محله احداث مي شده اند وقفي مي باشند . با توجه به خصوصيات ويژه آب انبار ها و نقش حياتي آنها در زندگي ادوار گذشته كه قبلاً به آن اشاره شد ، قرار گيري در مركز بافت تاريخي ، توجه و احترام خاص عامه مردم به اين اماكن كه چه بسا بسياري به دليل تقدس و پاكي آب آنرا مقدس نيز مي دانند مستحق قرارگيري در رديف آثار تاريخي مي باشند .

 

  8 – اقدامات انجام شده در مورد بنا با ذكر مشخصات  :

تا كنون در خصوص بنا و حريم آن اقدام قابل توجهي صورت نگرفته است . تنها اقدام حفاظتي صورت گرفته مسدود كردن بنا بوده است . اين بنا با توجه به قرارگيري در بافت قديم و هم جواري با بناهايي همچون منزل آراسته و پردلي و آب انبار محسن زاده داراي ويژگيهاي خاصي مي باشد كه بايد در ضوابط حريم آن مبذول گردد .

 

  9- توضيح ضروري و اختصاصي بنا :

از آنجايي كه آب ، آب انبار ها توسط نهرها ، قناتها ، يا مسيلها در مواقع بارندگي تامين مي شده مساله بهداشتي بودن آب حائز اهميت  است اما همانطور كه مي دانيم اين آب كاملا بهداشتي و مطبوع براي آشاميدن بوده است . دلايل اين امر عبارتند از :

1-  در آب انبارها تاريكي محض وجود داشته و چون ميكروبها ي غير هوازي احتياج به نور براي رشد و نمو داشته اند بنابراين در اين آب از بين مي رفته ا ند .

 2- به واسطه جاذبه زمين ، املاح و ذرات موجود در آب ته نشين مي شده اند و همچنين بر روي آب ، نمك و آهك مي ريخته اند تا مانند كلر باكتريها را در آب از بين ببرد . بنا بر اين تصفيه آب هم از طريق فيزيكي و هم شيميايي صورت مي گرفته است .

 

      د – اشاره به اقداماتي كه در دوره هاي گذشته روي بنا انجام شده است

1-    توسعه و يا تعميرات و دخل و تصرف انجام شده تا كنون :

 

در خصوص اين بنا هيچگونه اقدام خاصي صورت نگرفته است .

 

 

مشخصات :

 

نام بنا : آب انبار كشمان

اولين مطالعات انجام شده بر روي بنا: سال 73

مالكيت وقفي   

قدمت : قاجاريه

شماره ثبت ملي :

شماره ثبت ملي :

متراژ :      عرصه : m²     144  متر مربع

              اعيان : m^{2     :}    144  مترمربع

 

      تاريخچه مختصري از بنا

  

 شرح عمليات مرمتي صورت گرفته

عمليات مرمت در  سال77            تخصيص:

  هزينه:

-         اجراي طاق زني

-         هره چيني بام

-         شيب بندي بام ولكه گيري كاهگل

-         نظافت وپاكسازي محيط داخل بنا

-         حمل خاكهاي اضافي

 

 

جاذبه ها ومكانهاي طبيعي استان خراسان جنوبي

جاذبه‌ها و مكان‌هاي طبيعي   جاذبه هاي گردشگري   1.  باغ مود:  در حاشيه جنوبي روستاي مود باغي بزرگ با برجها حصارها ديده مي شود . در مركز باغ محل تقاطع دو خيابان طولي و عرضي ساختماني وجود دارد متعلق به دوره صفوي مي باشد.در داخل باغ بقاياي عمارتي عظيمبا تزئينات زيباي نقاشي ديده ميشود .    2. بند دره :اين بنا در دوره قاجار در زمان حكمراني امير حشمت الملك علم ساخته شده است.   بند يا سد تاريخي دره بنايي است عظيم از سنگ ، آجر و ملات ساروج كه بر مسير سيلابي در رشته كوه باغران احداث شده است . اين بنا با 31 متر     طول   تاج ، 3 الي 5 متر عرض تارج و حدود 13 متر ارتفاع ، مهمترين بند تاريخي در بيرجند محسوب مي شود .        3. بند عمر شاه : بند تاريخي عمر شاه در فاصله دو كيلومتري جنوب غرب بيرجند و در داخل رشته كوه باغران بنا شده است . اين سد  از سازه هاي آبي متعلق به دوره  قاجار است ،  اين سد در دوره قاجار و زمان حكمراني حشمت الملك علم بنا شده است        4. حسينيه نواب: يكي از تكاياي معروف شهرستان بيرجند حسينيه نواب است كه در دوران سلطنت شاه عباس صفوي با فرمان اميرزاده خاتون ملقب به نواب يا بي بي نواب كه نامبرده يكي از همسران اميراسماعيل خان و از زنان معتقد خاندان خزيمه بوده وي فرمان احداث حسينيه باشكوه و پرعظمت نواب را صادر نمود همچنين كتيبه اي كه در قسمت پيش طاق ورودي حسينيه واقع است تاريخ 1001هجري قمري بر آن حك شده و عمل حاجي يار آگاه را نشان مي دهد كه احتمالاً گچبريهاي پيش طاق توسط وي انجام گرفته است. اينتكيه با عظمت داراي موقوفات متعدد از قبيل زمين‌، آب ، اشجار در داخل شهر و روستاي اطراف قاينات بوده است كه تا اواخر سالهاي 1357 نگهداري مي شده و ليكن پس از احداث خواني حكومتي بوده مورد بي توجهي قرار گرفت و بدين صورت تدريجاً متروكه گرديد.   1. كنسولياري انگليس( باغ منظريه): بناي كنسولياري در مزرعه منظريه در فاصله حدود يك كيلومتري جنوب بيرجند قرار گرفته است. مجموعه ساختمانهاي كنسولياري در داخل باغي قرار گرفته و به علت اينكه بر روي شيب زمين قرار گرفته، با استفاده از سكوهايي زمين را هموار كرده‌اند. جبهه اصلي ساختمان در سمت شمال شرق آن قرار دارد كه شامل ايواني است ستوندار با ستونهاي چهارضلعي و تزئينات آجركاري . به طور كلي مجموعه داخلي كنسولياري از يك سري اتاقهاي متمركز و مرتبط به هم تشكيل شده‌اند.      7. روستاي ماخونيك:  روستاي ماخونيك در منطقه اي كوهستاني و در دامنه جنوبي كوهي بنام ماخونيك واقع شده است .اين روستا مركزيت منطقه اي را داراست كه متشكل از 12 روستا است كه ماخونيك بزرگترين آنهاست و اهالي 21 روستاي ديگر اصل و نسب خود را از ماخونيك مي دانند .اين روستا ها از نظر مذهب ،معيشت ،شيوه زندگي و اوضاع اجتماعي با يكديگر وجه اشتراك زيادي دارند .ويژگي جالب اين روستا قوام و دوام سنتها وآداب ورسوم مردم آن است كه با گذشت زمان دستخوش كمترين تغيير وتحول نشده است . رسوم و سنتها ي مستحكم روستا در كليه امور اجتماعي ، اعتقادي اقتصادي و حتي مسكن كاملا دست نخورده باقي مانده اند . نكته جالب ديگر معماري و بافت روستايي ماخونيك است . به گونه اي كه معماري در اين روستا بسيار ابتدايي اجرا مي شود و به حداقلها اكتفا مشود    8.مسجدازبك: بناهاي بافت و محيط پيرامون خودنمايي مي‌كند. ورودي مسجد شامل طاقي است جناغي كه در اطراف آن دو سكو به منظور نشستن و استراحت مراجعان ساخته شده. پس از سردر مستقيماً صحن بنا قرار دارد. به طور كلي معماري مسجد شامل سردر ورودي، صحن و شبستان تابستاني و ايوان مي‌باشد. ايوان كه مهمترين بخش مسجد را شامل مي‌ِود با استفاده از طاق و تويزه و به فرم جناغي ساخته شده است. در انتهاي ايوان محراب بنا و در دو سرف چپ وراست ايوان دو ايوانچه كوچكتر قرار دارند. مجموعه ايوان داخلي و ايوانهاي دو طرف به عنوان شبستان تابستاني كاربرد داشته‌اند. نماي ايوان اكنون داراي اندودي از سيمان است كه طبق گقته اهالي داراي تزئيناتي احتمالاً تزئينات آجركاري بوده است. اين بنا از لحاظ سبك وفرم معماري شباهت كامل به بناهايي مانند مسجد عاشورا در داخل شهر و مسجد جامع درخش دارد. هرچند مدركي در خصوس زمان ساخت اين بنا وجود ندارد اما بر اساس نقشه بنا و فرم معماري آن مي‌توان آنرا به دوره تيموري منتسب كرد.   .9 مصلي: در سمت شمال غربي سه راه اسدي بيرجند بنائي آجري وجود دارد كه به مصلي مشهور است . مصلي بنائي است شامل ايوان و حياطي مربع و شبستان است طاق كليل آذري رفيع ايوان بر فراز دو جرز ضخيم برافراشته شده و بر هر طرف ايوان دو غرفه ايجاد گرديده كه به حجره هائي منتهي ميگردد . بر جوف پايه هاي ايوان در ناحيه پاكار سقف راهروي ايجاد گرديده كه ايوان را دور مي زده است. در سمت شمالي ايوان شبستاني وجود دارد كه پايه هاي قطور پوشش آن را بصورت چند چشمه طاق امكان پذير كرده اند . رويه جرزها را آجرهاي خفته راسته زينت داده اند . مصلي از جمله ابنيه دوران قاجاريه در بيرجند است كه سالم و مستحكم باقي مانده است .     4. قلعه چهكندوك: با انقراض حكومت صفويه و پس از دوره افشاريه و زنديه به تدريج قدرت حكومت مركزي در ايران تحليل رفته و بسياري از روستاها و شهرهاي دور از مركز مورد هجوم قبايل ازبك و تركمن قرار مي‌گرفتند وجود تعداد فراواني قلعه‌هاي گلي در روستاهاي اطراف بيرجند و ساير شهرهاي جنوب خراسان نشاندهنده اين امر است. با توجه به اين امر زمان ساخت اين بناها را مي‌توان به دوره قاجار نسبت داد.      5. قلعه فورگ: قلعه تاريخي فورگ در فاصله 110 كيلو متري شرق بيرجند و در روستايي به همين نام از توابع شهرستان درميان واقع شده است بناي قلعه ، در زمان نادر شاه بوسيله ميرزا بقاخان كه از طرف نادر ، حاكم محل تعيين شده بود شروع شده و پس از از وي پسرش ميرزا رفيع خان ساختمان قلعه را به اتمام رساند.فضاي داخلي قلعه از بناهاي متنوعي از قبيل محل زندگي خدمه و وسربازان ، محل نگهداري احشام ، انبار مهمات ، همچنين آب انبار بزرگي با اندود ساروج  تشكيل يافته كه دودر تا دور آنها را حصار سنگي بهمرا تعداد زيادي برج مدور فرا گرفته ؤ بالاي حصار و برجها كنگره دار بوده و تير گش هائي نيز براي دفاع و ديده باني تعبيه شده است     11.آرامگاه تورانشاه: اين بنا در حاشيه جنوبي شهر سرايان واقع شده ودر منطقه اي قرار گرفته كه پيرامون آنرا قبرهايي فراگرفته اند. بنا داراي نقشه هشت ضلعي است و ورودي آن در ضلع شمال شرقي آن قرار گرفته است. ورودي داراي طاقي است جناغي با عرض 3/4 و عمق 8/3 متر پس از سردر ورودي بلافاصله فضاي داخلي آرامگاه يا گنبدخانه قرار دارد. اين فضا نيز داراي نقشه هشت ضلعي بوده و هر ضلع آن داراي طاقي است . طاقها داراي قوس جناغي بوده و در انتهاي سه عدد از آنها طاقنما هايي واقع شده است. ابعاد فضاي گنبدخانه 7/6×7/6 متر است و هركدام از طاقها 3/2 متر عرض و يك متر عمق دارند. گنبد بنا به شيوه  عرقچين با كمك فيلپوشهاي كوچكي كه فضاي هشت ضلعي را به دايره نزديك كرده اند، بنا شده است. نماي خارجي بنا داراي طاقهاي تزئيني است      كه با آجر كار شده اند. دوره تاريخي اين بنا بر اساس مدارك موجود به احتمال فراوان به دوره تيموري تعلق دارند. وجود چندين قطعه سنگ قبر كه به قبرهاي اطراف تعلق داشته اند و به دوره تيموري تعلق دارند ونيز سنگ لوحي بر بالاي درگاه ورودي بنا كه داراي اين متن است: تمت هذه العماره الميمونه الشريفه سلطان الاوليا نظام الحق و الدين تورانشاه عليه الرحمه و الرضوان في شهر ذوالقعده سنه ثمان و خمسين و ثمانماه (؟) هرچند آخرين كلمه اين متن بطور كامل قابل خواندن نيست اما به احتمال زياد ثمانماه مي باشد.     12. يخچال بهلگرد: يخچال بهلگرد يكي از سالمترين نمونه يخچالها در محدوده شهرستان بيرجند است. و تخريبهاييي كه در آن صورت گرفته تنها محدود است به تخريب قسمتي از پوشش مخزن و اطاقهاي كارگران و بنيان و اصل بنا در سلامت كامل مي‌باشد.اين يخچال نيز همانند ساير يخچالهاي اين منطقه بوده و از فرم معماري و مصالح همانند آنها برخوردار مي‌باشد. مهمترين اجزاي معماري اين بناي باارزش تاريخي عبارتند از: 1- ديوار يخچال 2- مخزن 3- پوشش مخزن 4- اطاقهاي كارگران 5- آبگير ديوار يخچال به طول 42 و ارتفاع 5 متر و ضخامت يك متر احداث شده است. اين ديوار در دو انتها داراي خميدگي نامحسوس مي‌باشد. هدف از تعبيه اين خميدگيها به حداكثر رساندن پايه بر روي آبگير هنگام طلوع و غروب خورشيد مي‌باشد. ديوار در جهت شرقي – غربي احداثشده است. در قسمت جنوب ديوار دو اصاق براي استراحت كارگران و نگهبانان و در قسمت شمالي ديوار آبگير يخچال احداث شده است.   13. آرامگاه سلطان ابراهيم رضا: بناي تاريخي آرامگاه سلطان ابراهيم رپا برادر امام رضا (ع) در روستاي آبگرم از توابع بخش درميان بيرجند قرار دارد. اين بنا بر روي سكويي به ارتفاع حدود يك متر از سطح زمينهاي اطراف واقع شده است . مهمترين عناصر معماري بنا شامل وروديها ،طاقهايي در چهار طرف بنا و در دو طبقه و گنبد خانه مي باشد . با توجه به چهار ضلعي بودن نقشه بنا و وسعت زياد گنبد خانه براي پوشش اين فضاي وسيع ابتدا به وسيله فيلپوشهايي فضاي چهار ضلعي به هفت ضلعي تبديل شده و سپس با نزديك كردن هفت ضلعي به دايره گنبد بنا بصورت عرقچين اجرا شده است . از تزئينات بكار رفتهدر بنا عبارتند از بتنهاي اجرا شده بر روي دربهاي بنا پنجره هايي با طرحهاي مشبك گچي و نيز خوشنويسيهايي بر ديوار داخلي بنا تا ارتفاع حدود 5/1 متري مي باشد . اينخطوط كه به رقمهاي نستعليق ، شكسته ، نسخ و مي باشند با هنر نمايي تمام و با مركب نگاشته شده‌اند. بعضي از اين خطوط داراي تاريخ نگارش مي باشند كه بيشتر مربوط به دوره صفويه و قاجار است.     14 آرامگاه ابن حسام خوسفي:بناي تاريخي آرامگاه ابن حسام خوسفي، شاعر برجسته قرن نهم هـ. ق بر فراز صخره‌اي سنگي در حاشيه شمالي شهر خوسف و در كنار مزارع آن واقع شده است. اين بناي كوچك شامل اطاقكي است با فرم هشت ضلعي كه نقشه فضاي داخلي آن به صورت چليپايي است. پوشش مقبره به صورت گنبدي ايت كه در مركز آن يك كلاه فرنگي تعبيه شده است. در اين قسمت نورگيرهايي تعبيه شده تا هم نور فضاي داخلي آرامگاه را تأمين كند و هم باعث تهويه فضاي داخل آرامگاه شود. اين بنا ابتدا در دوره صفويه بنا شده و بعد‌ها به خسوص در دوره قاجار تغييراتي در آن داده شده.     15. آرامگاه ابوالمفاخر: بناي آرامگاه ابوالمفاخر در حاشيه شهر قاين واقع شده است. بناي آرامگاه با حدود 71 مترمربع مساحت، داراي پلاني هشت ضلعي است كه ورودي آن بصورت پيش آمدگي با طاق جناغي در جبهه جنوب غرب آن قرار گرفته است. فضاي داخلي بنا يا گنبدخانه بصورت چليپايي و چهارطاق است. طاقها به فرم جناغي اجرا شده و در انتهاي هركدام از اين چهارطاق درگاههايي ديده مي شود كه اكنون مسدود است ولي احتمالاً در گذشته هركدام يك ورودي جداگانه به داخل فضاي آرامگاه بوده است. ورودي فعلي بنا فاقد تناسب معمارانه با كل بنا است. به اين معني كه در تناسب با گنبد و بناي اصلي آرامگاه، بزرگتر مي نمايد. با توجه به اين عوامل به نظر مي رسد كه ورودي در دوره اي بعد از دوره ساخت بناي اصلي به آن افزوده شده باشد.      16. آرامگاه بوذرجمهر قايني: بناي تاريخي آرامگاه بوذرجمهر قايني در فاصله 3 كيلومتري جنوب شهر قاين در دامنه و شيب شمال شرقي كوه ابوذر قرار گرفته است. اين بنا در حقيقت مجموعه اي است شامل بناي آرامگاه كه حالت مركزيت و محوريت دارد و فضاهاي معماري خدماتي و اقامتي. يكي از ويژگيهاي معماري اين بنا قرارگرفتن آن در محلي است با شيب نسبتاً زياد كه باعث شده اختلاف ارتفاع سه قسمت معماري آن به 5/6 متر برسد. پايين ترين بخش معماري مجموعه تنها شامل سه طاقنما با عمق حدود يك متر و طاق جناغي و يك برج است.پس از ايجاد سكويي جهت مهار شيب زمين به منظور احداث بقعه آرامگاه،با ايجاد  اين طاقنماها علاوه بر ايجاد محيطي مناسب جهت استراحت زائران، نماي اين بخش از بنا نيز از يكنواختي خارج شده و باعث شكيل تر شدن اين نما شده است. روي اين قسمت يعني سكوي اول ، بقعه آرامگاه قرار دارد. اين بنا با پلان مربع شكل، هسته مركزي و مهمترين قسمت مجموعه است.     17. ارگ كلاه فرنگي: اين بنا در سه بخش قابل مطالعه و پژوهش است :1. بخش همكف آن 2. فرم بنا 3. قسمت حوضخانه بنا بناي مزبور بطور كل از نظر سبك و شيوه معماري با ساير بناهاي شهري اختلاف اساسي دارد چرا كه بنا بدليل داشتن گنبدي زيگوارتي و چند اشك.به و طاقنماهاي متعدد و بعضا مقرنسكاري شده و جه مميزه خويش را كاملا حفظ كرده است. بخش همكف آن تشكيل شده است از يك پلان مربع شكل كه اتاقهاي متعددي انرا احاطه نموده است و در همين  طبقه چهار هشتي و به تناسب قرينه بودن بچشم مي خورد. ضمنا اصلي ترين بخش ساختمان يعني حوضخانه نيز دز اين قسمت است. درب اطاقهاي طبقه همكف به فضاي دور محوطه اصلي حوضخانه باز ميشود و مي توان بوسيله انها حوضخانه را دور زد.   18. باغ اميرآباد: باغ و كوشك اميرآباد در فاصله كمي از بيرجند و درست در غرب آن واقع شده است. اين بنا شامل باغ، كوشك و محل اسكان خدمه مي‌باشد. ورودي باغ در ضلع شرقي آن قرار دارد. باغ داراي خيابانهاي متعدد است كه درجهات گوناگون امتداد دارند. بناي اصلي يا كوشك در ميانه باغ و در دو طبقه ساخته شده است. اين بنا داراي پلان هشت ضلعي است و ورودي در ضلع شرقي آن قرار دارد . پس از ورودي يك رشته پلكان مارپيچ به طبقه فوقاني راه دارد. در امتداد ورودي دالاني قرار دارد كه به يك حوضخانه در بخش مركزي بنا منتهي مي‌شود طبقه فوقاني داراي يك شاهنشين با پلان چليپايي  است كه داراي درگاهها  و پنجره‌هايي با طاق نيم‌دايره مي‌باشد. پوشش اين اطاق كليل آذري است و دو بخار ي ديواري در آن ديده مي‌شود. دو ايوان در بنا وجود دارد كه در امتداد دو ضلع اتاق چليپايي قرار دارند. ايوان جنوبي داراي طاقچه‌هاي تزئيني و دو ستون چهارضلعي است. نماي كوشك داراي تزئينات آجري به شكل هندسي مي‌باشد. اين باغ و عمارت از بناهاي دوره قاجار مي‌باشند.    19. باغ و عمارت بهلگرد: مجموعه باغ و عمارت بهلگرد، مجموعه بناهاي تاريخي است كه در فاصله 20 كيلومتري شرق بيرجند و در سمت جنوبي جاده بيرجند – زاهدان قرار دارد. باغ و عمارت مزبور مربوط به خاندان علم و مورد استفاده شوكت‌الملك بوده است. ورودي باغ داراي سردر ساده است. پس از ورودي هشتي بنا با طاقنماهاي كم‌عرض واقع شده است و پس از هشتي محوطه اندروني قرار دارد. اين محوطه كه فضاي نسبتاً وسيعي را به خود اختصاص داده است داراي استخري است كه در وسط استخر جزيره‌اي به فرم هشت ضلعي ساخته شده است.اطراف استخر را باغچه‌هاي متعددي در برگرفته است. در ضلع جنوبي  اين گذاشتن هم سطحي هندسي و برجسته را بوجود آورده است. هشتي از فضاهاي مهمي است كه در اين خانه در بخش ورودي احداث شده است كه در اين قسمت مسير دسترسي به پشت بام و اتاقكي كه چاه آب داخل آن قرار داشته بوجود آمده است علاوه بر آن دالان مسير دسترسي به صحن خانه را نيز بوجود آورده است . محوطه عمارت اصلي قرار دارد كه اين بنا در دو طبقه ساخته شده است طبقه زيرين داراي اطاقها و دالانهاي ارتباطي و طبقه فوقاني داراي اطاق شاهنشين و ايوان ستوندار با ستئنهاي مدور و پوشش اين طبقه به صورت تخت و با سرم است.   20. باغ شوكت‌آباد: در شرق شهر بيرجند و جنوب روستاي شوكت‌آباد مجموعه عظيمي شامل باغ، عمارت، اصطبل، ورودي، محل زندگي خدمه و… قرار گرفته است. اين مجموعه كه حدود هشت هكتار وسعت دارد در دوران حكومت امير شوكت‌الملك علم ساخته شده و از اماكن مسكوني به شمار مي‌رود. بنا شامل دو ورودي است كه يكي از جبهه شمالي باغ و ديگري در جبهه شرقي آن قرار دارد. ورودي جنوبي كه به خيابان اصلي باغ منتهي مي‌شود در دو طرف خود داراي دو اطاق كه محل حضور نگهبانان است، مي‌باشد. عمارت اصلي در سمت جنوب باغ قرار دارد كه از سمت غرب به شرق گسترش يافته و داراي بخشهايي از جمله ايوان با طاق كليل و تزئينات آينه‌كاري، حوضخانه با پوشش گنبدي عرقچين و كلاه فرنگي با تزئينات رسمي‌بندي و طاقنماهاي تزئيني، حمام، اطاقهاي متعددي در دو طرف حوضخانه كه هر كدام به وسيله درگاهي به صورت طولي به ديگري راه دارد.    21. بافت تاريخي روستاي خور: بافت تاريخي روستاي خور تحت تأثير شرايط اقليمي و جغرافيايي محيط شكل گرفته است . خانه‌هاي گلي با برخورداري از پوششهاي گنبدي ، حياط مركزي ، بادگير‌ها، اتاقهاي محاط بر حياط ، هشتي و دهليز ، ديوارهاي قطور ، حوض و باغچه‌هاي ميانسرا ( حياط ) كه به گونه‌اي هماهنگ و منسجم و مطابق با اقليم منطقه ساخته شده‌اند از ويژگيهاي اين بافت است . در بافت خور علاوه بر خانه‌هاي مسكوني بناهايي چون قلعه ، آب انبار ، مسجد ، حسينيه ، حمام و... نيز و جود دارد كه اكثراً متعلق به دوره صفويه هستند .      22. بند تجنود: بند تاريخي تجنود در فاصله حدود 2 كيلومتري شمال غرب روستاي تجنود قرار دارد. اين بنا با مصالح سنگ و ملات ساروج بنا شده است. طول تاج اين بند 26 متر، عرض تاج 5/5 متر و ارتفاع آن از پايين ترين نقطه رودخانه 14 متر است. قسمت پايين بند در دوره هاي معاصر تخريب شده واين امر باعث شده آب در پشت بند جمع نشود. اين بنا در اواخر دوره قاجار و به دستور ابراهيم خان شوكت الملك ، حاكم وقت منطقه ساخته شده است. علاوه بر ارزش تاريخي وسلامت نسبي، اين بنا به لحاظ طبيعي نيز در منطقه اي بكر و داراي جذابيتهاي فراوان واقع شده كه در صورت تعمير و احياء بند، به منطقه گردشگري و تفرجگاه مناسبي تبديل خواهد شد.   23. خانه تاجور- خوسف: بناي تاريخي خانه تاجور در داخل بافت تاريخي شهر خوسف، از بناهاي مسكوني با ارزش به شمار مي‌رود. اين بنا داراي ورودي، هشتي، دهليز، صحن، دو ايوان و اطاقهاي اطراف حياط مي‌باشد. ورودي اصلي بنا كه در ضلع شرقي آن قرار دارد، داراي سردري است با قوس جناغي و تزئينات رسمي‌بندي. پس از ورودي هشتي و سپس دهليز ارتباطي قرار دارد. ايوانهاي بنا در دو طرف شرقي و غربي صحن قرار دارند و داراي قوس جناغي و پوشش طاق و تويزه مي‌باشند. ايوان ضلع غربي داراي تزئينات كاربندي در سقف مي‌باشد. اطاقها نيز در دو طرف شمال و جنوب صحن و در دو طرف ايوانها قرار دارندو به صورت چهارترك، كليل و يا طاق و تويزه پوشيده شده‌اند. از جبهه جنوبي بنا در دوره‌هاي بعدي ورودي ديگري باز شده كه داراي تزئينات آجركاري با آجرهاي قالبزده دوره پهلوي مي‌باشد. اين بنا از بناهاي دوره قاجار است كه در دوره پهلوي تغييرات مختصري درآن داده شده است.   24. رباط آسف:در فاصله حدود 10 كيلومتري شرق روستاي شوشود در ميانه دشت رباطي وجود دارد كه نمونه بسيار جالب و سالم‌ترين رباط در محدوده شهرستان بيرجند مي‌باشد. ورودي رباط در جبهه جنوبي آن قرار دارد و شامل طاقي است بلند و به فرم جناغي. پس از سردرورودي حياط يا ميانسراي رباط قرار دارد در دو طرف سردر درطبقه فوقاني دو اطاقك وجود دارد كه مي‌توانسته به عنوان نگهباني مورد استفاده قرار گيرد.   25. خانه مهدي خان رفيعي: در د اخل روستاي درميان خانه هاي تاريخي متعدد با ويژگيهاي معماري ايراني وجود دارد و يكي از اين خانه ها مشهور به خانه مهدي خان رفيعي از جالبترين آنها به شمار مي رود . اين بنا كاملا بر اساس ويژگيهاي معماري ايراني بوده و داراي عناصر و اجزاي متععد از قبيل سردر ورودي ، هشتي ، دالان ، حياط مركزي ، اطاقهاي متعدد در اطراف حياط ، مطبخ ، و شاهنشين مي باشد . ورود با داخل بنا از طريق سردر ورودي كه داراي طاق كليل مي باشد امكانپذير است . پس از ورودي هشتي دالان و سپس حياط انبار قرار دارد . در دو طرف حيلط بناها در دو طبقه شامل راهروها ، شاهنشين و پلكان ورود به طبقه فوقاني وجود دارد . از ويژگيهاي ممتاز اين بنا تزئينات و هنرهاي وابسته به معماري است كه جلوه خاصي به ان داده است. تزئينات گچبري در بخشهاي مختلف بنا از جمله تزئينات اسليمي ، مقرنس ، رسمي بندي و حاشيه ها گچبري شده اطراف اطاقها و نيز تزئينات مربوط به پوشش چوبي سقفها بيشتر ميزان تزئينات را شامل مي شئد . وجود متعدد در قسمتهاي مختلف بنا از جمله در شاهنشين با طرحهاي هندي و شيشه از ديگر تزئينات اين بنا به شمار مي رود . با توجه به سبك معماري و تزئينات دوره تاريخي اين بنا به دوران افشاريه تا اوايل قاجار مي رسد.   26. رباط چاهك: اين بنا در داخل روستاي چاهك واقع شده است. بنا شامل ورودي، صحن، طاقنما ها و اطاقهاي اطراف حياط، اصطبل و محل سكونت كاروانيان است. ورودي بنا در ضلع غرب آن واقع شده و داراي طاق جناغي است. پس از ورودي، صحن بنا واقع شده است. .دور تا دور صحن را طاقنما ها و اطاقهايي در پشت آنها قرار گرفته كه فضاهاي ضلع شمال صحن به منظور استفاده از آجرهاي بنا تخريب شده است. در ضلع شرق صحن فضاهايي وسيع واقع شده كه تمام اين ضلع را از شمال تا جنوب شامل مي شود. اين فضا با كمك شش تويزه و هفت گنبد پوشيده شده است. بنا به دوره صفويه تعلق دارد.   27. رباط زردان:  بناي تاريخي رباط زردان در حاشيه جنوب روستاي زردان واقع شده است. اين بنا با نقشه چهارضلعي داراي ورودي، هشتي، صحن و اتاقها و تالارهاي اطراف صحن مي باشد. ورودي بنا در ضلع غرب آن قرار گرفته و حدود 5/1 متر از ديوار كاروانسرا جلوآمدگي دارد. پس از ورودي، هشتي بنا قرار دارد كه داراي نقشه چهارضلعي بوده و در سه طرف آن، سه فضاي مختلف واقع شده است. حياط كاروانسرا در مركز آن واقع شده و چهار طرف آن اطاقهاي سكونت كاروانيان و محل نگهداري احشام قرار دارد. در چهار گوشه بنا نيم برجهايي به منظور نگهباني وجود داشته. مصالح بكار رفته در ساخت اين بنا شامل آجر و سنگ  است. در پايه ها، پي و مغز ديواره ها از سنگ استفاده شده و در طاقها، پوشش فضاها، گنبدها و در نماي ديوارها از آجر استفاده شده است. طاقها هم طاقهاي جناغي است كه به صورت رومي آجرچيني شده اند. پوشش فضاها گنبدي بوده و با آجركار شده است. گنبدها به سبك كلمبو اجرا شده اند كه بهترين شيوه گنبدزني براي مناطق كويري و بخصوص براي كاروانسراها بوده است.1575;صي در ساخت بنا استفاده نشده و يا اگر هم استفاده شده اكنون وجود ندارد. اما نحوه آجرچيني ديوا&1585;ها، طاقها و گنبدها آنقدر استادانه و با ظرافت اجرا شده كه خود نوعي تزئين نيز به شمار مي رود بخصوص در گوشه سازي به منظور تبديل فضاي چهارضلعي به هشت ضلعي، آجرچيني علاوه بر جنبه كاربردي، نوعي تزيين نيز محسوب مي شود. اين بنا بk دوره صفوي تعلق دارد.      28. كاروانسراي سرايان : اين بنا در داخل شهر سرايان و در محدوده بافت تاريخي شهر واقع شده كه به همراه چند بناي ديگر از جمله آب انبار، مسجد، حمام و بازار مجموعه اي شهري را تشكيل مي داده اند. ورودي بنا در ضلع جنوب آن واقع شده و شا&مصالح بكار رفته در ساخت اين بنا شامل آجر و سنگ سردري است رفيع با طاق جناغي و تزئينات كاربندي در زير طاق. پس از ورودي فضايي شبيه هشتي قرار دارد كه در مقابل بطور مستقيم به صحن بنا و در دوطرف به اطاقهاي فرعي منتهي مي شود. صحن بنا كه در مركز آن واقع شده در اطراف خود داراي حجره هاي متعددي براي سكونت و استراحت كاروانيان است.. درمقابل ايوان ضلع ورودي يعني در ضلع شمال صحن، ايوان ديگري وجود دارد با طاق جناغي و تزئينات كاربندي زير سقف ايوان، در گوشه صحن در هر چهارطرف راهروهايي تعبيه شده كه به قسمتهاي مختلفي كه در پشت ايوان يا حجره ها واقع شده اند، راه دارند. اين فضاها بيشتر شامل انبار و فضاهاي خدمات است و در گوشه شمال غربي راهرويي وجود دارد كه به اصطبل بنا منتهي مي شود. قسمت مركز صحن نسبت به سطح جلو حجره ها و ايوانها گودتر است كه اين به دليل سهولت در بارگيري يا پايين گذاشتن بار اسبها و شترها است. مصالح استفاده شده در ساخت بنا بيشتر آجر است. اين كاروانسرا به رباط شاه عباسي معروف است و به دوره صفوي تعلق دارد.   29. رباط مورشك: اين بنا در منطقه اي خشك و كويري در حاشيه دق رباط، در فاصله 42 كيلومتري جنوب غرب سه قلعه و 56 كيلومتري شمال شرق ديهوك در مسير كارواني يزد و مناطق مركزي فلات ايران به طرف قهستان و خراسان واقع شده است. اين بنا با 577 مترمربع وسعت، با نقشه چهارضلعي كامل داراي سردر ورودي، حياط، راهرو دور تا دور حياط و حجره هايي براي سكونت و استراحت كاروانيان است. بنا داراي جهت شمال شرقي- جنوب غربي است و ورودي آن در ضلع شمال شرق آن واقع شده.ورودي بنا از ديواره خارجي بنا جلوآمده تر است و شامل دو ديوار بوده كه بر روي آنها طاقي احتمالاً جناغي استوار مي شده. پس از عبور از راهرو اطراف حياط به حياط مي رسد. نقشه حياط حالت چهارضلعي دارد اما با احداث طاقهايي در چهار گوشه حياط كه بصورت اريب بر فراز ديوارهاي هر دو ضلع استوار شده است. تصوير هوايي آن حالت هشت ضلعي دارد. دور تا دور حياط در چهار ضلع، راهرويي عريض واقع شده كه با كمك طاق و گنبد پوشش يافته است. طاقها به فرم جناغي و به صورت تويزه هايي هستند كه يك پايه آنها بر روي ستونها و پايه ديگر بر روي ديوار حجره ها استوار شده و حدفاصل اين تويزه ها با پوشش گنبدي چهار ترك يا عرقچين مسقف شده است. حجره ها نيز پس از راهرو قرار گرفته و فضاهايي مربع شكل هستند كه با طاق جناغي به صورت آهنگ پوشيده شده اند. بعضي از حجره ها داراي بخاري ديواري هستند. مصالح استفاده شده در ساخت بنا به ترتيب فراواني اول سنگ و سپس آجر است. از سنگ حتي در سقفها، طاقها و گنبدها نيز استفاده شده و از آجر در نقاطي كه ضرورت داشته استفاده شده است. دوره تاريخي اين بنا بر اساس فرم معماري و نيز شهرت آن كه ميان مردم محل به رباط شاه عباسي شهرت دارد، به دوره صفويه تعلق دارد.

معرفي موزه هاي بيرجند بعنوان جاذبه گردشگري

معرفي موزه هاي بيرجند بعنوان جاذبه گردشگري

 

موزه محل نگهداري اشياي تاريخي و هنري و حفظ ميراث فرهنگي هر جامعه هستند و به مثابه مراكز فرهنگي با ارزش وغني ،از جايگاه ويژه اي برخوردارند .در اين اماكن اشياء و آثار باقيمانده از تاريخ دور و نزديك جوامع حفظ شده و به نمايش در مي آيد تا بدين ترتيب هويت تاريخي- فرهنگي جوامع شناخته وتثبيت شود و انسانها با شناخت هويت ملي خود با نگرشي واقع بينانه و متكي بر تمدن چند هزار ساله سربلند از انديشه شگرف بشري كه در آثار هنري و كاربردي نمود يافته ،در ساختن آينده بهتر سهيم گردند .

بناي مركزي  كاخ و عمارت اكبريه ( تالار تشريفات )

بنايي است كه در دوره قاجاريه و در زمان حكمراني شوكت الملك در دو طبقه احداث شده است و با توجه به تزئينات بكار رفته در آن شامل تالار آئينه ، گنبد كلاه فرنگي ، تزئينات مقرنس لانه زنبوري و رسمي بندي صرفا جهت پذيرايي از نمايندگان سياسي داخلي و خارجي مورد استفاده قرار مي گرفته است . فرم معماري اين بنا با توجه به پيش ايوان سرتاسري و ستونهاي مدور در نمايي آن بصورت تركي مي باشد كه ملهم از معماري روسيه است ولي معمار بنا اين روش را با عناصر معماري اسلامي در هم آميخته و سبك معماري نويني را به نمايش گذارده است .

موزه باستانشناسي بيرجند

موزه باستان شناسي با وسعت 600 متر مربع زيربنا در طبقه دوم كاخ و عمارت مركزي اكبريه قرار گرفته است و با توجه به عواملي همچون غناي فرهنگي منطقه ، جمعيت جوان ، وجود دانشگاهها و عزيمت هزاران گردشگر به اين منطقه در سال 71 راه اندازي شد . و بعد از موزه باستان شناسي توس مهمترين موزه باستان شناسي خراسان محسوب مي شود . از ويژگيهاي اين موزه همگون بودن فضاي معماري آن با اشياء به نمايش گذاشته شده مي باشد .

اين موزه از بخشهاي مهمي چون بخش سفال ، سكه ، فلز و مفرغ ، قرآن و كتابت ، اسلحه و ابزارآلات جنگي و مواريث خاندان علم تشكيل شده است .

موزه باستانشناسي شامل سه قسمت پيش از تاريخ ،دوره تاريخي و دوره اسلامي است در بخش پيش از تاريخ ،اشيايي ازدوره نوسنگي (هزاره دوم قبل ازميلاد)كه برخي نمودار تكامل هنر و صنعت چهار هزار سال پيش محسوب مي شود و برخي نيز بيشتر وسايل كاربردي بوده است ،در معرض ديد قرار دارد .ظروف سفالي و سكه ها ،علاوه بر جنبه هاي كاربردي ،القا كننده اعتقادات ،جهانبيني وهنر آن دوره است .

اشياء بخش پيش از تاريخ از سفال گرفته تا سنگ و فلز در 25 ويترين در جبهه غربي وجنوبي سالن طبقه دوم موزه به نمايش گذاشته شده است.

تعدادي از اين اشيا به علت بزرگي در فضاي معماري داخلي قرار گرفته اند .

اشياي دوران تاريخي به دوره هاي سلوكي،اشكاني وساساني مربوط مي شود كه در طبقه دوم به نمايش در آمده است.

بخشهاي موزه باستان شناسي :

الف - بخش سفال :

به منظور آشنايي بازديدكنندگان با سير تكامل سفال و تحولات آن در دو قسمت قبل از ميلاد و اسلامي ايجاد شده است در اين بخش ابتدا سفالينه هايي از هزاره سوم و هزاره دوم و اول ( ق.م ) تا سفالهاي دوره اسلامي به نمايش گذاشته شده است . سفالينهاي موجود در اين بخش دو دسته       مي باشند : دسته اي از آنها يافته هاي باستان شناسي بيرجند و جنوب خراسان است .  و دسته اي ديگر مربوط به مناطق مختلف كشور جهت ايجاد سير منظم تاريخي به اين موزه منتقل گرديده است .

ب : بخش فلز :

اين بخش سير تحول فلزكاري از هزاره اول ( ق .م ) تا دوره قاجاريه را شامل مي شود . آثار فلزي مربوط به قبل از اسلام عموما پيكانها و خنجرها و تعدادي وزنه تبادل كالا مي باشد در بخش فلز اسلامي ظروف مسي شامل ابريق ، قهوه جوش و بوته هاي ذوب فلزات به نمايش گذاشته شده است

ج ) بخش اسلحه :

در بخش اسلحه تعدادي از سلاحهاي آتشين اوليه شامل تفنگ هاي سرپر و طپانچه هاي سرپر به نمايش گذاشته شده علاوه بر آن تعدادي باروت دانهاي چرمي و فلزي و دوربينهاي چشمي در معرض ديد علاقمندان قرار گرفته است .

د) بخش روشنايي :

از ديگربخشهاي موزه باستان شناسي بيرجند بخش روشنايي و لوازم مربوط به آن مي باشد در اين قسمت انواع پي سوزهاي سفالي و فلزي به نمايش در آمده . علاوه بر آن تعدادي چراغ گردسوز  با پايه و بدنه سنگي و سراميكي و برنزي نيز در معرض ديد قرار گرفته است كه گر چه بلحاظ تاريخي قدمت بعضي از آنها كمتر از يكصد سال  مي باشد ولي از نظر هنري بي نظير به حساب  مي آيند قديمي ترين اشياء موجود در اين بخش پي سوزهاي سفالي است كه قدمت به پيش از اسلام بر        مي گردد.

ج ) بخش قرآن و كتابت :

 در قسمت هشتي مركزي كه داراي كلاه فرنگي با مقرنس هاي زيبا است و در واقع اوج ظاهري معماري بنا در آن به نمايش گذاشته شده بخش قرآن و كتابت قرار دارد كه اوج معماري گنجينه نيز مي باشد در اين بخش لوازم كتابت به همراه تعدادي قرآن خطي و چاپ  سنگي و ظروف كه در سطوح آن آيات قرآن نگاشته شده است در معرض ديد قرار گرفته است .نفيس ترين قرآن موجود در اين بخش قرآني است متعلق به دوره قاجار با تذهيب گل و مرغ بر روي جلد و حواشي و تذهيب آب طلا بر روي صفحات .

س ) بخش اشياء متعلق به خاندان علم

در اين بخش اشياء متعلق به خاندان علم كه توسط بنياد مستضعفان در اختيار گنجينه بيرجند قرار گرفته به نمايش در آمده است و شامل سرقليان ها از جنس فيروزه ، برنج ، طلا ، نقره ، چوب  ، تعداد جام شيشه اي ، ظروف نقره اي و شمشير و نشان مي باشد .

ويژگيها:

بخش سكه : سكه هاي كه در موزه قرار دارد به نظر مي رسد جدا از ويژگي هنري و كاربردي نشاندهنده مجموعه روابط اجتماعي –فرهنگي دوره خود هستند

به لحاظ هنري ،ظرافتي در حد اعلا روي اين سكه ها به كار رفته است .كاربرد اين سكه ها نشانگر وجود تجارت سازمان يافته در آن زمان است .

نكته ديگر ، بار فرهنگي و مفاهيمي است كه نقوش سكه ها در بر دارند .اين نقوش جهان بيني افراد را در دوره باستان نشان مي دهد

موزه مردم شناسي مجموعه عمارت اكبريه

موزه مردم شناسي در طبقه اول كاخ موزه اكبريه و به منظور نمايش آداب و رسوم و نوع پوشاك مردم ،مشاغل و حرف و هنرهاي سنتي منطقه جنوب خراسان ،در سال 1374 بوجود آمد.

قدمت اشياي موزه مردم شناسي به 100 سال پيش بر مي گردد.

مسئول موزه ها توضيح مي دهد : بازديد كنندگان موزه با ساده ترين وسايل مادي زندگي كه بنحوي با معنويات آدمي در هم آميخته است ،آشنا مي شود .اشياء اين موزه ،حكايت از اعتقادات خاص مردم بيرجند مي باشد .مجسمه هاي كه در اين موزه به نمايش گذاشته شده اند عبارتند از: قاليبافي ،پارچه بافي ،گمانه زني سفالگري ،عطاري،دست آسي،حكيم باشي،آرايشگري،مراسم عروسي،جلك زني،حلاجي،كفاشي،آهنگري،سبد بافي،برداشت محصولات كشاورزي،كاشت،داشت،برداشت و… كه در قالب 28 عدد مجسمه به نمايش در آمده  است .

در اين ميان صحنه اي از وضعيت مراسم ازدواج در بيرجند در يكي از غرفه ها قابل توجه است

 

موزه شهدا بيرجند

گنجينه شهداء در مسير ترويج و نشر فرهنگ ، ايثار و شهادت به ترسيم راه عاشوراييان همت گمارده است و با  بهره گيري از امكانات ديداري و شنيداري زمينه مناسبي را براي آشنايي با شهيدان نشان  مي دهد .

اين گنجينه وارث عظيم دستاوردهاي گرانسنگ شهيداني است كه انديشه ناب انقلاب را در جبهه هاي حق عليه باطل ترسيم كرده اند و برگ دفتر هستي را به نام و ياد خود جلوه اي ديگر بخشيدند .

گنجينه شهداء با جمع آوري دهها اثر به جا مانده از گلگون جامه گان شهيد ( چون وصايا ، مناجاتنامه ها ، خاطرات ، البسه ، اشياء و …. ) و دهها اثر هنري مرتبط با فرهنگ شهيد و شهادت ، عرصه مناسب پژوهش و تفكر را براي مشتاقان ، فراهم نموده است .

گنجينه شهدا با همكاري و مشاركت ميراث فرهنگي و بنياد شهيد انقلاب اسلامي بيرجند و به پاس تكريم از مجاهدت نام آوران عرصه اقتدار ملت در بناي تاريخي – مذهبي آرامگاه خواجه خضر كه مورد احترام اهالي شهر مي باشد  در روز جهاني موزه و هفته ميراث فرهنگي راه اندازي گرديد.

شهرستان بيرجند قريب 850 شهيد والا مقام را در راه حفظ و حراست از انقلاب و اين مرز و بوم در راه خدا تقديم نموده است .

اين موزه از قسمتها و بخشهاي مختلف ذيل تشكيل شده است .

1-  بخش وصايا ،دستنوشته ها ،البسه و وسايل شخصي شهدا 2- جايگاه نيايش خواهران و برادران3- فروشگاه عرضه محصولات فرهنگي شهدا . 4- سقاخانه   5- شمع خانه  6- كتيبه ها و سنگ نوشته ها با مضامين شهيد و شهادت 7- سنگ مزار با مضامين اشعار حافظ.

بخش آثار و اشياء شهدا  

      در اين بخش مجموعه اي از آثار شهداء چون وصايا ، دستنوشته ها ، لوازم شخصي ، قرآن ، البسه و …  به نمايش گذاشته شده است .

در اين ميان قرآن جيبي يكي از شهداء كه بر اثر اصابت تركش خمپاره بريده شده است و همچنين البسه آغشته به خون شهيدي كه بهنگام شهادت بر تن داشته است بسيار روح برانگيز مي باشد

كتيبه ها

  از ديگر بخشهاي اين گنجينه وجود كتيبه هايي با مضامين  و مشخصات  شهداء ( نام و نام خانوادگي ، تاريخ و محل شهادت) مي باشد. از ويژگيهاي اين بخش قرارگيري و تنظيم كتيبه ها بر اساس تاريخ شهادت است . كتيبه هاي موجود به صورت نقش برجسته واز گچ و پلي استر با ويترينهاي مخصوص ساخته شده است  .

جايگاه نيايش

     اين جايگاه در دو بخش مخصوص برادران و خواهران و در طبقه دوم بنا قرار گرفته است ، در اين جايگاهها خواهران و برادران مي توانند به دعا و نيايش بپردازند.

غرفه عرضه محصولات فرهنگي شهداء

در اين غرفه محصولات فرهنگي شهدا و كتب مذهبي ارائه گرديده است  .

از بخشهاي ديگر گنجينه مي توان به سقاخانه ، شمع خانه و جايگاه نزورات اشاره نمود .

امامزاده ها و بقاع متبركه استان خراسان جنوبي

امامزاده ها و بقاع متبركه استان خراسان جنوبي

 

 

 

فرهنگ وهنر (بييرجند)

فرهنگ و هنر

هـ ) فرهنگ و هنر

ويژگى‏هاى فرهنگى بيرجند

 تعريف فرهنگ

    فرهنگ از دو كلمه »فر« و »هنگ« تشكيل شده است، »فر« به معنى شان وشوكت، و رفعت و »هنگ« از ريشه اوستائى Thang به معنى كشيدن و گسترش دادن مى‏باشد. بنابراين مفهوم فرهنگ گسترش سطح دانش و بينش افراد مى‏باشد، از اين جهت كلمه فارسى فرهنگ با كلمه لاتين  Educationبه معنى تعليم وتربيت مطابقت دارد. باتوجه به نژاد، زبان، زمان، دين، محل جغرافيائى وسطوح كمى و كيفى آموزشهاى تجربى و كلاسيك، طبعاً ويژگى‏هاى فرهنگى گروههاى مختلف باهم متفاوت مى‏باشد، و شناخت ارزشها، باورها، رفتارها و هنجارهاى آنها در مراسم مختلف شايان توجه است.

 

 

 آداب و رسوم مردم بيرجند

 

    اهالى شهرستان بيرجند عموماً خون گرم، مهمان نواز و شيعه اثنى‏عشرى هستند، جز قسمتى از شهرستان كه برادران اهل تسنن در جوار ساير افراد اقامت دارند.

 

    مردم بيرجند براى بزرگترها احترام خاصى قائلند. از اين جهت در اعياد رسم است كه كوچكترها به ديدن بزرگترها مى‏شنابند. بويژه ديدار روحانيون شهر مقدم بر ساير بازديدها مى‏باشد.

 

    همچنين پاى‏بندى و اهميت دادن به اعياد مذهبى و ملى و سنت‏هاى محلى از ويژگى‏هاى مردم اين شهر است. به عنوان مثال ديد وبازديد ايام عيد كه جهت انجام صله رحم برگزار مى‏شود، يا برپائى رسم ديرينه چهارشنبه سورى، چيدن سفره هفت سين، پختن شيرينى‏هاى محلى مانند: رووركرده، زنجبيلى، نان پنجره، نان قيفى، و.... تهيه آجيل‏هاى محلى مانند تخم كدو، تخم هندوانه، تخم خربزه، عناب، سنجد، گندم شور، كله‏كنو،كله كنجد(25)، مغز بادام وزردآلو، كشته توت، گردوى شور، مغز دك )بادامك(، كنوى شوركرده )شاهدانه( در شهر و روستا معمول است. در روستاهاى بيرجند نيز با نان و كماج روغنى و چاى زعفران از مهمانان خود پذيرائى مى‏كنند.

 

    در هنگام تحويل سال نو، افراد خانواده سعى دارند گردهم باشند و خانم خانواده وظيفه دارد كه سفره زيباى هفت سينى كه درآن علاوه بر 7 ماده كه با حرف "س" شروع مى‏شوند، كلام‏اللَّه مجيد، آينه شمعدان و يك تنگ آب كه درآن چندماهى قرمز نگه داشته مى‏شود، براى‏مراسم تحويل سال فراهم نمايد. دراين هنگام بزرگتر خانواده شروع به تلاوت آيات كلام‏اللَّه مجيد و بويژه "يا مقلّب القلوب والابصار...." مى‏نمايد و به محض تجديد سال بزرگترها صورت كوچكترهارا مى‏بوسند و كوچكترها دست بزرگترها. دراين موقع افراد بزرگتر به كوچكترها به فراخور توانائى خود و به رسم بركت هديه مى‏دهند. مراسم ديد وبازديد سال نو حداقل تا روز 13 ادامه دارد.

 

  از دويا سه هفته مانده به عيد سعى مى‏شود كه نسبت به روياندن سبزه اقدام كنند. براى اين منظور عدس، گندم، ماش ويا ساير گياهان دانه ريز را به كمك يك پارچه بر روى تنگ سفالى و يا برروى يك بشقاب مى‏رويانند و آن را تا روز سيزده بر روى سفره هفت سين به عنوان شگون نگه مى‏دارند ودرروز ياد شده جملگى به مزارع وخارج از شهر مى‏روندوسر سبزى را باخود مى‏برندوبه دور مى‏اندازند تا نحوست را از خودوخانواده دور كنند.

 

    در باب برگزارى مجالس مذهبى كه با علاقه و اعتقاد براى برپائى آن مى‏كوشند، مى‏توان از تعزيه و عزادارى ايام محرم و صفر و رمضان، بخصوص ايام تاسوعا و عاشوراى حسينى و شب‏هاى 21-19 رمضان به مناسبت ضربت خوردن و شهادت اميرمؤمنان على)ع( نام برد. برپائى مجالس ترحيم افراد خانواده در روزهاى سوم، هفتم، چهلم وسالروز اموات مرسوم است.

 

    روز برات )روز چهاردهم ماه شعبان( افراد به ياد اموات خود به قبرستان مى‏روند و بادادن خيرات، روح اموات خود را شاد مى‏كنند. دراين روز، نانهاى خوشمزه محلى جهت شادى ارواح رفتگان در بين مردم تقسيم مى‏شود. روز برات درست مانند يك مهمانى با شكوه مى‏باشد كه در آن سفره‏هاى بزرگ شيرينى، ميوه و غذا برروى مدفن افراد پهن مى‏گردد و قبرستان را به صورت يك سالن پذيرائى بزرگ جلوه گر مى‏سازد.

 

    مردم به ديد و بازديد از اقوام و دوستان خود خاصه در فصل زمستان و در شب‏ها علاقه وافرى نشان مى‏دهند و تا پاسى از شب در منزل يكديگر به گفتگو مى‏نشينند. در اين ديد وبازديدها از مهمانان با انار، خربزه و هندوانه‏هاى زمستانى و پَختَه )برگه هلو وزردآلو(26)) و آجيل پذيرائى مى‏شود.

 

    تهيه گوشت داغ كه به آن قرمه نيز مى‏گويند از رسم‏هاى ديرين اين منطقه در فصل زمستان است. مردم درايام گذشته كه وسائل نگهدارى غذاهاى متفاوت وجود نداشت، سعى مى‏كردند يك يا چند گوسفنددر زمستان ذبح كنند و پس از قطعه قطعه كردن گوشت و استخوان و دنبه تمام گوشت گوسفند را با شعله و بخوبى بپزند. گوشت‏ها را پس‏از پخته شدن در داخل حلب مى‏ريزند و روغن باقيمانده را درآخر بر روى گوشت‏ها اضافه مى‏كنند. تا گوشت‏ها در زير لايه ضخيمى از روغن براى چند ماه بخوبى نگهدارى شوند. گوشت قرمه را درمكان سردى نگهدارى و بتدريج در طول زمستان از آن استفاده مى‏كنند.

 

    در بيرجند انواع پلو شامل: ارزن‏پلو، رشته‏پلو و گندم‏پلو )گندم بلغور( مرسوم است و چنانچه اين پلوها با قرمه ميل شوند، غذائى بمراتب خوشمزه‏تر از انواع پلوهاى فعلى به‏دست مى‏آيد.

 

    در قديم مراسم كف زنى نيزانجام مى‏شد. در شب‏هاى طولانى زمستان كه اقوام و آشنايان، به گردهم جمع مى‏شدند، در تغار بزرگى چوبك جوشيده شده مى‏ريختند و بعد با يك دسته چوب گز يا انار، آنقدر چوبك را به هم مى‏زدند تا كف بسيار زيادى توليد مى‏كرد واين كف بالا مى‏آمد. آن گاه كف را با شيره انگور و مغز گردو، پسته يا بادام با اشتياق زيادى مى‏خوردند.

 

  بزرگداشت بلندترين شب سال به عنوان شب يلدا نيز با ديدار  دوستان واقوام و آشنايان و پذيرائى با خربزه، هندوانه وانار معمول و متداول‏است.

 

    صرف نظر از مراسم عقد و ازدواج كه آن را با شكوه زيادى برگزار مى‏كنند، معمولاً شب ششم تولد نوزادان و نيز براى ختنه اولاد خود جشن مى‏گيرند و ملاقات كننده‏ها معمولاً مبالغى پول و يا هدايائى به نوزاد و يا ختنه شده اهداء مى‏كنند.

 

    در دهات بيرجند رسم است، كه هرگاه كسى درايام عيد به ديدن آنها برود، صاحب خانه مقدارى نان خشك با يك پياله شيره انگور ويك بشقاب قليه كدو )مشتمل بر كدوحلوائى، عدس و كشك( در سينى گرد مسى جلوى مهمان مى‏گذارد تا به اصطلاح با هم، هم نمك شوند.

 

 خواستگارى

 

    يكى ديگر از رسوم معمول در شهرستان بيرجند به خواستگارى رفتن زنى از نزديكان داماد به خانه عروس مى‏باشد. منتهى در سابق مكالماتى ردوبدل مى‏شده كه امروزه تقريباً منسوخ شده است، ليكن شنيدن آنها خالى‏از لطف نيست.

 

 وقتى در خانه عروس كوبيده مى‏شود، مادر دختر از درون مى‏پرسد:

 

 كِنِه كِنِه (چه كسى هست)

 

 زن مى‏گويد: دَرواكُنه، بِرشما حنا بيار دام )دررا باز كنيد براى شما حنا آورده‏ام(

 

 مادر دختر جواب مى‏دهد:

 

 بابانَشَوه رَضِى، حنايون شما از خود شما، دختر ندارم بِرشما

 

( بابا راضى نمى‏شود وحناهاى شما مال خودشما، دختر براى شما ندارم)

 

 و بعداً مادر دختر مى‏پرسد: بِر دختر ما چه بِيَاردَه

 

 (براى دختر ما چه آورده‏ايد)

 

 مادر پسر پاسخ مى‏دهد:

 

 صد اخته وصد بخته، صدمَه آرد و رخته، صد پلاس و صد قَلِى،

 

 صد لَحاف وصد نَلِى، صد كُرّه و صد اسبى، صد تُمَن عَبّاسى

 

 (صد گوسفند نر اخته شده، صدمن آرد الك شده، صد پلاس وصد قالى)

 

 (صد لحاف و صد تشك، صد اسب و كره‏اسب، صد تومان عباسى)

 

 بااين بيان مادر راضى مى‏شود و مى‏گويد:

 

 بابابشوه رَضى، وقته بشوه رَضى، هموصد تَمن عباسى

 

 (حالا بابا راضى مى‏شود 0 وقتى راضى شد، همان صد تومان عباسى كفايت مى‏كند)

 

 مراسم درخواست باران در بيرجند

 

    در گذشته‏هاى نه چندان دور وقتى باران نمى‏آمد و اميد مردم به يأس تبديل مى‏شد، در حاشيه شهر، دعاى باران مى‏خواندند و يا مردم پيكره چوبى به شكل يك مترسك به نام اَتَالو مى‏ساختند و آن را در كوچه‏ها مى‏گرداندند وبه صورت حركت دسته جمعى اين ترانه محلى كه نشانه استغاثه مترسك ( آدمك)از خداوند مى‏باشد، مى‏خواندند:

 

    اَى خُدابَارُكو

 

 اَتَاَّلَوْ(27) مَتاَّلو اى خدا بَاْرُكو(28)

 

 بَاْرُى اُوشَارُكُوْ(29)

 

 تَلَّوْىِ(30) ما تِشْنَه شُدَه

 

 وَرْكُوهُ وَر پُشتَه شُده

 

 آب غَديرش مَاْيَهْ(31)

 

كَمچه(32) شيرش مَاْيه

 

 گندم دِ زير خاكه

 

 ازتشنگى هلاكه

 

 اى خدا بَارو كو

 

بَاْرى اُوشَْارُكو

 

 رحمى به گوسفندا كن

 

وَرجُوْن چُوْپُوْنوكُو

 

 چُوْ پّوْ پنَير ماْيَه

 

نُوْن پَتَيرِ مَاْيه

 

 بارش به يَايَه گل شو

 

گندم دَارُ بيدل شو

 

 يا رَب بِده تو بَاْرُ

 

به حقّ شاه مَرْدُ(33)

 

 رمضان خوانى

 

    در شب‏هاى ماه مبارك رمضان، دسته‏هائى از پسران يك محله با هم جمع مى‏شوند و با خواندن اشعارى تقاضا مى‏كنند كه از طريق منازل به آنها خيرى برسد. چنانچه باخواندن اشعار به آنها شيرينى، پول ويااز اين قبيل برسد، به صاحب خانه دعا مى‏كنند و در غير اين صورت اشعارى در بدگوئى از آنها مى‏خوانند. در بين آنها يك نفر نقش سر گروه را به عهده مى‏گيرد وديگران در خواندن اشعار بويژه شعر"هاى رمضان...." او را يارى مى‏كنند.

 

                          

 

                            « رمضانى»

 

 هاى‏رمضان يارب يا رب رمضان

 

 رمضان اللّه خوشنام خدا

 

    رمضان آمد با سيصد سوار

 

 چوبى برداشته كه تو روزه بدار

 

    روزه مى‏گيرم لاغر مى‏شوم

 

 گر نمى‏گيرم كافر مى‏شوم

 

    رمضان آمد مهمانش كنيد

 

 بزوبزغاله به قربانش كنيد

 

 هاى رمضان يا رب يا رب رمضان

 

 رمضان اللّه خوشنام خدا

 

    اين سرااز كيه دربالاخونه

 

 كتاب ليلى ومجنون مى‏خونه

 

    اين سرا از كيه رو ور روزه

 

دو دختر داره كه مخمل دوزه

 

    اين سرا از كيه رو ورباده

 

 دو پسر داره كه نو داماده

 

 هاى رمضان يا رب يا رب رمضان

 

رمضان اللّه خوشنام خدا

 

    اين سراازكيه دالان دراز

 

 مو طمع دارم بشقاب پياز

 

    اين سرا ازكيه خش خش مى‏آيد

 

 طبق پسته و كشمش مى‏آيد

 

    اين سرا ازكيه چاهى كنده‏اند

 

 دشمنان اينها را مارى كنده‏اند

 

 هاى رمضان يارب يارب رمضان

 

رمضان اللّه خوشنام خدا

 

 بعد از اين اشعار اشعارى را در وصف انبياء واولياء مى‏خوانند تا صاحب خانه چيزى به آنها بدهد و اظهار مى‏دارند كه هر چه دارند، بدهند:

 

 از سفيدى آهك تا سياهى زغال

 

 سنگ پنج من ته جوال

 

 بازم زياد بازم زياد

 

 هرچه دارى زودتر بيار

 

 مدتى صبر مى‏كننداگر خبرى نشد، اضافه مى‏كنند:

 

 آقايان مارا ياد كنيد

 

راه ما دور است مار آزاد كنيد

 

 باز اگر خبرى نشد، مى‏خوانند:

 

 سنگ ته جوال

 

 هرچه دارى زودتر بيار

 

 باز مدتى صبر مى‏كنند چنانچه خبرى نشد اشعارى در مذمت صاحبخانه مى‏خوانند كه تنها به ذكر يك بيت آن اكتفا مى‏شود:

 

 اين سَر سِرا ميخ زنم

 

آن سَر سِرا ريخ زنم

 

 دراين موقع كه صاحبخانه از دست آنها به تنگ آمده با ريختن يك ظرف آب آنها را فرارى مى‏دهد.

 

چاووش خوانى

 

    چاووش خوانى مراسم زيبائى است كه به هنگام عزيمت به مكه معظمه و عتبات عاليات و يا بازگشت زائرين اشعارى نغز ودلنشين، توسط چاووش خوانان خوانده مى‏شود و ديگران نيز باهم نوائى با چاووش خوان به وجد و شوق مى‏افتند. چاووش خوانها معمولاً در رفت وبالاخص در بازگشت زائران تا چند كيلومتر به بدرقه و يا پيشواز مى‏روند و افراد را شاد و مسرور مى‏سازند.

 

 قسمتى از اشعار چاووش خوانى به شرح زير است:

 

 هركه دارد هوس كرببلا بسم‏الله

 

هركه دارد سر همراهى ما بسم‏اللَّه

 

 بر مشامم مى‏رسد هر لحظه بوى كربلا

 

 بردلم ترسم كه ماند آرزوى كربلا

 

                                   ××××××

 

 تشنه آب فراتم اى اجل مهلت بده

 

تا بگيرم دربغل قبر شهيد كربلا

 

 چه كربلاست كه عالم به هوش مى‏آيد

 

 صداى ناله زينب به گوش مى‏آيد

 

                                  ××××××                     

 

 كه برحبيب خداختم انبياء صلوات

 

به شاه قُبّه طلا حضرت رضا صلوات

 

 به يازده پسران على عمرانى

 

به نور انورهر يك جدا جدا صلوات

 

                                  ××××××                     

 

 صلوات نامه‏اى به جمال محمّد است

 

قرآن تمام فضل‏و كمال محمد است

 

 در طاق عرش نام محمد نوشته است

 

صلوات بر محمد وآل محمد است

 

                                   ××××××                      

 

 چونكه ماعزم كربلا كرديم

 

طلب نصرت از خدا كرديم

 

 دل زشهر و ديار بركنديم

 

رو به گلزار كربلا كرديم

 

                                    ××××××                     

 

 ز تربت شهدا بوى طيب مى‏آيد

 

 صداى ناله زقبر حبيب مى‏آيد

 

 برو به مشهد و شاه رضا زيارت كن

 

زتوس بوى امام غريب مى‏آيد

 

                                    ××××××                     

 

 شهيد دانه انگور من فدات شوم

 

فداى روضه پرنور وبا صفات شوم

 

 از آن دمى كه تورا زهر دادند مولا

 

 فداى آن دل پر درد بى‏دوات شوم

 

                                  ××××××                       

 

 زان دم كه سر حسين بر نيزه زدند

 

 مرغان هوا زهر طرف خيمه زدند

 

 مرغان هوا و ماهيان دريا

 

از بهر حسين، سنگ بر سينه زدند

 

                                 ××××××                        

 

 در بازگشت ازكربلاياسايراماكن‏متبركه

 

  ما سلام از روضه شير خدا آورده‏ايم

 

 روى پر گردو غبار از كربلا آورده‏ايم

 

 بسكه رخت آلوده‏ايم‏برمرقدشاه‏نجف

 

بوى‏مشك‏وعنبر وعطروگلاب آورده‏ايم

 

                               ××××××                          

 

 كه بر حبيب خدا ختم انبياء صلوات

 

 به شاه قبه طلا حضرت رضا صلوات

 

 به يازده پسران على عمرانى

 

 به نورانور هر يك جدا جدا صلوات

 

                               ××××××                         

 

 در جهان مى‏گردم ودل مى‏كندياد حسين

 

لاله چون سرمى‏زند برقدشمشاد حسين

 

 من به دل‏گفتم كه خاك كربلا برسركنم

 

از زمين كربلا بر خاست فرياد حسين

 

                               ××××××                         

 

 يك شب به بيابان نجف خوابيدم

 

 درعالم خواب اين سخن بشنيدم

 

 اى قافله سالار بيابان نجف

 

صد ساله گناهان تورا بخشيدم

 

                               ××××××                          

 

 صلوات راخدا گفت

 

 جبرئيل با رها گفت

 

 در شأن مصطفى گفت

 

 صل‏على محمد، صلوات بر محمّد

 

                                ××××××                        

 

 صلوات را كه گفتى

 

 نام خوشش شنفتى

 

 بهتر زهر چه گفتى

 

 صّل على محمد، صلوات بر محمّد

 

                               ××××××                        

 

 بارالهانشود لال به هنگام ممات

 

هر زبانى كه فرستد به محمّد صلوات

 

                               ××××××                        

 

 خورشيد جهان روبه‏خراسان سرزد

 

اندردل خارجى دوصد خنجر زد

 

 از معجز توست اى امام هشتم

 

كز خشت طلا گُل سفيدى سرزد

 

                               ××××××                        

 

 ايوان نجف عجب صفائى دارد

 

حيدر به‏نگر چه بارگاهى دارد

 

 اى كعبه به خودمبال از روى شرف

 

جايى به نشين كه هركه جائى دارد

 

                                ××××××                       

 

 پرچم سرخ حسين و پرچم سبز رضا

 

اين به ايران سايه افكند آن به‏دشت كربلا

 

                               ××××××                        

 

 ما سلام از روضه شاه رضا آورده‏ايم

 

روى پر گردوغبار از كربلا آورده‏ايم.

 

 بسكه رخت آلوده‏ايم بر مرقد شاه نجف

 

بوى‏مشك‏وعنبرو عطر وگلاب آورده‏ايم

 

                                ××××××                       

 

 بارالها نشود لال به هنگام ممات

 

هر زبانى كه فرستد به محمّد صلوات

 

 مراسم عزادارى در ماههاى محرم وصفر(امام حسين‏ ع)

 

    مردم شهرستان بيرجند، با توجه به تعصبات دينى و گرايش‏هاى عميق مذهبى، تمام ماه محرم و ماه صفر را جزو ماههاى عزامى‏دانند. دراين ماهها نه تنها لباس سياه بر تن مى‏كنند، بلكه از برپا كردن هرگونه مراسم شادى شامل: ازدواج، جشن و سرور در محافل خانوادگى و شب نشينى‏ها خوددارى كرده، فرصت را براى شركت در مراسم عزادارى حسينى غنيمت مى‏شمرند، شركت در تاسوعا و عاشوراى حسينى و همچنين در دهه آخر ماه صفر كه‏همزمان با اربعين حسينى )ع( 20 صفر، ومصادف با رحلت حضرت رسول )ص( و شهادت امام حسن مجتبى )ع( 28 صفر، و شهادت امام رضا)ع( 29 صفر، مى‏باشد، برخود واجب مى‏دانند.

 

    يكى از موارد مهمى كه در عزادارى حسينى قابل ذكر است، برپا داشتن هيأت هاى مختلف مذهبى در بيرجند مى‏باشد. در عصر روز ششم محرم، مراسم "علم بندان" در"هيأت حسينى" كه يكى از قديمى ترين هيأت هاى مذهبى بيرجند به شمار مى‏رود، برگزار مى‏شود. دراين مراسم كليه افرادى كه از قديم تحت عنوان "علمدار" شهرت داشتند، علم‏هاى قديمى را دست به دست داده وبا عزادارى و نوحه سرائى شروع رسمى حركت هيأت ها را در تمام شهر اعلام مى‏كردند. از عصر هفتم به بعد مراسم مذهبى با تعطيل مغازه‏ها و بستن پارچه‏هاى سياه و پرچم‏هاى عزا بر سر در مغازه‏ها شروع مى‏شد و با شركت افراد هر محله در هيأت همان محل ادامه مى‏يافت.

 

 برنامه هيأت ها شامل موارد زير بود:

 

 1. برپاداشتن روضه خوانى و نوحه سرائى ؛

 

 2. بازديد از هيأت هاى ديگر؛

 

 3.حضور بر مزار اهل قبور، بويژه بر مزار شهيدان و روحانيون؛

 

 4. حضور در خانواده افرادى از بزرگان و اهل علم كه بتازگى در گذشته‏اند و قرائت فاتحه وعرض تسليت.

 

    از صبح روز اول محرم تاروز دهم، هر روز صبح از دسته‏ها و مردم عزادار در حسينيه "سراى آخوند"، به صرف چاى، شير و نان فتير )كماج( كه خانم‏ها به نيت نذر و برآوردن حاجات از قبل تهيه كرده‏اند، پذيرائى مى‏شود.

 

    در روز هشتم محرم، از مدرسه(حسينيه ) شوكتى، دسته‏اى از معلمان و دانش آموزان سياه پوش، به سوى ديگر مراكز عزادارى به راه مى‏افتاد.

 

    عصر روز هشتم محرم، كه مقارن با شب تاسوعاى حسينى است، ضمن اينكه تمام شهررا غبارى از ماتم در برمى‏گرفت هيأت هابا حضوردر "مسجد تاسوعا" و نوحه سرائى حركت خود را به سوى ساير حسينيه‏ها آغاز مى‏كردند و اين امر تانيمه شب ادامه مى‏يافت.

 

    روز نهم محرم كه به نام سردار لشكر امام حسين)ع(، حضرت ابوالفضل العباس - برادر ناتنى امام حسين)ع( نامگذارى شده، هيأتها به اتفاق مردم به پادگانها مى‏رفتند و همراه با نظاميان به عزادارى مى‏پرداختند. دراين روز و نيز در روز عاشورا و در دهه دوم محرم، نظاميان با نواختن قطعات مهيّج و حزن انگيز بر مراتب تأثر مردم مى‏افزودند. اين امر نشانى ازنزديكى و همدلى سازمانهاى ادارى و لشكرى بامردم داشت.

 

    در بعد از ظهر روز تاسوعا و عاشورا، مقارن غروب، تعداد كثيرى از مردم بيرجند در حسينيه "ته‏ده" مراسمى به نام "حَسَنْيَه"، اجرا مى‏كردند. دراين مراسم سنتى، تمام افراد سرشناس و بزرگان شهر، زنجير وار دست چپ خود را بر كمر فرد سمت چپ و دست راست خود را برگردن نفر سمت راست خود قرار داده وباحركات بسيار زيبا و ريتميك كلمات، حسن و حسين رابر زبان مى‏آوردند. اين كلمات به صورت كشيده تلفظ مى‏شد كه به حَسَنْيَه شباهت داشت وبه همين عنوان نيز شهرت دارد.

 

    در صبح روز عاشورا، برخى از هيأتها پس از شركت در حسينيه "سراى آخوند" و مجالس ديگر به حسينيه شوكتى وارد مى‏شدند و به نوحه سرائى، سينه زنى، زنجير زنى(34) و گاهى قمه زنى مى‏پرداختند. ضمناً در قديم رسم بود كه از محل موقوفات حسينيه شوكتى در دهه اول محرم به مردم غذا داده شود و سينى هاى غذا براى خانواده‏هاى مستمند ويا مستخدمين حوزه حكومتى ارسال گردد.

 

    در روز عاشورا هيأت‏ها پس از خروج از حسينيه شوكتى روانه قبرستان و در محلى موسوم به قتلگاه كه در گودى قرار داشت، مى‏شدند. در طول راه، مردم به نظاره مى‏ايستادند وبه هيأتها ملحق مى‏شدند. هر قدر هيأتها به محل قتلگاه نزديك‏تر مى‏شدند، صداى شيپور و طبل شدت مى‏يافت. ضمناً در طول راه، بر سر مردم كاه ريخته مى‏شد.

 

    تعزيه روز عاشورا در محل قتلگاه خيلى به وقايع اصلى روز عاشورا شامل: رجزخوانى، شناسائى طرفين ونبرد بين لشكريان امام حسين)ع( )به سردارى ابوالفضل العباس( و لشكريان يزيدبن معاويه )به سردارى عُمَربن سعد وقاص وفرماندهى شمربن ذى الجوشن( شباهت داشت و افراد حرفه‏اى آن را بخوبى اداره مى‏كردند.

 

     بازى كنان صحنه‏هاى تعزيه، لباسهاى رزم مى‏پوشيدند و اغلب آنها "كلاه خود" خود را مزين به يك پرطاووس مى‏كردند و زره خود را بر روى پيراهن سفيد ويا سبز خود مى‏پوشيدند. ضمناً هريك سپر و شمشيرى حمل مى‏كردند. در مقابل اين دسته، نفرات دسته مخالف )عمربن سعد وقاص(، پيراهن قرمز مى‏پوشيدند. اين نمايش در هر سال توسط همين افراد تكرار مى‏شد.

 

    در تشريفات روز عاشورا، تمام امرا و حكام و روحانيون و نظاميان رده بالا وتجار ومعاريف شهر با پاى برهنه وسرگل ماليده )كه حاكى از شدت غم و اندوه است( شركت مى‏كردند و چنانكه گفته شد دربين راه هم مقدارى كاه بر سر و بدن سوگواران ريخته مى‏شد.

 

    مراسم رسمى تعزيه در ظهر روز عاشورا با برگزارى زيارت عاشورا به پايان مى‏رسيد ومردم پس از چند ساعت استراحت در آغاز شب با شمع‏هايى در دست به طور سنتى، براى اقامه شام غريبان به منزل شيخ هادى هادوى - از علماى مشهور بيرجند - مى‏رفتند و پس از استماع سخنرانى‏ها و نوحه سرائى ها، با تنى خسته اما دلى خرسند، از شركت در مجالس متعدد عزادارى به منازل خود باز مى‏گشتند.

 

    در تمام مراسم عزادارى، خانم‏ها نيز هماهنگ با مردان تقريباً درتمام جلسات به طور جداگانه شركت مى‏كردند. در حسينيه شوكتى خانم‏ها در غرفه‏ها و نيز در پشت بام، صحنه‏هاى پرشور ايام سوگوارى را نظاره مى‏كردند.

 

    در روزهاى، تاسوعا و بويژه عاشورا،مردم غذاى گرمى در منزل تهيه نمى كردند و در حسينيه‏ها پذيرائى مى‏شدند و يا در منزل به غذاى ساده‏اى بسنده مى‏كردند.

 

     از روز يازدهم مغازه‏ها باز مى‏شد، اما روضه خوانى‏ها تا پايان محرم و صفر ادامه مى‏يافت و مجدداً مراسم سوگوارى در چهلم، چهل و هشتم و چهل و نهم (20صفر، 28 صفرو 29 صفر( بر پا مى‏شد.

 

    نكته ديگر، حركت دسته‏هاى عزادارى همراه با حمل "علم وكتل" بود. در آن زمان چون وسايل برقى و چراغ زنبورى نبود، شبها تمام دسته‏ها ،چهل چراغ داشتند يعنى 40 چراغ بادُر )فانوس نفتى( بر روى يك طبق چوبى مى‏گذاشتند و پيشاپيش دسته‏ها حركت مى‏دادند.

 

 مراسم عزادارى در ماه مبارك رمضان(35) )امام على ع(

 

    مردم شهرستان بيرجند در ماه مبارك رمضان در ايام 21 19 و 23 رمضان كه به ترتيب مقارن با ضربت خوردن ، شهادت و سومين روز درگذشت مولى على عليه‏السلام مى‏باشد نيز به سوگوارى مى‏نشينند. مردم در اين روزها و تا پاسى از شب و حتى تا سحر در مراسم عزادارى، نوحه خوانى و قرآن برسرگذاشتن شركت مى‏كردند. مراسم ويژه دعا و نيايش به طور اختصار دراين ماه به شرح زيراست:

 

 1. سعى براقامه نماز جماعت   

  2. شركت در مراسم عزادارى و روضه‏خوانى

 3. قرائت حداقل يك جزء قرآن درهر روز و بويژه بعداز نماز ظهر و عصر

 4. دعوت از افراد به صرف افطار   

  5. رمضان خوانى به شرحى كه قبلاً گفته‏ شده

 

صنعت ومعدن استان خراسان جنوبي

صنعت و معدن صنعت : در اين بخش تا پايان آذرماه سال جاري تعداد 447 مجوز صنعتي(جواز تاسيس و طرح توسعه) با پيش بيني سرمايه گذاري 11038978.9 ميليون ريال و پيش بيني اشتغال 15854 نفر صادر گرديده است . همچنين تا پايان آذرماه سال جاري تعداد 110 فقره پروانه بهره برداري صنعتي معتبر با سرمايه گذاري بالغ بر 1208103.144 ميليون ريال و اشتغالزايي 4357 نفر صادر شده است . براساس آمارهاي ثبتي سازمان صنايع و معادن استان در نه ماه اول سال 84 تعداد200 فقره جواز تأسيس صنعتي با پيش‌بيني سرمايه‌گذاري بيش از 4938ميليارد ريال و پيش‌بيني اشتغال حدود6919 نفر صادر شده است. مقايسه ارقام فوق با ارقام مدت مشابه سال قبل گوياي آن است كه در نه ماه اول سال 84 در استان از نظر تعداد جواز تاسيس 223درصد و از لحاظ پيش‌بيني سرمايه جوازهاي تأسيس صادره 403 درصد و از نظر ميزان پيش بيني اشتغال در اين مدت 250 درصد رشد داشته ايم . تعداد 9 فقره طرح توسعه با ميزان سرمايه حدود661.3 ميليارد ريال و اشتغال227 نفر طي نه ماهه 84 صادر گرديده است. مقايسه ارقام فوق با مدت مشابه سال قبل حاكي از رشد 8 برابر از نظر تعداد طرح توسعه صادره ورشد 20 برابر پيش بيني سرمايه و رشد 5.5 برابر پيش بيني اشتغالزايي طرحهاي توسعه صادره استان مي باشد بررسي استاني طرحهاي صنعتي صادره(جواز تاسيس و طرح توسعه) استان در 8 ماه اول سال 84 با كشور نشان مي‌دهد كه رتبه استان28 بوده است . نيز از نظر پيش‌بيني سرمايه در 8ماه اول سال 84، رتبه استان در كشور26 بوده است. بعلاوه از لحاظ ميزان اشتغالزايي جوازهاي تأسيس صادره در 8 ماه اول سال 84 رتبه استان28 بوده است. طي اين مدت(نه ماهه 84) 23 فقره پروانه بهره‌برداري صنعتي با سرمايه ثابت مندرج در پروانه به ميزان6/1058 ميلياردريال واشتغال 1672 نفر صادر گرديده است. مقايسه ارقام فوق با مدت مشابه سال قبل نشان دهنده اين است كه از نظر تعداد پروانه بهره‌برداري صادره در نه ماه اول سال 84 در استان خراسان جنوبي 228 درصد رشد و از لحاظ سرمايه‌گذاري صورت گرفته در پروانه‌هاي بهره‌برداري صنعتي صادره در نه ماه اول سال 84 در استان 4890 درصد رشد و از لحاظ ميزان اشتغال مستقيم ايجاد شده در نه ماه اول سال 84 استان 1226درصد رشد داشته ايم. · بررسي استاني پروانه‌هاي بهره‌برداري صنعتي صادره استان در 8ماه اول سال 84 با كشور حاكي از آن است كه رتبه استان در كشور از لحاظ تعداد پروانه صنعتي صادره،29 بوده اين بررسي همچنين بيانگر آن است كه از لحاظ ميزان سرمايه گذاري صورت گرفته در پروانه هاي صنعتي صادره در 8 ماه اول سال 84 رتبه استان در كشور11 بوده است و علاوه بر اين از لحاظ ميزان اشتغال مستقيم ايجاد شده در پروانه هاي صنعتي صادره در مدت فوق‌الذكر رتبه استان در كشور18 بوده است .   معدن : استان خراسان جنوبي به لحاظ معدني از توانمنديهاي قابل توجهي برخوردار است . در اين استان به سبب دارا بودن شرايط خاص زمين شناسي ، نشانه هاي معدني فراواني به چشم مي خورد. تعــداد كل معادن فعال استان تا پايان آذرماه 119 معدن مي باشد كه براي 1807 نفر اشتغال مستقيم ايجاد نموده است. ميزان ذخيره كل معادن در اين مدت حدود 358 ميليون تن بوده و ميزان استخراج بر اساس پروانه بهره برداري حـــــدود 2081 هزار تن در سال است . از 119 مـعدن استان خراسان جنوبي در اين مدت تعداد 16 معدن در شهرستان بيرجند،42 معدن در شهرستان نهبندان، 29 معدن در شهرستان سربيشه، 13 معدن در شهرستان قاين و 10 معدن در شهرستان سرايان و 9 معدن در شهرستان درميان قرار دارد. ميزان استخراج واقعي معادن سالانه حدود 1.5 ميليون تن(72% ظرفيت اسمي) برآورد مي شود . تعداد پروانه هاي اكتشاف صادره9 ماهه 84 دراستان خراسان جنوبي ، 72 فقره و تعداد موافقت اصوليهاي صادره 433 فقره و تعداد گواهي هاي كشف معدني صادره 20 فقره بوده است. جمع كل ذخاير قطعي گواهي هاي كشف معدني صادرهَ 9 ماهه 84 حدود 19.8 ميليون تن و جمع كل هزيــنـه عمليات گواهي هاي كشف 2.3 ميليارد ريال و جمع كل سرمايه گذاري بخش معدن 17 ميليارد ريال در اين مدت برآورد گرديده است. معادن استان شامل گرانيت، منيزيت، كروميت، بازالت، پرليت، سنگ لاشه، توف، مرمريت، آهك و دولوميت، بنتونيت، مس، آزبست، سنگ گچ، مارن، فلدسپات، بوكسيت، تراورتن، كائولن و ولاستونيت مي باشد. برخي از معادن استان مانند منيزيت، پنبه نسوز و بازالت گذشته از حجم، ذخيره احتمالي يا قطعي، به لحاظ نوع كاني سازي حالت انحصاري دارند . ازجمله معادن مهم استان كانسار مس قلعه زري در 180 كيلومتري جنوب بيرجند است كه درحاشيه روستاي قلعـه زري قرار دارد. اين معدن مي تواند در آيـنـده مــهـــمترين كانون اشتــغال يافت مي شود Sb , Fe , Mn , Mo , Au , Cu , Ag , Bi , Pb , Zn اين ناحيه باشد. در اين معدن عناصر كه عنصر اصلي و اقتصادي آن مس ميباشد. كل ذخيره اين معدن 1314875 تن تعيين شده و عيار آن 1.44 مي باشد . از نظر توزيع فضائي معادن در شهرستانهاي استان معادن گرانيت(بيرجند و نهبندان و سربيشه و درميان) ، منيزيت (بيرجند و سربيشه و نهبندان) ، كروميت (نهبندان و سربيشه) ، بازالت(سربيشه) ، پرليت(سربيشه) ، سنگ لاشه (بيرجند و سربيشه و درميان) ، گل سفيد(نهبندان و سربيشه) ، توف(سربيشه) ، مرمريت(بيرجند و قاين) ، آهك (درميان و قاين و نهبندان) ، بنتونيت(بيرجند و قاين وسرايان و درميان) ، مس(بيرجند) ، آزبست(نهبندان) ، مارن(قائن) ، فلدسپات(قائن)، بوكسيت(قائن)، خاك صنعتي(بيرجند)، دولوميت(بيرجند)، ولاستونيت(نهبندان) ،كائولن(سرايان)، تراورتن(قاين) و گچ(نهبندان) قرار گرفته است. - جمع كل ذخاير معدني استان تا پايان آذرماه 84 : 358 ميليون تن - جمع كل سرمايه گذاري بخش معدن استان تا پايان آذرماه 84 : 132.235 ميليون ريال - ميزان كل اشتغالزايي بخش معدن استان تا پايان آذرماه 84 : 1807 نفر - جمع كل ذخاير قطعي معدني گواهي هاي كشف صادره 9 ماهه 84 : 19.8 ميليون تن - تعداد موافقت اصولي هاي صادره نه ماهه 84 در سطح استان : 433 فقره - تعداد پروانه هاي اكتشاف صادره استان در نه ماهه 84 : 72 فقره توسعه معدني : طي نه ماه اول سال 84 تعداد 16 پروانه بهره برداري معدني با ميزان ذخيره بالغ بر 14.5 ميليون تن و اشتغالزايي 131 نفر صادر گرديد. · مقايسه ارقام فوق با مدت مشابه سال قبل نشانگر كاهش 25 درصدي تعداد پروانه معدني صادره در استان و افزايس 9 درصدي ميزان ذخيره و نيز كاهش اشتغالزايي حدود 20 درصد در بخش بهره برداري معدني مي باشد . در نه ماهه اول 84 تعداد 72 فقره پروانه اكتشاف معدني در استان صادر گرديد. · مقايسه رقم بالا با نه ماهه سال قبل رشدي 47 درصدي را نشان ميدهد. · فعاليتهاي معدني استان در 8 ماهه اول سال 84 از نظر صدور پروانه كتشاف در كشور رتبه 4و از نظر صدور گواهينامه كشف نيز رتبه 5 را دركشور بدست آورد. همچنين خراسان جنوبي در زمينه بهره‌برداري از معادن رتبه 18كشور را از نظر تعداد معدن و رتبه 16 را از نظر اشتغالزايي معدني به خود اختصاص داد صادرات بخشهاي صنعتي و معدني : محصولات صنعتي عمده استان خراسان جنوبي طي سالهاي اخير شامل انواع لاستيك ، سيمان ، موتورسيكلت ، انواع زعفران ، كاشي و سراميك ، مواد شوينده (صابون ، مايع ظرفشويي و شامپو) و كيك بوده است . مقصد صادرات لاستيك اتومبيل كشورهاي سوريه ،امارات (دبي) ، افغانستان ، سودان ، كويت ، يمن ، مصر و عراق بوده است و كاشي و سراميك به كشورهاي افغانستان ، تركمنستان ، قرقيزستان ، قزاقستان ، آذربايجان ، نخجوان ، تركيه ، عراق و امارات صادر شده است. نيز سيمان و صابون و موتورسيكلت به افغانستان صادر شده اند. بطور متوسط طي سالهاي 1380 تا 1383 ارز حاصل از صادرات لاستيك سالانه حدود 805 هزار دلار ، كاشي و سراميك 107.750 هزار دلار و مواد شوينده 348 هزاردلار بوده است . مواد معدني صادر شده در سالهاي 1380 تا 1383 را گرانيت ، بنتونيت ، كروميت ، بازالت و كنستانتره مس تشكيل مي دهد. مقصد صادرات مواد معدني ، كشورهاي ايتاليا ، چين ، هلند ، لهــستان ، امـــارات متحده عربي و آلمان بوده است و ارز حاصل از صادرات مواد معدني در سالهاي 1381 ، 1382 و 1383 به ترتيب 3.16 ميليون دلار ، 5.6 ميليون دلار و 3.1 ميليون دلار بوده است . شهركهاي صنعتي استان: مزيت شهركهاي صنعتي اين است كه امكانات و نيازهاي واحدهاي صنعتي را از قبيل آب، برق، مخابرات، معابر و شبكه هاي روشنايي و شبكه جمع آوري فاضلاب و آبهاي سطحي و همچنين گاز طبيعي تامين مي كند.پس از تشكيل شركت شهركهاي صنعتي ايران به منظور تحقق بخشيدن به امر ساماندهي استقرار صنايع، شركتهاي تابع اصلي در استانهاي مختلف ايجاد شد. در اين راستا پس از تشكيل استان خراسان جنوبي، شركت شهركهاي صنعتي خراسان جنوبي در آبان ماه سال 1383 تاسيس و كار خود را با سه شهرك در حال واگذاري بيرجند، قاين و نهبندان و شهرك مصوب سنگ سربيشه آغاز كرد. مزاياي استقرار صنايع در شهركهاي صنعتي - عدم نياز به دريافت مجوزهاي جداگانه از ادارات مختلف - مستثني بودن از قانون شهرداريها - پرداخت نقد و اقساط هزينه هاي انتفاع از تاسيسات (30% نقد و مابقي در اقساط 30 تا 36 ماهه) - صدور رايگان و در اسرع وقت مجوزهاي ساخت و ساز و پايان كار - واگذاري اداره شهرك صنعتي به هيات امناي متشكل از صاحبان صنايع - امكان اجاره و يا خريد سالنهاي آماده براي تسريع در بهره برداري از واحد توليدي - بخشودگي قسمتي از هزينه هاي انتفاع از تاسيسات براي واحدهايي كه زودتر از زمان پرداخت اقساط خود به بهره برداري مي رسند. - كاهش هزينه هاي سرمايه گذاري به دليل استفاده از خدمات مشترك سازماندهي شده شركت شهركهاي صنعتي از جمله آب، برق، تلفن، گاز و تصفيه فاضلاب - در شعاع 30 كيلومتري مراكز استانها و شهرهاي بالاي 300 هزار نفر، معافيت مالياتي ماده 132 قانون مالياتها فقط مشمول واحدهايي مي شود كه در شهركهاي صنعتي مستقر مي باشند.     ماموريتهاي جديد شركت شهركهاي صنعتي- ايجاد شهركهاي فن آوري با هدف توسعه صنايع مبتني بر فناوريهاي برتر و بكارگيري آنها در صنايع موجود از طريق ايجاد هم افزايي و ارتقاء صرفه هاي اقتصادي ناشي از تجميع و هم مكاني - ايجاد مناطق ويژه اقتصادي در جوار برخي از شهركهاي صنعتي - ايجاد مجموعه هاي كارگاهي - سازماندهي خوشه هاي صنعتي مبتني بر مزيت هاي رقابتي مناطق مختلف كشور شهرك صنعتي بيرجند شهرك صنعتي بيرجند در تاريخ 17/7/69 به تصويب هيات وزيران رسيده و عمليات اجرايي آن در سال 1362 آغاز گرديد. اين شهرك با مساحت 120 هكتار در دو فاز با متراژ صنعتي 9/75 هكتار در كيلومتر 10 جاده بيرجند- كرمان قرار دارد. با توجه به استقبال وسيع متقاضيان احداث واحدهاي صنعتي، به خصوص پس از تشكيل استان، جهت استقرار در شهرك صنعتي بيرجند، ميزان 80 هكتار از اراضي ملي جهت توسعه شهرك صنعتي بيرجند در نظر گرفته شده است كه مراحل آماده سازي اراضي مزبور در حال انجام مي باشد. امكانات شهرك: - نزديكي به شهر و حاشيه جاده اصلي - شامل كليه امكانات زير بنايي آب. برق. تلفن و فضاي سبز - امكان پوشش تلفن همراه - امكان استفاده از فرودگاه ( فاصله فرودگاه تا شهرك 15 كيلومتر) - واحدهاي توليدي مستقر در اين شهرك از تاريخ بهره برداري به ميزان 100% به مدت ده سال از ماليات معاف مي باشند. وضعيت استقرار صنايع و اشتغال: تعداد قرارداد: 137 فقره متراژ واگذار شده: 03/67 هكتار ميزان اشتغال قراردادهاي منعقده: 3165 نفر ميزان سرمايه گذاري قراردادهاي منعقده: 52/303 ميليارد ريال واحدهاي فعال:54 واحد ميزان اشتغال واحدهاي فعال: 635 نفر طرحهاي در حال احداث: 55 طرح طرحهاي راكد: 28 طرح لازم به ذكر است از اين تعداد قرارداد، تعداد 99 فقره با متراژي بالغ بر 74/36 هكتار پيش از تشكيل استان و تعداد 41 قرارداد با متراژي بالغ بر 29/30 هكتار پس از تاسيس شركت منعقد شده است. عمده صنايع مستقر: كاشي، سراميك، موتورسيكلت، سنگبري، پتوبافي، بسته بندي خشكبار و حبوبات، فرآورده هاي گوشتي ماكاروني و... شهرك صنعتي قاين شهرك صنعتي قاين در تاريخ 27/2/70 به تصويب هيات وزيران رسيده و عمليات اجرايي آن در سال 1370 آغاز گرديد. اين شهرك با مساحت 100 هكتار و متراژ صنعتي 16/56 هكتار در كيلومتر 12 جاده قاين- زيركوه قرار دارد. امكانات شهرك: - نزديكي به شهر و حاشيه جاده اصلي - شامل كليه امكانات زير بنايي آب. برق. تلفن و فضاي سبز - امكان پوشش تلفن همراه - واحدهاي توليدي مستقر در اين شهرك از تاريخ بهره برداري به ميزان 100% به مدت ده سال از ماليات معاف مي باشند. وضعيت استقرار صنايع و اشتغال: تعداد قرارداد: 43 فقره متراژ واگذار شده: 58/21 هكتار ميزان اشتغال قراردادهاي منعقده: 949 نفر ميزان سرمايه گذاري قراردادهاي منعقده: 13/127 ميليارد ريال واحدهاي فعال: 8 واحد طرحهاي در حال احداث: 8 طرح ميزان اشتغال واحدهاي فعال: 76 نفر طرحهاي راكد: 24 طرح لازم به ذكر است از اين تعداد قرارداد، تعداد 40 فقره با متراژي بالغ بر 79/17 هكتار پيش از تشكيل استان و تعداد 3 قرارداد با متراژي بالغ بر 63/2 هكتار پس از تاسيس شركت منعقد شده است. عمده صنايع مستقر آرد، بسته بندي زعفران،كارتن سازي، شيشه بري، مواد شوينده و پاك كننده و... شهرك صنعتي نهبندان شهرك صنعتي نهبندان در تاريخ 28/4/73 به تصويب هيات وزيران رسيده و عمليات اجرايي آن در سال 1370 آغاز گرديد. اين شهرك با مساحت 225 هكتار در دو فاز كه متراژ صنعتي فاز يك آن 4/31 هكتار ميباشد در كيلومتر 5 جاده نهبندان- بيرجند قرار دارد. امكانات شهرك: - نزديكي به شهر و حاشيه جاده اصلي - شامل كليه امكانات زير بنايي آب. برق و فضاي سبز - امكان پوشش تلفن همراه - واحدهاي توليدي مستقر در اين شهرك از تاريخ بهره برداري به ميزان 100% به مدت ده سال از ماليات معاف مي باشند. وضعيت استقرار صنايع و اشتغال: تعداد قرارداد: 18 فقره متراژ واگذار شده: 99/14 هكتار ميزان اشتغال قراردادهاي منعقده: 782 نفر ميزان سرمايه گذاري قراردادهاي منعقده: 5/39 ميليارد ريال واحدهاي فعال: 2 واحد ميزان اشتغال واحدهاي فعال: 17 نفر طرحهاي در حال احداث: 5 طرح طرحهاي راكد: 11 طرح لازم به ذكر است از اين تعداد قرارداد، تعداد 16 فقره با متراژي بالغ بر53/12 هكتار پيش از تشكيل استان و تعداد 2 قرارداد با متراژي بالغ بر 96/1 هكتار پس از تاسيس شركت منعقد شده است. عمده صنايع مستقر: كيك و كلوچه، شكلات، ظروف پلاستيكي، تيرچه بلوك، سنگبري شهرك تخصصي سنگ سربيشه شهرك سنگ سربيشه در تاريخ 7/4/83 به تصويب هيات وزيران رسيده و در حال حاضر مراحل پياده سازي نقشه و تفكيك قطعات شهرك در حال انجام مي باشد.اين شهرك با مساحت 50 هكتار در كيلومتر 8 جاده سربيشه- بيرجند قرار دارد و آماده پذيرش واحدهاي فرآوري سنگهاي تزئيني مي باشد. برنامه شركت جهت احداث شهركهاي صنعتي جديد اين شركت با توجه به رسالت و وظايف خود در راستاي ساماندهي استقرار صنايع و تامين بخشي از اشتغال صنعتي در حال بررسي طرح ايجاد شهركهاي صنعتي شماره 2 بيرجند، سرايان و درميان مي باشد. همچنين با توجه به محروميت استان، به منظور تسريع در سرمايه گذاري اشخاص داراي مهارت و تخصص و فاقد سرمايه لازم، طرح احداث كارگاههاي آماده در قالب واحدهاي كارگاهي در داخل شهركهاي استان، جزء برنامه هاي اصلي شركت به حساب مي آيد.